Kruszczyk szerokolistny: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(Utworzono nową stronę "{{Roślina infobox |Nazwa rośliny = Kruszczyk szerokolistny |Nazwa łacińska = Epipactishelleborine |Pusta linia =(L.) Crantz <br/> |grafika = |podpis grafiki =...") |
|||
| (Nie pokazano 6 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Roślina infobox | {{Roślina infobox | ||
|Nazwa rośliny = Kruszczyk szerokolistny | |Nazwa rośliny = Kruszczyk szerokolistny | ||
| − | |Nazwa łacińska = | + | |Nazwa łacińska = Epipactis helleborine |
| − | | | + | |L = (L.) Crantz |
| − | <br/> | + | |Pusta linia = <br/> |
| − | |grafika = | + | |grafika = ephe.jpg |
| − | |podpis grafiki = | + | |podpis grafiki = Kruszczyk szerokolistny.<br>Fot. BerndH. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Epipactis_helleborine_plant_110703.jpg Commons Wikimedia] |
|Systematyka = Systematyka | |Systematyka = Systematyka | ||
|Domena = eukarionty | |Domena = eukarionty | ||
| Linia 11: | Linia 11: | ||
|Podkrólestwo = rośliny naczyniowe | |Podkrólestwo = rośliny naczyniowe | ||
|Gromada = okrytonasienne | |Gromada = okrytonasienne | ||
| − | |Klasa = | + | |Klasa = jednoliścienne |
|Rząd = szparagowce | |Rząd = szparagowce | ||
|Rodzina = storczykowate | |Rodzina = storczykowate | ||
| − | |Rodzaj = | + | |Rodzaj = kruszczyk |
| − | |Gatunek = | + | |Gatunek = kruszczyk szerokolistny |
| − | |Synonimy = E. latifolia (L.) All., | + | |Synonimy = Synonimy |
| − | + | |Lista synonimów = ''E. latifolia'' (L.) All., ''Serapias helleborine'' L. }} | |
| − | }} | + | '''Kruszczyk szerokolistny''' (''Epipactis helleborine''(L.) Crantz.) – gatunek rośliny należący do rodziny storczykowatych (''Orchidaceae''), rzędu szparagowców (''Asparagales''). |
| − | <br/> | + | <br/><br/> |
| + | === Morfologia === | ||
| + | Kruszczyk szerokolistny jest wieloletnią rośliną wytwarzającą pęd osiągający do 1 m wysokości. Łodyga wzniesiona, pojedyncza i nierozgałęziająca się, wyrasta z podziemnego kłącza o krótkich międzywęźlach. Łodyga zielona lub z odcieniem czerwonawym, zwłaszcza u nasady. Dolna, bezkwiatowa część łodygi naga. | ||
| + | Liście są liczne, wyrastające spiralnie na łodydze, są kształtu jajowato-eliptycznego do okrągłego, górne czasem lancetowate, łukowato wygięte, na brzegu i nerwach owłosione i nieco szorstkie. Końce liści ostre lub krótko zaostrzone, czasem tępo zakończone w przypadku dolnych liści. Osiągają długość 3–17 cm i szerokość 0,5-5 (10) cm. | ||
| + | |||
| + | Kruszczyk szerokolistny kwitnie od czerwca do września. Kwiaty koloru zielonkawego do różowawego, wielkości około 1 cm, zebrane w grono w górnej części bezlistnej łodygi. Część kwiatowa łodygi omszona. Kwiatostan osiąga od 3 do 35 cm wysokości. Kwiaty wyrastają na szypułkach skręconych o długości 3–5 mm, u podstawy, z przysadkami osiągającymi od 5 do 0,5 cm długości. Okwiat w czasie kwitnienia szeroko otwarty, z zewnątrz zielonkawy, wewnątrz w różnych odcieniach czerwieni. Listki okwiatu tępe lub krótko zaostrzone, nagie lub tylko słabo owłosione. Warżka niezbyt duża, krótsza od innych działek okwiatu, czasem fioletowo nabiegła. Jej przedni człon, o łódeczkowatym kształcie, zaostrzony i zrośnięty nieruchomo z nasadowym członem, który z zewnątrz jest zielony, a wewnątrz ciemnobrązowy. Jest przeważnie purpurowy lub purpurowo kropkowany. Krótka zalążnia stopniowo zwężająca się w szypułkę jest naga lub nieco tylko owłosiona. | ||
| − | + | Kruszczyk szerokolistny jest rośliną miododajną i owadopylną. Miodniki znajdują się na nasadowym członie warżki. Zapylana jest przez błonkówki. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) ''Querco-Fagetea'' i związku (All.) ''Cephalanthero-Fagenion''. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
