Wyblin jednolistny: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
| (Nie pokazano 4 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Roślina infobox | {{Roślina infobox | ||
|Nazwa rośliny = Wyblin jednolistny | |Nazwa rośliny = Wyblin jednolistny | ||
| − | |Nazwa łacińska = Malaxis monophyllos (L.) Sw. | + | |Nazwa łacińska = Malaxis monophyllos |
| − | |Pusta linia = | + | |L = (L.) Sw. |
| − | |grafika = | + | |Pusta linia = <br/> |
| − | |podpis grafiki = | + | |grafika = malax.jpg |
| + | |podpis grafiki = Wyblin jednolistny. Fot. Bernd Gliwa. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Malaxis_monophyllos_180606_all.jpg Commons Wikimedia] | ||
|Systematyka = Systematyka | |Systematyka = Systematyka | ||
|Domena = eukarionty | |Domena = eukarionty | ||
| Linia 14: | Linia 15: | ||
|Rodzina = storczykowate | |Rodzina = storczykowate | ||
|Rodzaj = wyblin | |Rodzaj = wyblin | ||
| − | |Gatunek = | + | |Gatunek = wyblin jednolistny |
|Synonimy = Synonimy | |Synonimy = Synonimy | ||
| − | |Lista synonimów = | + | |Lista synonimów = }} |
| − | }} | + | '''Wyblin jednolistny''' (''Malaxis monophyllos'' (L.) Sw.) – gatunek rośliny należący do rodziny storczykowatych (''Orchidaceae''), rzędu szparagowców (''Asparagales'').<br/><br/> |
| − | |||
| − | |||
| − | ''' Wyblin jednolistny | ||
| − | |||
=== Morfologia === | === Morfologia === | ||
| − | Wyblin jednolistny | + | Wyblin jednolistny jest rośliną wieloletnią (bylina), niepozorną, wytwarzającą pęd o wysokości od 7 do 40 cm. Podstawę łodygi stanowi pseudobulwa (nibybulwka) długości 1-2 cm, jajowato-stożkowata. W dolnej części łodygi znajdują się pochwiaste, łuskowate liście, nad nimi wyrasta jeden (rzadko dwa) liść asymilacyjny, kształtu od jajowatego do eliptycznego, z pochwiastą nasadą długości do 10 cm. Pęd rozwija się wiosną, kwitnienie aż do sierpnia. |
| + | Kwiaty skupione w groniasty kwiatostan w liczbie od 5 do 80. Kwiaty niepozorne, zielone lub żółto-zielone. Przysadki krótsze od szypułek kwiatowych. Warżka długości 2-3 mm, ma kształt muszelkowaty, z wyraźnie wydłużonym i ostrym szczytem, bez ostrogi. Inne listki okwiatu 2-3 mm długości, zewnętrzne – lancetowate, wewnętrzne – równowąskie. Zalążnia do 3 mm długości, prętosłup jasnozielony. Nasiona wysiewają się na przełomie sierpnia i września. Rozmnaża się zarówno z nasion jak i wegetatywnie. | ||
| + | <br/> | ||
| + | === Rozmieszczenie i ekologia === | ||
| + | Gatunek okołopolarny i borealno-górski, występuje w północnej części Ameryki Północnej i Eurazji. W południowej części zasięgu głównie w obszarach wyżynno-górskich. | ||
| + | W Polsce rzadko notowany w Karpatach i na Pomorzu, bardzo rzadko w innych częściach kraju. Znanych jest około 300 stanowisk, które znajdują się na dwóch obszarach oddzielonych dysjunkcją. Pierwszy z tych obszarów znajduje się w północnej części kraju i obejmuje Pobrzeże Bałtyckie i Pojezierze Bałtyckie. Drugi obszar obejmuje wyżynno-górską południową część kraju. W Karpatach podany został z około 60 stanowisk, ale połowa z nich jest już wymarła. Z karpackich populacji istnieją jeszcze na stanowiskach w Beskidzie Żywieckim, w Pieninach, na Pogórzu Cieszyńskim, w Tatrach i pojedyncze stanowiska na Dołach Jasielsko-Sanockich, w Beskidzie Niskim, na Pogórzu Ciężkowickim i w Bieszczadach. Podawany był też latach 60. w Gorcach i latach 20. w Beskidzie Sądeckim. W latach 80. i 90. XX wieku odkryto natomiast dużo stanowisk tej rośliny na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. W pasie Nizin Środkowopolskich wyblina jednolistnego nie odnotowano. Gatunek był notowany na terenie Polski do 1220 m n.p.m. