Stare Juchy

Stare Juchy
Herb Starych Juch
Stare Juchy Źródło: Strona Gminy Stare Juchy [10.11.2014]
Rodzaj miejscowości	wieś gminna
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	ełcki
Gmina	Stare Juchy
Liczba ludności (2010)	1 719
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	19-330
Tablice rejestracyjne	NEL
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Stare Juchy
Położenie na mapie Polski Stare Juchy
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Wieża widokowa.
Fot. Mieczysław Kalski

Stare Juchy (niem. Jucha, Alt Jucha, Adlig Jucha, Fliessdorf) – wieś gminna położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie ełckim, w gminie Stare Juchy. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. Miejscowość jest siedzibą gminy Stare Juchy. W 2010 roku liczyła 1 719 mieszkańców. Aktualnie funkcję wójta sprawuje Krzysztof Piotr Mądrowski.

Położenie

Miejscowość jest usytuowana na przesmyku między jeziorami: Jędzelewo, Rękąty i Ułówki. W odległości 2 km od Starych Juch położone jest jezioro Garbas.

Dzieje miejscowości

Nazwa miejscowości związana jest ze znajdującym się w okolicach Orlej Juchy miejscem kultu religijnego Jaćwięgów, gdzie miano składać krwawe ofiary. Jeden z największych na Mazurach głaz narzutowy, który według legendy jest owym dawnym ołtarzem ofiarnym Jaćwięgów, został uznany za pomnik przyrody. Stare Juchy istniały z pewnością przed rokiem 1471, w którym ponowiono lokację funkcjonującej już wsi. Miejscowość powstała na 36 łanach na prawie magdeburskim. Stare Juchy założono przed wybuchem wojny trzynastoletniej.

Parafia powstała w roku 1487. Ufundował ją komtur Bernard von Balzhofen. W źródłach z lat 1540–1543 pojawiają się informacje o 4 karczmach istniejących we wsi. W czasie epidemii dżumy w latach 1709–1711 zmarło 88 mieszkańców. Według źródeł z lat 1740–1742 we wsi działała szkoła parafialna. W Starych Juchach zachował się dwór, który powstał na miejscu zniszczonej w czasie I wojny światowej budowli pochodzącej z 2. połowy XVIII stulecia. Od 1854 do 1945 roku majątek ziemski wraz z dworem należał do rodziny Gruber przybyłej do Prus w roku 1721 z Salzburga. W 1912 roku Niemcy stanowili 43% parafian.

Na terenie miejscowości przy ulicy Leśnej znajduje się cmentarz wojenny, składający się z dwóch mogił żołnierzy rosyjskich i jednego grobu żołnierza niemieckiego, poległych w czasie I wojny światowej. Kolejna mogiła, znajdująca się na terenie przykościelnym, stanowi miejsce pochówku 5 żołnierzy niemieckich poległych w 1915 roku. Na miejscowym cmentarzu komunalnym przy ulicy Sportowej znajduje się natomiast kwatera wojenna, w której pochowano 2 niemieckich i trzech rosyjskich żołnierzy poległych w 1914 i 1915 roku.

Gospodarka

W Starych Juchach zawiązane zostało Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Gminy Stare Juchy.

Kultura

W miejscowości działa Gminny Ośrodek Kultury i Chór „Mazury”. Organizowane są tutaj różne imprezy i wydarzenia kulturalne, m.in.:

• Ogólnopolski Przegląd Reggae Rock Ska „Juchy Soundsystem” w Starych Juchach (zob. edycja z 2010 r.)
• Piknik Jaćwieski.

W miejscowości rozgrywa się akcja filmu Karate po polsku z 1983 roku, w reżyserii Wojciecha Wójcika.

Szkolnictwo

W roku 1947 założono w miejscowości Uniwersytet Ludowy, kierowany przez regionalistę Jana Kaweckiego. Obecnie w miejscowości funkcjonuje Zespół Szkół Samorządowych.

Religia

We wsi znajduje się siedziba lokalnej parafii rzymskokatolickiej.

Sport

W Starych Juchach działa klub piłkarski Orzeł Stare Juchy, który założono w 1969 roku.

Zabytki

• kościół wybudowany przed rokiem 1586, kilkakrotnie przebudowywany
• budynek dawnej szkoły parafialnej, którego początki sięgają XVIII wieku
• zespół dworski z 2. połowy XIX wieku na terenie gospodarstwa rolnego Orla Jucha
• kwatera wojenna zlokalizowana na cmentarzu komunalnym; pochowano w niej 4 żołnierzy niemieckich i 6 żołnierzy rosyjskich, poległych w czasie I wojny światowej
• mogiła zbiorowa z czasów I wojny światowej, zlokalizowana przy kościele; pochowano w niej 5 żołnierzy niemieckich
• cmentarz wojenny z czasów I wojny światowej; miejsce spoczynku 29 żołnierzy niemieckich i 24 żołnierzy rosyjskich
• kwatera wojenna na cmentarzu przy ulicy Długiej; miejsce spoczynku 2 żołnierzy niemieckich i 1 żołnierza rosyjskiego, poległych w czasie I wojny światowej
• cmentarz wojenny przy ulicy Leśnej; spoczęło na nim 2 żołnierzy rosyjskich i 1 żołnierz niemiecki, poległych w czasie I wojny światowej
• w kościele tablica ku czci poległych mieszkańców w wojnach 1866 i 1870–1871 r.

Ludzie związani z miejscowością

• Helena Brodowska (ur. 1934) – nauczycielka, pisarka, artystka-amator
• Ewa Jurkowska-Kawałko (ur. 1965) — samorządowiec, wójt gminy Stare Juchy
• Jan Kawecki (1903–1977) – nauczyciel, muzyk, działacz kulturalno-oświatowy, zbieracz folkloru i kultury ludowej, regionalista, popularyzator przeszłości regionu mazurskiego, malarz amator

Inne

We wsi działa Stacjonarny Ośrodek Uzależnień.

Bibliografia

Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy”(do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, Warmia. Mazury, Białystok 1998.
Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 2001.
Kawecki Jan, Roman Bolesław, Ełk. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1970.
Kulczyk Sylwia i in., Mazury. Przewodnik Pascala, Bielsko-Biała 2006.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Bank Danych Lokalnych GUS [22.07.2013]
Strona Gminy Stare Juchy [22.07.2013]
Strona poświęcona cmentarzom i pomnikom wojennym w powiecie ełckim [25.07.2013]
Olsztyńska Strona Rowerowa [25.07.2013]