=== Rozmieszczenie i ekologia === | === Rozmieszczenie i ekologia === | ||
| − | Kruszczyk szerokolistny | + | Kruszczyk szerokolistny występuje w Europie, północnej Afryce, w Azji południowo-zachodniej i środkowej, sięgając na wschodzie do Chin, Bhutanu i Nepalu; zawleczony został i rozprzestrzenił się także w Ameryce Północnej. |
| − | + | ||
| − | Na terenie Warmii i Mazur odnotowany na kilku stanowiskach m.in. w [[Brodnicki Park Krajobrazowy| Brodnickim Parku Krajobrazowym ]] w | + | W Polsce roślina dość pospolita. Gatunek ten ma szeroką amplitudę ekologiczną. Można go spotkać na łąkach i wydmach, występuje w żyznych lasach liściastych, ale także w borach, kwaśnych buczynach i wtórnych nasadzeniach. W ostatnich dziesięcioleciach storczyk ten coraz częściej pojawia się na siedliskach przekształconych przez człowieka takich, jak przydroża, kamieniołomy, nasypy kolejowe, składy rumoszu przy kopalniach, nasadzenia topolowe i sosnowe, nasadzenia pozostające pod wpływem emisji z cementowni czy też na terenach ruderalnych. |
| + | |||
| + | Na terenie [[Warmia|Warmii]] i [[Mazury|Mazur]] odnotowany na kilku stanowiskach, m.in. w [[Brodnicki Park Krajobrazowy|Brodnickim Parku Krajobrazowym ]], w [[rezerwat Dolina Stradanki|rezerwacie Dolina Stradanki]] oraz [[rezerwat Cielętnik|rezerwacie Cielętnik]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
| + | |||
=== Wartość użytkowa === | === Wartość użytkowa === | ||
Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. | Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. | ||
| − | + | ||
=== Ciekawostki === | === Ciekawostki === | ||
| − | Kruszczyki należą do rodziny storczykowatych, która jest jedną z najliczniejszych w świecie roślin. W Polsce rośnie prawie 50 gatunków, a na świecie ponad | + | Kruszczyki należą do rodziny storczykowatych, która jest jedną z najliczniejszych w świecie roślin. W Polsce rośnie prawie 50 gatunków, a na świecie ponad 30 000. Najbardziej okazałe, o najbardziej efektownych kwiatach związane są ze strefą tropikalną i są głównie epifitami porastającymi drzewa. |
| − | + | ||
| − | Kruszczyk szerokolistny odznacza | + | Kruszczyk szerokolistny odznacza się bardzo dużą zmiennością, nie tylko wysokości pędu, ale również budowy i barwy kwiatu oraz pokroju rośliny. |
| − | + | ||
| − | Tworzy mieszańce z | + | Tworzy mieszańce z kruszczykiem drobnolistnym (''Epipactis microphylla''), [[kruszczyk rdzawoczerwony|kruszczykiem rdzawoczerwonym]] (''E. atrorubens''), [[kruszczyk siny|kruszczykiem sinym]] (''E. purpurata''). Jest gatunkiem bardzo zmiennym morfologicznie. Wyróżnia się następujące uznane podtaksony: |
| − | • E. helleborine subsp. helleborine – podgatunek nominatywny | + | |
| − | • E. helleborine subsp. bithynica (Robatsch) KreutzKompend. Eur. Orchid. 61 2004 (syn.E. | + | • E. helleborine subsp. helleborine – podgatunek nominatywny <br/> |
| − | • E. helleborine subsp. degenii (Szentp. &Mónus) KreutzBer. Arbeitskreis. Heimische Orchid. 24(1): 157 2007 (syn. E. | + | • E. helleborine subsp. bithynica (Robatsch) KreutzKompend. Eur. Orchid. 61 2004 (syn. E. bithynica Robatsch) <br/> |
| − | • E. helleborine subsp. densifolia (W.Hahn, Passin&R.Wegener) KreutzEurorchis 17: 105 2005 (syn. E. | + | • E. helleborine subsp. degenii (Szentp.&Mónus) KreutzBer. Arbeitskreis. Heimische Orchid. 24(1): 157 2007 (syn. E. degenii Szentp.&Mónus) <br/> |