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | Na [[Warmia|Warmii]] i [[Mazury|Mazurach]] znaczna część stanowisk wyblina jednolistnego zanikła. Odnotowany został na obszarze [[Natura 2000 Ostoja Welska]]. | |
| − | |||
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | Na terenach górskich rośnie w murawach nawapiennych w piętrze regla dolnego. Na niżu gatunek ten związany jest z torfowiskami niskimi i przejściowymi. Notowany jest także w wilgotnych lasach liściastych i w borach sosnowych. Na stanowiskach rośnie zwykle kilka, kilkanaście egzemplarzy, jedynie na Wyżynie Śląskiej występują bardziej liczne populacje, składające się nawet z setek roślin. | |
| − | |||
| − | |||
| − | Na terenach górskich rośnie w murawach nawapiennych w piętrze regla dolnego. Na niżu gatunek ten związany jest z torfowiskami niskimi i przejściowymi. Notowany jest także w wilgotnych lasach liściastych i w borach sosnowych. Na stanowiskach rośnie zwykle kilka | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
=== Wartość użytkowa === | === Wartość użytkowa === | ||
| − | Wyblin jednolistny jest gatunkiem bardzo rzadkim, objętym w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski, zaliczony do kategorii V (narażony). Według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin, należy do kategorii LR (niskie ryzyko zagrożenia). | + | Wyblin jednolistny jest gatunkiem bardzo rzadkim, objętym w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Znajduje się na ''Czerwonej liście roślin i grzybów Polski'', zaliczony do kategorii V (narażony na wyginięcie). Według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin, należy do kategorii LR (niskie ryzyko zagrożenia). Liczba jego stanowisk jest trudna do określenia, ponieważ - ze względu na bardzo małe rozmiary - bywa nieraz niezauważany. W Polsce północno-zachodniej gatunek uznany jest za wymarły, w Polsce północno-wschodniej zginęła znaczna większość stanowisk. Zagrożeniem dla gatunku jest osuszanie torfowisk i lasów wilgotnych, zarastanie jego stanowisk przez inne, bardziej ekspansywne rośliny, wprowadzanie drzew iglastych na siedliskach żyznych lasów liściastych. |
<br/> | <br/> | ||
| + | |||
=== Ciekawostki === | === Ciekawostki === | ||
| − | Gatunek zróżnicowany na trzy odmiany: Malaxis monophyllosvar. brachypoda (A.Gray) P.Morris & Eames | + | Gatunek zróżnicowany na trzy odmiany: ''Malaxis monophyllosvar. brachypoda'' (A. Gray) P. Morris&Eames – występuje w Ameryce Północnej; ''Malaxis monophyllosvar. monophyllos'' – rośnie w całym zasięgu gatunku; ''Malaxis monophyllosvar. obtusa'' Tsukaya&H.Okada – występuje w Nepalu. |
<br/> | <br/> | ||
| − | Obecnie prowadzone są badania dotyczące historii kolonizacji gatunku, ze szczególnym uwzględnieniem relacji między południowymi (górskimi i wyżynnymi) | + | Obecnie prowadzone są badania dotyczące historii kolonizacji gatunku, ze szczególnym uwzględnieniem relacji między południowymi (górskimi i wyżynnymi) oraz północnymi (borealnymi) populacjami. Badania genetyczno-demograficzne umożliwią określenie relacji między cechami historii życia, właściwościami populacji, a ich genetyczną różnorodnością. |
