Krzysztof Celestyn Mrongowiusz: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
| (Nie pokazano 23 wersji utworzonych przez 4 użytkowników) | |||
| Linia 20: | Linia 20: | ||
|wikicytaty = | |wikicytaty = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }}<br/> | + | }} |
| + | ''' Krzysztof Celestyn Mrongowiusz ''' (ur. 19 lipca 1764 r. w [[Olsztynek |Olsztynku]], zm. 3 czerwca 1855 r. w Gdańsku) – nauczyciel, duchowny ewangelicki, językoznawca, tłumacz, wydawca, działacz społeczny. | ||
| + | <br/><br/> | ||
| + | [[Plik:K. C. Mrongowiusz_2.jpg|thumb|right|290px|Popiersie Mrongowiusza w Olsztynku.<br>Fot. K. Romulewicz.]] | ||
| + | [[Plik:dommrongowiusza_olsztynek_3.jpg|thumb|right|290px|Tablica na Domu Mrongowiusza w Olsztynku.<br>Fot. K. Romulewicz.]] | ||
| + | [[Plik:K. C. Mrongowiusz_3.jpg|thumb|right|290px|Pomnik Mrongowiusza w Gdańsku. Źródło: [http://fil.arch.ug.edu.pl/pl/o_wydziale--kronika_wydzialu/ www.fil.arch.ug.edu.pl] ]] | ||
| + | [[Plik:K. C. Mrongowiusz_4.jpg|thumb|right|290px|Statuetka Mrongowiusza przyznawana w Mrągowie. Źródło: [http://www.mragowo.pl/informator/ludzie_roku.html www.mragowo.pl] | ||
| + | ]] | ||
| + | ==Życiorys== | ||
| + | Urodził się jako pierwszy syn pastora i rektora szkoły miejskiej Bartłomieja Mrongowiusza i Julianny Estery z domu Weber. Dom, w którym przyszedł na świat, to mieszkanie w [[Dom Mrongowiusza w Olsztynku|budynku szkolnym]] przerobionym z dawnej baszty starych murów miejskich (dziś tzw. Dom Mrongowiusza). W 1768 r. rodzina przeprowadziła się do [[Marwałd|Marwałdu]]. | ||
| + | |||
| + | W 1796 r. zawarł związek małżeński z Wilhelminą Ludwiką, córką pastora, a w dwa lata później przeniósł się z rodziną do Gdańska i tu spędził większość swego życia. Miał dwóch synów i córkę. Wszyscy najbliżsi zmarli jeszcze za jego życia. | ||
| − | + | ===Szkoła i wykształcenie=== | |
| + | Dzięki ojcu, który zajmował się jego edukacją do 13 roku życia, poznał dobrze gwarę oraz życie i obyczaje [[Mazurzy|Mazurów]]. Później uczył się w szkole prowincjonalnej w [[Zalewo (gmina Miłomłyn)|Zalewie]] koło [[Morąg|Morąga]], a następnie w gimnazjum w [[Królewiec|Królewcu]]. Tam też podjął studia teologiczne i filologiczne na [[Uniwersytet Albertyna|uniwersytecie]]. Studia kontynuował w seminarium polskim. W czasie pobytu w Królewcu poznał gruntownie polski język literacki. Ponadto uczył się rosyjskiego, czeskiego, łaciny, greki i języka hebrajskiego. Opanował też języki francuski, angielski. Dobrze znał język niemiecki. | ||
| − | + | ===Działalność=== | |
| − | + | W latach 1790–1796 był nauczycielem języka polskiego i greki w Collegium Fridericianum w Królewcu, równocześnie otrzymał posadę młodszego nauczyciela w swojej dawnej szkole w Knipawie. Pracował jako tłumacz i korektor druków wydawanych przez oficynę Hartungów. Przekładał "Kalendarz Prusko-Polski", w którym zamieszczał swoje artykuły i teksty pisarzy polskich. | |
| − | + | ||