| − | • E. helleborine subsp. | + | • E. helleborine subsp. densifolia (W.Hahn, Passin&R.Wegener) KreutzEurorchis 17: 105 2005 (syn. E. densifolia W.Hahn, Passin&R.Wegener)<br/> |
| − | • E. helleborine subsp. leutei (Robatsch) KreutzKompend. Eur. Orchid. 62 2004 (syn. E. leuteiRobatsch) | + | • E. helleborine subsp. latina W.Rossi&E.KleinOrchidee (Hamburg) 38: 93 1987 (syn. E. latina (W.Rossi&E.Klein) B.Baumann&H.Baumann)<br/> |
| − | • E. helleborine subsp. molochina (P.Delforge) KreutzKompend. Eur. Orchid. 62 2004 (syn. E. molochinaP.Delforge) | + | • E. helleborine subsp. leutei (Robatsch) KreutzKompend. Eur. Orchid. 62 2004 (syn. E. leuteiRobatsch)<br/> |
| − | • E. helleborine subsp. neerlandica (Verm.) ButtlerWilldenowia 16: 115 1986 (syn. E. helleborine var. neerlandicaVerm., E. helleborine subsp. renzii (Robatsch) Løjtnant, E. neerlandica (Verm.) Devillers-Tersch. &Devillers, E. renziiRobatsch) | + | • E. helleborine subsp. molochina (P.Delforge) KreutzKompend. Eur. Orchid. 62 2004 (syn. E. molochinaP.Delforge)<br/> |
| − | • E. helleborine subsp.orbicularis (K.Richt.) E.KleinPhyton (Horn) 37: 74 1997 (syn. E. distans Arv.-Touv., E. helleborine subsp. distans (Arv.-Touv.) R.Engel& Quentin, E. helleborine var. orbicularis (K.Richt.) Verm., E. orbicularisK.Richt.) | + | • E. helleborine subsp. neerlandica (Verm.) ButtlerWilldenowia 16: 115 1986 (syn. E. helleborine var. neerlandicaVerm., E. helleborine subsp. renzii (Robatsch) Løjtnant, E. neerlandica (Verm.) Devillers-Tersch.&Devillers, E. renziiRobatsch)<br/> |
| − | • E. helleborine subsp. schubertiorum (Bartolo, Pulv. &Robatsch) KreutzKompend. Eur. Orchid. 62 2004 (syn. E. | + | • E. helleborine subsp.orbicularis (K.Richt.) E.KleinPhyton (Horn) 37: 74 1997 (syn. E. distans Arv.-Touv., E. helleborine subsp. distans (Arv.-Touv.) R.Engel&Quentin, E. helleborine var. orbicularis (K.Richt.) Verm., E. orbicularisK.Richt.)<br/> |
| − | • E. helleborine subsp. tremolsii (Pau) E.KleinOrchidee (Hamburg) 30: 49 1979 (syn. E. atropurpurea var. tremolsii (Pau) Schltr., E. cardina Benito &C.E.Hermos., E. duriensisBernardos, D.Tyteca, Revuelta&Amich, E. tremolsii Pau) | + | • E. helleborine subsp. schubertiorum (Bartolo, Pulv.&Robatsch) KreutzKompend. Eur. Orchid. 62 2004 (syn. E. schubertiorum Bartolo, Pulv. &Robatsch)<br/> |
| − | • E. helleborine var. tangutica (Schltr.) S.C.Chen&G.H.ZhuNovon 13: 423 2003 (syn. E. tanguticaSchltr.) | + | • E. helleborine subsp. tremolsii (Pau) E.KleinOrchidee (Hamburg) 30: 49 1979 (syn. E. atropurpurea var. tremolsii (Pau) Schltr., E. cardina Benito&C.E.Hermos., E. duriensisBernardos, D.Tyteca, Revuelta&Amich, E. tremolsii Pau)<br/> |
| − | + | • E. helleborine var. tangutica (Schltr.) S.C.Chen&G.H.ZhuNovon 13: 423 2003 (syn. E. tanguticaSchltr.) | |
| − | Pomimo | + | Pomimo mało atrakcyjnych kwiatów, występuje tu efektywne zapylanie kwiatów. Nektar zawiera związki chemiczne o narkotycznym działaniu na owady, powodujące zwolnienie ich ruchów. W wyniku działania tych związków przedłużony jest czas przebywania na kwiatach kruszczyka. Zwiększa to szanse na zapylenie kwiatów. |
| + | == Zobacz też == | ||
| + | [http://pl.wikipedia.org/wiki/Kruszczyk_szerokolistny pl.wikipedia.org] [15.02.2015]<br/> | ||
| + | [http://www.zbiosr.uni.wroc.pl/sites/default/files/07.pdf Uniwersytet Wrocławski, Zakład Botaniki] [15.02.2015]<br/> | ||
| + | [http://skarbiecprzyrody.pl/index.php/menu-las-artykuly-2/51-wybrane-gatunki-pod-scisla-ochrona-w-rej-kuj-pom/261-kruszczyk-szerokolistny skarbiecprzyrody.pl] [15.02.2015] | ||
<br/> | <br/> | ||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| − | Rutkowski L. | + | Rutkowski L., ''Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej'', Wyd. Naukowe PWN, 2006.<br/> |
