Tomaszkowo: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Dzieje miejscowości) |
(zaktualizowana liczba mieszkańców na podstawie: https://www.stawiguda.pl/dane-statystyczne) |
||
| (Nie pokazano 17 wersji utworzonych przez 6 użytkowników) | |||
| Linia 5: | Linia 5: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = Tomaszkowa | |dopełniacz wsi = Tomaszkowa | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = |
|rodzaj miejscowości = | |rodzaj miejscowości = | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 14: | Linia 14: | ||
|sołectwo = | |sołectwo = | ||
|wysokość = | |wysokość = | ||
| − | |liczba ludności = | + | |liczba ludności = 828 |
| − | |rok = | + | |rok = 2022 |
|strefa numeracyjna = | |strefa numeracyjna = | ||
|kod pocztowy = | |kod pocztowy = | ||
| Linia 28: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }} |
| − | ''' Tomaszkowo''' (niem. ''Thomsdorf'') | + | ''' Tomaszkowo''' (niem. ''Thomsdorf'') – wieś sołecka położona w [[województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat olsztyński| powiecie olsztyńskim]], w [[Stawiguda (gmina wiejska)| gminie Stawiguda]]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. |
| − | + | W 2020 roku miejscowość liczyła 806 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Mariusz Balcerzak]]<ref>[http://www.stawiguda.pl/20/spis-solectw| stawiguda.pl] [13.03.2021]</ref>. | |
| − | W | + | <br/><br/> |
| − | |||
| − | <br/> | ||
== Położenie == | == Położenie == | ||
| − | Miejscowość położona na [[Pojezierze Olsztyńskie|Pojezierzu Olsztyńskim]] nad [[Jezioro Wulpińskie| | + | Miejscowość położona jest na [[Pojezierze Olsztyńskie|Pojezierzu Olsztyńskim]], nad jeziorami [[Jezioro Wulpińskie| Wulpińskim]] i [[Jezioro Świętajno| Świętajno]], w odległości 10 km na południowy zachód od [[Olsztyn| Olsztyna]]. |
<br/> | <br/> | ||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| − | Wieś została założona w roku 1349. Kapituła warmińska nadała wówczas 33 łany na [[prawo chełmińskie| prawie chełmińskim]] dwóm sołtysom – Piotrowi i Thomasowi. Swoją nazwę zawdzięcza | + | Wieś została założona w roku 1349. Kapituła warmińska nadała wówczas 33 łany na [[prawo chełmińskie| prawie chełmińskim]] dwóm sołtysom – Piotrowi i Thomasowi. Swoją nazwę miejscowość zawdzięcza imieniu jednego z zasadźców. Na przestrzeni lat nazwa ulegała różnym przekształceniom: ''Thomsdorff'', ''Thomasdorf'' (1417), ''Thomesdorf'' (1518), ''Thomaskowo'' (1656), ''Thomsdorff'' (1755), ''Tomaszkowo'' (1879). |
| + | |||
| + | Wieś parokrotnie ucierpiała w okresie wojen polsko-krzyżackich. W pierwszej połowie XVII wieku Tomaszkowo praktycznie wyludniło się. Po pierwszej wojnie szwedzkiej połowa ziemi leżała odłogiem; po drugiej wojnie obszar opuszczonej ziemi ponownie się powiększył. Ziemię tę udało się na nowo zaludnić w latach 80. i 90. XVII wieku. | ||
| + | |||
| + | W XVI stuleciu stanowisko sołtysa było dziedziczone przez rodzinę Wróblów. W kolejnym stuleciu urząd znajdował się w rękach rodziny Poposa; w XVII wieku przeszedł na rodzinę Kłobuk, a następnie Falaszek. W miejscowości osiedlali się głównie przybysze z Mazowsza i Ziemi Chełmińskiej. Nieliczni Niemcy zazwyczaj szybko się polonizowali. Przez stulecia Tomaszkowo, [[Bartążek| Bartążek]], [[Dorotowo| Dorotowo]], [[Gągławki| Gągławki]], [[Jaroty| Jaroty]] oraz [[Ruś| Ruś]] należały do parafii [[Bartąg|bartąskiej]]. W 1772 roku wieś była zamieszkana przez 144 dorosłych i 92 dzieci. | ||
| + | |||