| − | + | W 1794 r. opracował i wydał pierwszy podręcznik do nauki języka polskiego. Po wyjeździe do Gdańska został kaznodzieją w parafii ewangelickiej pw. św. Anny oraz lektorem języka polskiego w miejscowym Gimnazjum Akademickim. Był to czas intensywnej pracy pedagogicznej, naukowej i duszpasterskiej. Mrongowiusz opracowywał podręczniki do nauki języka polskiego, wydawał kancjonały i psałterze, słowniki polsko-niemieckie i niemiecko-polskie, przekładał utwory pisarzy niemieckich na język polski. Na język polski przełożył też dzieła Ksenofonta, Teofrasta czy Homera. W 1812 r. został nauczycielem języka polskiego w szkole św. Jana w Gdańsku. | |
| − | |||
| − | |||
| − | + | W okresie gdańskim zbliżył się i żywo związał z ośrodkami promującymi kulturę polską (Warszawa, Kraków i Poznań). Prowadził szeroką korespondencję z uczonymi, pisarzami i działaczami polskimi. Współpracował z [[Gustaw Gizewiusz|Gustawem Gizewiuszem]] w obronie języka polskiego usuwanego ze szkół na [[Mazury|Mazurach]]. Podpisał memoriał w tej sprawie doręczony w 1842 r. władzom pruskim w Berlinie (zob. ''[[Germanizacja pod zaborem pruskim]]''). Prowadził też badania językowe wśród Kaszubów. Wśród jego najbardziej wartościowych prac wymienia się ''Dokładny niemiecko-polski słownik'' (1854) oraz ''Nowy Pieśnioksiąg czyli kancjonał prusko-polski'' (1840) (wykaz dzieł, przekładów i tłumaczeń zob. [http://pl.wikipedia.org/wiki/Krzysztof_Celestyn_Mrongovius pl.wikipedia.org]). | |
| − | |||
| − | + | Fryderyk Wilhelm IV odznaczył go w 1843 r. orderem Czerwonego Orła IV klasy. Echa prac Mrongowiusza znalazły swe odbicie również we Francji. W uznaniu jego zasług za długoletnią i owocną pracę w działaniach na rzecz utrzymania polskości, na wniosek Adama Mickiewicza Towarzystwo Historyczno-Literackie w Paryżu wysłało do niego list przyznający mu członkostwo Towarzystwa oraz ofiarowało medal wybity na cześć księcia Adama Czartoryskiego. Przyznano mu także członkostwo w Towarzystwie Naukowym Krakowskim, Towarzystwie Przyjaciół Nauk i Niemieckim Towarzystwie Naukowym w Szczecinie. | |
| − | |||
| − | == | + | ==Upamiętnienie== |
| − | W | + | Na cześć Mrongowiusza w 1946 r. miasteczko Ządzbork (niem. Sensburg) otrzymało nazwę [[Mrągowo]] (pomnik patrona miasta ustawiono przy ul. Królewieckiej). W Olsztynku, tuż obok [[lkwim:Galeria Sztuki w Olsztynku|Salonu Wystawowego]] [[lkwim:Muzeum Budownictwa Ludowego Park Etnograficzny w Olsztynku |Muzeum Budownictwa Ludowego]], istnieje tzw. [[Dom Mrongowiusza w Olsztynku |Dom Mrongowiusza]], w którym urodził się Mrongowiusz, o czym przypomina pamiątkowa tablica. Przed Salonem ustawiono również postument z jego popiersiem autorstwa [[lkwim: Edward Jurjewicz |Edwarda Jurjewicza]]. Ponadto imię Mrongowiusza noszą ulice w wielu miastach regionu (m.in. w Olsztynku i [[Olsztyn|Olsztynie]], [[Mrągowo |Mrągowie]], [[Bartoszyce |Bartoszycach]], [[Działdowo |Działdowie]], [[Iława |Iławie]], [[Kętrzyn |Kętrzynie]]). W [[lkwim:Zamek w Olsztynku|olsztyneckim zamku]] funkcjonuje także [[Zespół Szkół im. K. C. Mrongowiusza w Olsztynku |Zespół Szkół im. Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza]]. Jest on także jednym z patronów [[I Liceum Ogólnokształcące im. Bojowników o Polskość Mazur w Piszu |I Liceum Ogólnokształcącego w Piszu]]. |
