Chruściel

Chruściel
Kościół w Chruścielu. Fot. Jacek Bogdan. Źródło: Commons Wikimedia [26.10.2014]
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	braniewski
Gmina	Płoskinia
Liczba ludności (2010)	456
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Chruściel
Położenie na mapie Polski Chruściel
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Chruściel (niem. Tiedmannsdorf) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie braniewskim, w gminie Płoskinia. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego. Wieś w 2010 roku liczyła 456 mieszkańców. W skład sołectwa wchodzą wsie Chruściel, Piórkowo, Trąbki i Pierławki. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Agnieszka Wiśniewska.

Położenie

Wieś położona jest w północnej części województwa warmińsko–mazurskiego na Równinie Warmińskiej, na zachód od Jeziora Pierzchalskiego i Pasłęki, 15 km na południe od Braniewa i 10 km na zachód od Płoskini; przebiega przez nią droga wojewódzka nr 506.

Dzieje miejscowości

Początki wsi sięgają 1296 roku, kiedy to biskup Henryk Fleming nadał rycerzowi Rupertowi 100 łanów boru; ten ostatni zaś zobowiązał się do wystawienia dwóch służb zbrojnych, płacenia czynszu oraz płużnego po upływie 10 lat wolnizny. Na tym obszarze powstały dwie szlacheckie wsie czynszowe: Chruściel (60 łanów) i Piórkowo (40 łanów). Pierwsza wzmianka o Chruścielu jako o samodzielnej wsi pochodzi z 1320 roku. W późniejszym czasie biskupi zaczęli stopniowo wykupywać ziemię należącą do wsi i pod koniec XV wieku powróciła ona w całości w ich ręce. Chruściel został niemal całkowicie zniszczony podczas wojny polsko–krzyżackiej w latach 1519–1521; pozostało tu jedynie dwóch gospodarzy. W 1527 roku biskup Maurycy Ferber przystąpił do ponownego zasiedlania wsi. Wyznaczył sołtysa oraz przydzielił mu cztery łany ziemi, ale jeszcze sześć lat później obsadzonych było zaledwie osiem spośród 58 łanów. Pod koniec XVI wieku było tu 15 gospodarzy. W 1783 roku była to wieś królewska.

Kościół we wsi istniał już w XV wieku, wybudowany z prywatnej fundacji. Wielokrotnie niszczony i remontowany został ostatecznie rozebrany. Obecnie istniejącą świątynię wzniesiono w latach 1719–1721. Przy kościele działała prawdopodobnie szkoła parafialna. Szkoła państwowa została założona w połowie XVIII wieku (przed 1778 rokiem). W 1911 roku wzniesiono dla niej nowy budynek z mieszkaniem dla nauczyciela.

Przed wybuchem II wojny światowej większość mieszkańców utrzymywała się z rolnictwa i leśnictwa, 121 osób pracowało w przemyśle i rzemiośle, 158 – w handlu i komunikacji.

Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych w poszczególnych latach:

• 1783 r. – 40 gospodarstw

• 1820 r. – 207 osób, 46 gospodarstw

• 1857 r. – 396 osób

• 1905 r. – 609 osób

• 1933 r. – 775 osób

• 1939 r. – 800 osób, 176 gospodarstw

Szkolnictwo

szkoła podstawowa

Zabytki

• kościół z pierwszej połowy XVIII wieku
• cmentarz przykościelny
• liczne przykłady budownictwa z XIX i pierwszej połowy XX wieku: domy wolnostojące i zagrody typu holenderskiego; zabudowania gospodarcze z tego samego okresu, kilka drewnianych stodół
• murowana plebania piętrowa z początku XX wieku
• sześć kapliczek z przełomu XIX i XX wieku
• budynek poczty, ceglany, z początku XX wieku
• osiedle kolejowe z początku XX wieku, w północnej części wsi
• osiedle kolejowe z lat 30. XX wieku, w południowej części wsi, w kierunku na Pierławki

Bibliografia

Braniewo. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1973.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [12.11.2013]
Strona Urzędu Gminy Płoskinia [12.11.2013]
Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]
Verwaltungsgeschichte [12.11.2013]