| + | Po przemarszu wojsk francuskich wielu mieszkańców nie było w stanie wywiązać się z finansowych powinności związanych z podatkiem za dzierżawę. Separacja gruntów przeprowadzona przez władze pruskie w 1843 roku doprowadziła do likwidacji wspólnych pastwisk, na czym ponownie ucierpieli najgorzej uposażeni rolnicy. W XIX wieku wielu parafian z Tomaszkowa zapisało się do olsztyńskiego [[Towarzystwo Wstrzemięźliwości w Olsztynie| Towarzystwa Wstrzemięźliwości]]. W roku 1861 wieś liczyła 359 Polaków i 5 Niemców. W 1895 roku liczba mieszkańców wzrosła do 576 osób. W tym czasie miejscowość miała charakter wsi rzemieślniczej. | ||
| − | + | Szkoła powstała w 1780 roku. W 1825 roku uczęszczało do niej 53 dzieci. Pierwszy budynek szkoły wzniesiono w roku 1829. Nowa szkoła została wybudowana w 1873 roku; nauczano w niej już wyłącznie po niemiecku, wyjątek stanowiła religia. W 1935 roku do placówki uczęszczało 119 dzieci. | |
| − | W sierpniu 1914 roku do Tomaszkowa wkroczyli Rosjanie. Zamożniejsi mieszkańcy opuścili wieś, reszta była przygotowana do ewentualnej ucieczki. Żołnierze rosyjscy nie byli jednak wrogo nastawieni | + | W sierpniu 1914 roku do Tomaszkowa wkroczyli Rosjanie. Zamożniejsi mieszkańcy opuścili wieś, reszta była przygotowana do ewentualnej ucieczki. Żołnierze rosyjscy nie byli jednak wrogo nastawieni wobec miejscowych. W pobliżu Jeziora Wulpińskiego doszło do bitwy między Niemcami i Rosjanami. Tuż po zakończeniu I wojny światowej powołano do życia towarzystwo ludowe w Tomaszkowie. Prezesem został Antoni Domachowski. W czasie [[plebiscyt na Warmii i Mazurach| plebiscytu w 1920 roku]] za Polską oddano 72 głosy; za Prusami głosowało 276 osób. Kilku spośród mieszkańców było członkami Banku Ludowego oraz należało do [[Związek Polaków w Niemczech| Związku Polaków w Niemczech]]. W 1925 roku Tomaszkowo było zamieszkane przez 528 osób. |
| − | + | W 1939 roku miejscowość liczyła 566 mieszkańców. Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Tomaszkowa wielu miejscowych zostało deportowanych do pracy w odległych częściach Związku Radzieckiego. Po przejściu frontu pojawił się problem szabrownictwa, a przede wszystkim głód i zagrożenie epidemią tyfusu. Jednym z inicjatorów działań wspierających mieszkańców był [[Paweł Turowski]]. Jako sołtys zagwarantował opiekę sanitarną, podjął także inicjatywę założenia spółdzielni rybackiej. Po 1945 roku w Tomaszkowie powstała pierwsza [[Publiczna Szkoła Powszechna w Tomaszkowie|szkoła]] w powiecie olsztyńskim założona przez Pawła Turowskiego. W pierwszym roku funkcjonowania uczęszczało do niej 86 dzieci; trzy lata później 80. Placówka została zlikwidowana w 1996 roku. | |
| − | |||
| + | Obecnie Tomaszkowo intensywnie rozrasta się, w miejscowości powstają liczne domy jednorodzinne. Tylko niewielka liczba mieszkańców trudni się jeszcze rolnictwem. W miejscowości działają liczne restauracje, gospodarstwa agroturystyczne, prywatne ośrodki wczasowe. Uruchomiona została świetlica wiejska. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
==Gospodarka== | ==Gospodarka== | ||
| − | W Tomaszkowie działa firma | + | W Tomaszkowie działa firma Metakol specjalizująca się w odlewaniu żeliwnych krzyży, pomników i tablic pamiątkowych oraz firma [[Mazurskie Miody]], założona w 1964 roku. |
| − | |||
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
==Kultura== | ==Kultura== | ||
| − | W miejscowości od 2005 roku działa [[Towarzystwo Sportowe | + | W miejscowości od 2005 roku działa [[Towarzystwo Sportowe "Wulpinek" w Tomaszkowie| Towarzystwo Sportowe "Wulpinek"]]. Trzy lata później zostało przekształcone w [[Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Lokalnych "Tomaszkowo"| Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Lokalnych "Tomaszkowo"]]. |