| − | + | Od 2000 r. w Mrągowie wręczana jest [[lkwim: Statuetka Mrongowiusza |Statuetka Mrongowiusza]] przyznawana osobom lub instytucjom za szczególne zasługi dla miasta. | |
| − | |||
| − | + | W 2009 r. przed Uniwersytetem Gdańskim w Gdańsku-Oliwie odsłonięto pomnik Mrongowiusza, a w czasie święta uczelni od 2007 r. wręczane są ''Nagrody Nauczyciela Roku im. Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza'' dla trzech najlepszych nauczycieli akademickich. Okolicznościowe statuetki zaprojektował artysta rzeźbiarz Gienadij Jerszow. | |
==Ciekawostki== | ==Ciekawostki== | ||
*Mimo wątłego zdrowia prowadził bardzo regularny i pracowity tryb życia. Jego dzień zaczynał się o godzinie 5.00, a kończył o 22.00. | *Mimo wątłego zdrowia prowadził bardzo regularny i pracowity tryb życia. Jego dzień zaczynał się o godzinie 5.00, a kończył o 22.00. | ||
| − | *W trakcie swoich lekcji wykorzystywał utwory polskiej literatury pięknej, wprowadzał wiersze Jana Kochanowskiego, Ignacego Krasickiego i innych poetów, dla utwierdzenia w uczniach przekonania o pięknie języka polskiego, o bogactwie dorobku literatury polskiej, o szlachetności tematyki utworów polskich pisarzy. Na lekcjach języka polskiego posługiwał się swoim podręcznikiem, dbał o dobrą wymowę uczniów, ćwiczył ich przez konwersację i pisanie. | + | *W trakcie swoich lekcji wykorzystywał utwory polskiej literatury pięknej, wprowadzał wiersze Jana Kochanowskiego, [[lkwim:Ignacy Krasicki |Ignacego Krasickiego]] i innych poetów, dla utwierdzenia w uczniach przekonania o pięknie języka polskiego, o bogactwie dorobku literatury polskiej, o szlachetności tematyki utworów polskich pisarzy. Na lekcjach języka polskiego posługiwał się swoim podręcznikiem, dbał o dobrą wymowę uczniów, ćwiczył ich umiejętności przez konwersację i pisanie. |
| + | ==Zobacz też== | ||
| + | *''Krzysztof Celestyn Mrongowiusz'', materiał zamieszczony na stronie internetowej [http://www.olsztynek.pl/strona-2427-slawni_i_niezwykli_ludzie_olsztynka.html olsztynek.pl], [19.01.2015]<br/> | ||
| + | *''Krzysztof Celestyn Mrongowiusz'', materiał zamieszczony na stronie internetowej [http://zamek.edu.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=9:wybory-samorzdowe&catid=1:rok-szkolny-2010 zamek.edu.pl], [19.01.2015]<br/> | ||
| + | *''Krzysztof Celestyn Mrongovius'', materiał zamieszczony na stronie internetowej, [http://pl.wikipedia.org/wiki/Krzysztof_Celestyn_Mrongovius pl.wikipedia.org], [19.01.2015] <br/> | ||
| − | == | + | ==Bibliografia== |
| − | + | Chłosta Jan, ''Ludzie godni pamięci. Warmińsko-mazurscy patroni olsztyńskich ulic'', Olsztyn 1997, s. 105-106. <br/> | |
| + | Kuźniewski Bogumił, ''Olsztynek. Miasto i gmina'', Olsztynek 2007, s. 98-101.<br/> | ||