<br/> | <br/> | ||
Bardzo rzadko trafiają się osobniki o 2 lub 3 liściach. | Bardzo rzadko trafiają się osobniki o 2 lub 3 liściach. | ||
| + | <br/> | ||
| + | == Zobacz też == | ||
| + | [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wyblin_jednolistny Wyblin jednolistny, pl.wikipedia.pl] [12.12.2014] | ||
| + | <br/> | ||
| + | Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. 2012, poz. 81),[http://www.dziennikustaw.gov.pl/du/2012/81/1 www.dziennikustaw.gov.pl] [12.12.2014] | ||
| + | <br/> | ||
| + | [http://labmol.uwb.edu.pl/index.php/pl/opisy/54-wyblin-jednolistny-malaxis-monophyllos.html labmol.uwb.edu.pl] [12.12.2014] | ||
<br/> | <br/> | ||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| − | + | Piękoś-Mirkowa Halina, Mirek Zbigniew, ''Rośliny chronione'', Warszawa 2006. | |
<br/> | <br/> | ||
| − | + | Zarzycki Kazimierz, Szeląg Zbigniew, ''Red list of the vascular plants in Poland'', [w:] ''Red lists of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski'', red. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda i Zbigniew Szeląg, Kraków 2006, s. 11-20. | |
<br/> | <br/> | ||
| − | + | [[Kategoria: Przyroda]] [[Kategoria: Rośliny Warmii i Mazur]] | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
Aktualna wersja na dzień 12:29, 13 mar 2015
| Wyblin jednolistny | |
| | |
| Malaxis monophyllos | |
| (L.) Sw. | |
 Wyblin jednolistny. Fot. Bernd Gliwa. Źródło: Commons Wikimedia | |
| Systematyka | |
| Królestwo | rośliny |
| Podkrólestwo | rośliny naczyniowe |
| Gromada | okrytonasienne |
| Klasa | jednoliścienne |
| Rząd | szparagowce |
| Rodzina | storczykowate |
| Rodzaj | wyblin |
| Gatunek | wyblin jednolistny |
| Synonimy | |
Wyblin jednolistny (Malaxis monophyllos (L.) Sw.) – gatunek rośliny należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae), rzędu szparagowców (Asparagales).
Spis treści
Morfologia
Wyblin jednolistny jest rośliną wieloletnią (bylina), niepozorną, wytwarzającą pęd o wysokości od 7 do 40 cm. Podstawę łodygi stanowi pseudobulwa (nibybulwka) długości 1-2 cm, jajowato-stożkowata. W dolnej części łodygi znajdują się pochwiaste, łuskowate liście, nad nimi wyrasta jeden (rzadko dwa) liść asymilacyjny, kształtu od jajowatego do eliptycznego, z pochwiastą nasadą długości do 10 cm. Pęd rozwija się wiosną, kwitnienie aż do sierpnia.
Kwiaty skupione w groniasty kwiatostan w liczbie od 5 do 80. Kwiaty niepozorne, zielone lub żółto-zielone. Przysadki krótsze od szypułek kwiatowych. Warżka długości 2-3 mm, ma kształt muszelkowaty, z wyraźnie wydłużonym i ostrym szczytem, bez ostrogi. Inne listki okwiatu 2-3 mm długości, zewnętrzne – lancetowate, wewnętrzne – równowąskie. Zalążnia do 3 mm długości, prętosłup jasnozielony. Nasiona wysiewają się na przełomie sierpnia i września. Rozmnaża się zarówno z nasion jak i wegetatywnie.
Rozmieszczenie i ekologia
Gatunek okołopolarny i borealno-górski, występuje w północnej części Ameryki Północnej i Eurazji. W południowej części zasięgu głównie w obszarach wyżynno-górskich.