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | [[Kategoria: Przyroda]] [[Kategoria: Rośliny Warmii i Mazur]] [[Kategoria: Rośliny chronione]] | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | [[Kategoria: Przyroda | ||
Aktualna wersja na dzień 11:55, 16 lut 2015
| Kruszczyk szerokolistny | |
| | |
| Epipactis helleborine | |
| (L.) Crantz | |
 Kruszczyk szerokolistny. Fot. BerndH. Źródło: Commons Wikimedia | |
| Systematyka | |
| Królestwo | rośliny |
| Podkrólestwo | rośliny naczyniowe |
| Gromada | okrytonasienne |
| Klasa | jednoliścienne |
| Rząd | szparagowce |
| Rodzina | storczykowate |
| Rodzaj | kruszczyk |
| Gatunek | kruszczyk szerokolistny |
| Synonimy | |
| E. latifolia (L.) All., Serapias helleborine L. | |
Kruszczyk szerokolistny (Epipactis helleborine(L.) Crantz.) – gatunek rośliny należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae), rzędu szparagowców (Asparagales).
Spis treści
Morfologia
Kruszczyk szerokolistny jest wieloletnią rośliną wytwarzającą pęd osiągający do 1 m wysokości. Łodyga wzniesiona, pojedyncza i nierozgałęziająca się, wyrasta z podziemnego kłącza o krótkich międzywęźlach. Łodyga zielona lub z odcieniem czerwonawym, zwłaszcza u nasady. Dolna, bezkwiatowa część łodygi naga. Liście są liczne, wyrastające spiralnie na łodydze, są kształtu jajowato-eliptycznego do okrągłego, górne czasem lancetowate, łukowato wygięte, na brzegu i nerwach owłosione i nieco szorstkie. Końce liści ostre lub krótko zaostrzone, czasem tępo zakończone w przypadku dolnych liści. Osiągają długość 3–17 cm i szerokość 0,5-5 (10) cm.
Kruszczyk szerokolistny kwitnie od czerwca do września. Kwiaty koloru zielonkawego do różowawego, wielkości około 1 cm, zebrane w grono w górnej części bezlistnej łodygi. Część kwiatowa łodygi omszona. Kwiatostan osiąga od 3 do 35 cm wysokości. Kwiaty wyrastają na szypułkach skręconych o długości 3–5 mm, u podstawy, z przysadkami osiągającymi od 5 do 0,5 cm długości. Okwiat w czasie kwitnienia szeroko otwarty, z zewnątrz zielonkawy, wewnątrz w różnych odcieniach czerwieni. Listki okwiatu tępe lub krótko zaostrzone, nagie lub tylko słabo owłosione. Warżka niezbyt duża, krótsza od innych działek okwiatu, czasem fioletowo nabiegła. Jej przedni człon, o łódeczkowatym kształcie, zaostrzony i zrośnięty nieruchomo z nasadowym członem, który z zewnątrz jest zielony, a wewnątrz ciemnobrązowy. Jest przeważnie purpurowy lub purpurowo kropkowany. Krótka zalążnia stopniowo zwężająca się w szypułkę jest naga lub nieco tylko owłosiona.
Kruszczyk szerokolistny jest rośliną miododajną i owadopylną. Miodniki znajdują się na nasadowym członie warżki. Zapylana jest przez błonkówki. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Querco-Fagetea i związku (All.) Cephalanthero-Fagenion.
Rozmieszczenie i ekologia
Kruszczyk szerokolistny występuje w Europie, północnej Afryce, w Azji południowo-zachodniej i środkowej, sięgając na wschodzie do Chin, Bhutanu i Nepalu; zawleczony został i rozprzestrzenił się także w Ameryce Północnej.
W Polsce roślina dość pospolita. Gatunek ten ma szeroką amplitudę ekologiczną. Można go spotkać na łąkach i wydmach, występuje w żyznych lasach liściastych, ale także w borach, kwaśnych buczynach i wtórnych nasadzeniach. W ostatnich dziesięcioleciach storczyk ten coraz częściej pojawia się na siedliskach przekształconych przez człowieka takich, jak przydroża, kamieniołomy, nasypy kolejowe, składy rumoszu przy kopalniach, nasadzenia topolowe i sosnowe, nasadzenia pozostające pod wpływem emisji z cementowni czy też na terenach ruderalnych.