| + | Małłek Janusz, ''Ewangelicy pomorscy'', "Gdański Rocznik Ewangelicki" 2009, vol. III, s. 44-54. <br/> | ||
| + | Wakar Andrzej, ''Krzysztof Celestyn Mrongowiusz'', Olsztyn 1956. <br/> | ||
| + | ''Wybitne postacie związane z historią ziemi mrągowskiej'', [w:] ''Panorama powiatu mrągowskiego 2002'', red. Krzysztof Bonar, Piotr Wasześcik, Olsztyn 2002.<br/> | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | [[Kategoria: | + | [[Kategoria:Osoby|Mrongowiusz, Krzysztof Celestyn]] |
[[Kategoria: Wielkie postaci Warmii i Mazur|Mrongowiusz, Krzysztof Celestyn]] | [[Kategoria: Wielkie postaci Warmii i Mazur|Mrongowiusz, Krzysztof Celestyn]] | ||
[[Kategoria: Duchowni protestanccy|Mrongowiusz, Krzysztof Celestyn]] | [[Kategoria: Duchowni protestanccy|Mrongowiusz, Krzysztof Celestyn]] | ||
| − | [[Kategoria: Nauczyciele i dyrektorzy placówek oświatowych|Mrongowiusz, Krzysztof Celestyn]] | + | [[Kategoria:Kościół ewangelicko-augsburski|Mrongowiusz, Krzysztof Celestyn]] |
| − | [[Kategoria: Pisarze i poeci|Mrongowiusz, Krzysztof Celestyn]] | + | [[Kategoria:Ludzie oświaty|Mrongowiusz, Krzysztof Celestyn]][[Kategoria: Nauczyciele i dyrektorzy placówek oświatowych|Mrongowiusz, Krzysztof Celestyn]] |
| − | [[Kategoria: Badacze historii i kultury|Mrongowiusz, Krzysztof Celestyn]] | + | [[Kategoria:Ludzie kultury|Mrongowiusz, Krzysztof Celestyn]] [[Kategoria:Pisarze i poeci|Mrongowiusz, Krzysztof Celestyn]] |
| − | [[Kategoria: Tłumacze|Mrongowiusz, Krzysztof Celestyn]] | + | [[Kategoria:Badacze historii i kultury|Mrongowiusz, Krzysztof Celestyn]] |
| − | [[Kategoria: Wydawcy|Mrongowiusz, Krzysztof Celestyn]] | + | [[Kategoria:Tłumacze|Mrongowiusz, Krzysztof Celestyn]] |
| + | [[ Kategoria:Wydawcy|Mrongowiusz, Krzysztof Celestyn]] | ||
| + | [[Kategoria:Działacze społeczni|Mrongowiusz, Krzysztof Celestyn]] | ||
[[Kategoria: Powiat olsztyński|Mrongowiusz, Krzysztof Celestyn]] | [[Kategoria: Powiat olsztyński|Mrongowiusz, Krzysztof Celestyn]] | ||
[[Kategoria: Olsztynek (gmina miejsko-wiejska)|Mrongowiusz, Krzysztof Celestyn]] | [[Kategoria: Olsztynek (gmina miejsko-wiejska)|Mrongowiusz, Krzysztof Celestyn]] | ||
Aktualna wersja na dzień 09:12, 26 sie 2015
| Krzysztof Celestyn Mrongowiusz | |
| | |
 Krzysztof Celestyn Mrongowiusz.
Źródło: www.zamek.edu.pl | |
| Data i miejsce urodzenia | ur. 19 lipca 1764 r. Olsztynek |
| Data i miejsce śmierci | 3 czerwca 1855 r. Gdańsk |
Krzysztof Celestyn Mrongowiusz (ur. 19 lipca 1764 r. w Olsztynku, zm. 3 czerwca 1855 r. w Gdańsku) – nauczyciel, duchowny ewangelicki, językoznawca, tłumacz, wydawca, działacz społeczny.
Spis treści
Życiorys
Urodził się jako pierwszy syn pastora i rektora szkoły miejskiej Bartłomieja Mrongowiusza i Julianny Estery z domu Weber. Dom, w którym przyszedł na świat, to mieszkanie w budynku szkolnym przerobionym z dawnej baszty starych murów miejskich (dziś tzw. Dom Mrongowiusza). W 1768 r. rodzina przeprowadziła się do Marwałdu.