W Polsce rzadko notowany w Karpatach i na Pomorzu, bardzo rzadko w innych częściach kraju. Znanych jest około 300 stanowisk, które znajdują się na dwóch obszarach oddzielonych dysjunkcją. Pierwszy z tych obszarów znajduje się w północnej części kraju i obejmuje Pobrzeże Bałtyckie i Pojezierze Bałtyckie. Drugi obszar obejmuje wyżynno-górską południową część kraju. W Karpatach podany został z około 60 stanowisk, ale połowa z nich jest już wymarła. Z karpackich populacji istnieją jeszcze na stanowiskach w Beskidzie Żywieckim, w Pieninach, na Pogórzu Cieszyńskim, w Tatrach i pojedyncze stanowiska na Dołach Jasielsko-Sanockich, w Beskidzie Niskim, na Pogórzu Ciężkowickim i w Bieszczadach. Podawany był też latach 60. w Gorcach i latach 20. w Beskidzie Sądeckim. W latach 80. i 90. XX wieku odkryto natomiast dużo stanowisk tej rośliny na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. W pasie Nizin Środkowopolskich wyblina jednolistnego nie odnotowano. Gatunek był notowany na terenie Polski do 1220 m n.p.m.
Na Warmii i Mazurach znaczna część stanowisk wyblina jednolistnego zanikła. Odnotowany został na obszarze Natura 2000 Ostoja Welska.
Na terenach górskich rośnie w murawach nawapiennych w piętrze regla dolnego. Na niżu gatunek ten związany jest z torfowiskami niskimi i przejściowymi. Notowany jest także w wilgotnych lasach liściastych i w borach sosnowych. Na stanowiskach rośnie zwykle kilka, kilkanaście egzemplarzy, jedynie na Wyżynie Śląskiej występują bardziej liczne populacje, składające się nawet z setek roślin.
Wartość użytkowa
Wyblin jednolistny jest gatunkiem bardzo rzadkim, objętym w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski, zaliczony do kategorii V (narażony na wyginięcie). Według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin, należy do kategorii LR (niskie ryzyko zagrożenia). Liczba jego stanowisk jest trudna do określenia, ponieważ - ze względu na bardzo małe rozmiary - bywa nieraz niezauważany. W Polsce północno-zachodniej gatunek uznany jest za wymarły, w Polsce północno-wschodniej zginęła znaczna większość stanowisk. Zagrożeniem dla gatunku jest osuszanie torfowisk i lasów wilgotnych, zarastanie jego stanowisk przez inne, bardziej ekspansywne rośliny, wprowadzanie drzew iglastych na siedliskach żyznych lasów liściastych.
Ciekawostki
Gatunek zróżnicowany na trzy odmiany: Malaxis monophyllosvar. brachypoda (A. Gray) P. Morris&Eames – występuje w Ameryce Północnej; Malaxis monophyllosvar. monophyllos – rośnie w całym zasięgu gatunku; Malaxis monophyllosvar. obtusa Tsukaya&H.Okada – występuje w Nepalu.
Obecnie prowadzone są badania dotyczące historii kolonizacji gatunku, ze szczególnym uwzględnieniem relacji między południowymi (górskimi i wyżynnymi) oraz północnymi (borealnymi) populacjami. Badania genetyczno-demograficzne umożliwią określenie relacji między cechami historii życia, właściwościami populacji, a ich genetyczną różnorodnością.
Bardzo rzadko trafiają się osobniki o 2 lub 3 liściach.
Zobacz też
Wyblin jednolistny, pl.wikipedia.pl [12.12.2014]
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. 2012, poz. 81),www.dziennikustaw.gov.pl [12.12.2014]
labmol.uwb.edu.pl [12.12.2014]
Bibliografia
Piękoś-Mirkowa Halina, Mirek Zbigniew, Rośliny chronione, Warszawa 2006.
Zarzycki Kazimierz, Szeląg Zbigniew, Red list of the vascular plants in Poland, [w:] Red lists of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski, red. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda i Zbigniew Szeląg, Kraków 2006, s. 11-20.