Na terenie Warmii i Mazur odnotowany na kilku stanowiskach, m.in. w Brodnickim Parku Krajobrazowym , w rezerwacie Dolina Stradanki oraz rezerwacie Cielętnik.
Wartość użytkowa
Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową.
Ciekawostki
Kruszczyki należą do rodziny storczykowatych, która jest jedną z najliczniejszych w świecie roślin. W Polsce rośnie prawie 50 gatunków, a na świecie ponad 30 000. Najbardziej okazałe, o najbardziej efektownych kwiatach związane są ze strefą tropikalną i są głównie epifitami porastającymi drzewa.
Kruszczyk szerokolistny odznacza się bardzo dużą zmiennością, nie tylko wysokości pędu, ale również budowy i barwy kwiatu oraz pokroju rośliny.
Tworzy mieszańce z kruszczykiem drobnolistnym (Epipactis microphylla), kruszczykiem rdzawoczerwonym (E. atrorubens), kruszczykiem sinym (E. purpurata). Jest gatunkiem bardzo zmiennym morfologicznie. Wyróżnia się następujące uznane podtaksony:
• E. helleborine subsp. helleborine – podgatunek nominatywny
• E. helleborine subsp. bithynica (Robatsch) KreutzKompend. Eur. Orchid. 61 2004 (syn. E. bithynica Robatsch)
• E. helleborine subsp. degenii (Szentp.&Mónus) KreutzBer. Arbeitskreis. Heimische Orchid. 24(1): 157 2007 (syn. E. degenii Szentp.&Mónus)
• E. helleborine subsp. densifolia (W.Hahn, Passin&R.Wegener) KreutzEurorchis 17: 105 2005 (syn. E. densifolia W.Hahn, Passin&R.Wegener)
• E. helleborine subsp. latina W.Rossi&E.KleinOrchidee (Hamburg) 38: 93 1987 (syn. E. latina (W.Rossi&E.Klein) B.Baumann&H.Baumann)
• E. helleborine subsp. leutei (Robatsch) KreutzKompend. Eur. Orchid. 62 2004 (syn. E. leuteiRobatsch)
• E. helleborine subsp. molochina (P.Delforge) KreutzKompend. Eur. Orchid. 62 2004 (syn. E. molochinaP.Delforge)
• E. helleborine subsp. neerlandica (Verm.) ButtlerWilldenowia 16: 115 1986 (syn. E. helleborine var. neerlandicaVerm., E. helleborine subsp. renzii (Robatsch) Løjtnant, E. neerlandica (Verm.) Devillers-Tersch.&Devillers, E. renziiRobatsch)
• E. helleborine subsp.orbicularis (K.Richt.) E.KleinPhyton (Horn) 37: 74 1997 (syn. E. distans Arv.-Touv., E. helleborine subsp. distans (Arv.-Touv.) R.Engel&Quentin, E. helleborine var. orbicularis (K.Richt.) Verm., E. orbicularisK.Richt.)
• E. helleborine subsp. schubertiorum (Bartolo, Pulv.&Robatsch) KreutzKompend. Eur. Orchid. 62 2004 (syn. E. schubertiorum Bartolo, Pulv. &Robatsch)
• E. helleborine subsp. tremolsii (Pau) E.KleinOrchidee (Hamburg) 30: 49 1979 (syn. E. atropurpurea var. tremolsii (Pau) Schltr., E. cardina Benito&C.E.Hermos., E. duriensisBernardos, D.Tyteca, Revuelta&Amich, E. tremolsii Pau)
• E. helleborine var. tangutica (Schltr.) S.C.Chen&G.H.ZhuNovon 13: 423 2003 (syn. E. tanguticaSchltr.)
Pomimo mało atrakcyjnych kwiatów, występuje tu efektywne zapylanie kwiatów. Nektar zawiera związki chemiczne o narkotycznym działaniu na owady, powodujące zwolnienie ich ruchów. W wyniku działania tych związków przedłużony jest czas przebywania na kwiatach kruszczyka. Zwiększa to szanse na zapylenie kwiatów.
Zobacz też
pl.wikipedia.org [15.02.2015]
Uniwersytet Wrocławski, Zakład Botaniki [15.02.2015]
skarbiecprzyrody.pl [15.02.2015]
Bibliografia
Rutkowski L., Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, Wyd. Naukowe PWN, 2006.