W 1796 r. zawarł związek małżeński z Wilhelminą Ludwiką, córką pastora, a w dwa lata później przeniósł się z rodziną do Gdańska i tu spędził większość swego życia. Miał dwóch synów i córkę. Wszyscy najbliżsi zmarli jeszcze za jego życia.
Szkoła i wykształcenie
Dzięki ojcu, który zajmował się jego edukacją do 13 roku życia, poznał dobrze gwarę oraz życie i obyczaje Mazurów. Później uczył się w szkole prowincjonalnej w Zalewie koło Morąga, a następnie w gimnazjum w Królewcu. Tam też podjął studia teologiczne i filologiczne na uniwersytecie. Studia kontynuował w seminarium polskim. W czasie pobytu w Królewcu poznał gruntownie polski język literacki. Ponadto uczył się rosyjskiego, czeskiego, łaciny, greki i języka hebrajskiego. Opanował też języki francuski, angielski. Dobrze znał język niemiecki.
Działalność
W latach 1790–1796 był nauczycielem języka polskiego i greki w Collegium Fridericianum w Królewcu, równocześnie otrzymał posadę młodszego nauczyciela w swojej dawnej szkole w Knipawie. Pracował jako tłumacz i korektor druków wydawanych przez oficynę Hartungów. Przekładał "Kalendarz Prusko-Polski", w którym zamieszczał swoje artykuły i teksty pisarzy polskich.
W 1794 r. opracował i wydał pierwszy podręcznik do nauki języka polskiego. Po wyjeździe do Gdańska został kaznodzieją w parafii ewangelickiej pw. św. Anny oraz lektorem języka polskiego w miejscowym Gimnazjum Akademickim. Był to czas intensywnej pracy pedagogicznej, naukowej i duszpasterskiej. Mrongowiusz opracowywał podręczniki do nauki języka polskiego, wydawał kancjonały i psałterze, słowniki polsko-niemieckie i niemiecko-polskie, przekładał utwory pisarzy niemieckich na język polski. Na język polski przełożył też dzieła Ksenofonta, Teofrasta czy Homera. W 1812 r. został nauczycielem języka polskiego w szkole św. Jana w Gdańsku.
W okresie gdańskim zbliżył się i żywo związał z ośrodkami promującymi kulturę polską (Warszawa, Kraków i Poznań). Prowadził szeroką korespondencję z uczonymi, pisarzami i działaczami polskimi. Współpracował z Gustawem Gizewiuszem w obronie języka polskiego usuwanego ze szkół na Mazurach. Podpisał memoriał w tej sprawie doręczony w 1842 r. władzom pruskim w Berlinie (zob. Germanizacja pod zaborem pruskim). Prowadził też badania językowe wśród Kaszubów. Wśród jego najbardziej wartościowych prac wymienia się Dokładny niemiecko-polski słownik (1854) oraz Nowy Pieśnioksiąg czyli kancjonał prusko-polski (1840) (wykaz dzieł, przekładów i tłumaczeń zob. pl.wikipedia.org).
Fryderyk Wilhelm IV odznaczył go w 1843 r. orderem Czerwonego Orła IV klasy. Echa prac Mrongowiusza znalazły swe odbicie również we Francji. W uznaniu jego zasług za długoletnią i owocną pracę w działaniach na rzecz utrzymania polskości, na wniosek Adama Mickiewicza Towarzystwo Historyczno-Literackie w Paryżu wysłało do niego list przyznający mu członkostwo Towarzystwa oraz ofiarowało medal wybity na cześć księcia Adama Czartoryskiego. Przyznano mu także członkostwo w Towarzystwie Naukowym Krakowskim, Towarzystwie Przyjaciół Nauk i Niemieckim Towarzystwie Naukowym w Szczecinie.
Upamiętnienie
Na cześć Mrongowiusza w 1946 r. miasteczko Ządzbork (niem. Sensburg) otrzymało nazwę Mrągowo (pomnik patrona miasta ustawiono przy ul. Królewieckiej). W Olsztynku, tuż obok Salonu Wystawowego Muzeum Budownictwa Ludowego, istnieje tzw. Dom Mrongowiusza, w którym urodził się Mrongowiusz, o czym przypomina pamiątkowa tablica. Przed Salonem ustawiono również postument z jego popiersiem autorstwa Edwarda Jurjewicza. Ponadto imię Mrongowiusza noszą ulice w wielu miastach regionu (m.in. w Olsztynku i Olsztynie, Mrągowie, Bartoszycach, Działdowie, Iławie, Kętrzynie). W olsztyneckim zamku funkcjonuje także Zespół Szkół im. Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza. Jest on także jednym z patronów I Liceum Ogólnokształcącego w Piszu.
Od 2000 r. w Mrągowie wręczana jest Statuetka Mrongowiusza przyznawana osobom lub instytucjom za szczególne zasługi dla miasta.
W 2009 r. przed Uniwersytetem Gdańskim w Gdańsku-Oliwie odsłonięto pomnik Mrongowiusza, a w czasie święta uczelni od 2007 r. wręczane są Nagrody Nauczyciela Roku im. Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza dla trzech najlepszych nauczycieli akademickich. Okolicznościowe statuetki zaprojektował artysta rzeźbiarz Gienadij Jerszow.
Ciekawostki
- Mimo wątłego zdrowia prowadził bardzo regularny i pracowity tryb życia. Jego dzień zaczynał się o godzinie 5.00, a kończył o 22.00.
- W trakcie swoich lekcji wykorzystywał utwory polskiej literatury pięknej, wprowadzał wiersze Jana Kochanowskiego, Ignacego Krasickiego i innych poetów, dla utwierdzenia w uczniach przekonania o pięknie języka polskiego, o bogactwie dorobku literatury polskiej, o szlachetności tematyki utworów polskich pisarzy. Na lekcjach języka polskiego posługiwał się swoim podręcznikiem, dbał o dobrą wymowę uczniów, ćwiczył ich umiejętności przez konwersację i pisanie.
Zobacz też
- Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, materiał zamieszczony na stronie internetowej olsztynek.pl, [19.01.2015]
- Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, materiał zamieszczony na stronie internetowej zamek.edu.pl, [19.01.2015]
- Krzysztof Celestyn Mrongovius, materiał zamieszczony na stronie internetowej, pl.wikipedia.org, [19.01.2015]
Bibliografia
Chłosta Jan, Ludzie godni pamięci. Warmińsko-mazurscy patroni olsztyńskich ulic, Olsztyn 1997, s. 105-106.
Kuźniewski Bogumił, Olsztynek. Miasto i gmina, Olsztynek 2007, s. 98-101.
Małłek Janusz, Ewangelicy pomorscy, "Gdański Rocznik Ewangelicki" 2009, vol. III, s. 44-54.
Wakar Andrzej, Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, Olsztyn 1956.
Wybitne postacie związane z historią ziemi mrągowskiej, [w:] Panorama powiatu mrągowskiego 2002, red. Krzysztof Bonar, Piotr Wasześcik, Olsztyn 2002.
- Strony zawierające wywołania szablonów z parametrami o takich samych nazwach
- Wielkie postaci Warmii i Mazur
- Duchowni protestanccy
- Kościół ewangelicko-augsburski
- Ludzie oświaty
- Nauczyciele i dyrektorzy placówek oświatowych
- Ludzie kultury
- Pisarze i poeci
- Badacze historii i kultury
- Tłumacze
- Wydawcy
- Działacze społeczni
- Powiat olsztyński
- Olsztynek (gmina miejsko-wiejska)
- Powiat ostródzki
- Miłomłyn (gmina miejsko-wiejska)
- Dąbrówno (gmina wiejska)
- Powiat mrągowski
- Mrągowo
- 1701-1800
- 1801-1918