<br/> | <br/> | ||
== Ludzie związani z miejscowością: == | == Ludzie związani z miejscowością: == | ||
| − | *[[Jakub Mayska]] ( | + | *[[Jakub Mayska]] (1844–1900) – poeta, działacz społeczny pochodzący z Tomaszkowa |
| − | *[[Piotr Sonwald]] ( | + | *[[Piotr Sonwald]] (1860–1936) – pochodzący z Tomaszkowa znany przewodnik pielgrzymek, wchodził w skład Warmińskiej Rady Ludowej, był radnym Olsztyna |
| − | *[[lkwim: Jan Boenigk| Jan Boenigk]] ( | + | *[[lkwim: Jan Boenigk| Jan Boenigk]] (1903–1982) – urodzony w Tomaszkowie działacz społeczny, pisarz, nauczyciel |
| − | * | + | *Paweł Turowski (1892–1978) – urodzony w Tomaszkowie kronikarz dziejów wsi, autor opracowania ''Sto siedemdziesiąt trzy lata walki o mowę polską jednej wsi warmińskiej'', po 1945 roku kierował miejscową szkołą, pełniąc jednocześnie funkcję sołtysa |
| − | *[[lkwim: Edward Turowski| Edward Turowski]] ( | + | *[[lkwim: Edward Turowski| Edward Turowski]] (1904–1972) – brat Pawła, nauczyciel, działacz społeczny i oświatowy, w latach 1952–1956 był posłem na sejm |
| − | |||
| − | |||
== Zabytki == | == Zabytki == | ||
| − | * | + | *cztery zabytkowe drewniane chałupy |
| − | *[[Kapliczka w Tomaszkowie| | + | *[[Kapliczka w Tomaszkowie| kapliczka przydrożna]] neogotycka, usytuowana na prywatnej posesji |
| − | * | + | *kapliczka przydrożna wzniesiona w stylu neogotyckim w 1887 roku |
| − | * | + | *neogotycka kapliczka przydrożna z czerwonej cegły, wzniesiona pod koniec XIX stulecia |
| − | * | + | *kapliczka przydrożna z 2. połowy XIX wieku, zbudowana z cegły, otynkowana |
| − | * | + | *neogotycka kapliczka przydrożna z dwuspadowym dachem, wzniesiona w XIX wieku |
| − | + | ==Ciekawostki== | |
| + | W okresie międzywojennym nauczyciel z Olsztyna [[Leonhard Fromm]] odkrył w pobliżu wsi znaleziska sprzed 1500 lat, w tym ślady dawnych chat. | ||
| + | {{Przypisy}} | ||
| + | <references/> | ||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| − | + | Chłosta Jan, ''Tomaszkowo – 660 lat'', Olsztyn 2009.<br/> | |
| − | + | Turowski Paweł,''Sto siedemdziesiąt trzy lata walki o mowę ojczystą jednej wsi warmińskiej'', wstęp i oprac. Danuta i Norbert Kasparek, Olsztyn 2003.<br/> | |
| − | + | [http://www.wuoz.olsztyn.pl/| Wojewódzka ewidencja zabytków] [05.03.2014]<br/> | |
| − | + | [http://www.stawiguda.pl/21/dane-statystyczne stawiguda.pl] [20.02.2014]<br/> | |
| − | + | [https://miedzydeskami.eatbu.com miedzydeskami.eatbu.com] [13.03.2021]<br/> | |
| − | + | [http://karczmawstodole.pl karczmawstodole.pl] [13.03.2021]<br/> | |
| + | |||
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat olsztyński]] [[Kategoria: | + | |
| + | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat olsztyński]] [[Kategoria: Stawiguda (gmina wiejska)]] [[Kategoria: Wsie sołeckie]] [[Kategoria: 1301-1400]] | ||
Aktualna wersja na dzień 08:51, 18 sie 2022
| Tomaszkowo | |
| | |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | olsztyński |
| Gmina | Stawiguda |
| Liczba ludności (2022) | 828 |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Tomaszkowo | |
| Położenie na mapie Polski  Tomaszkowo | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Tomaszkowo (niem. Thomsdorf) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Stawiguda. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
W 2020 roku miejscowość liczyła 806 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Mariusz Balcerzak[1].
Spis treści
Położenie
Miejscowość położona jest na Pojezierzu Olsztyńskim, nad jeziorami Wulpińskim i Świętajno, w odległości 10 km na południowy zachód od Olsztyna.
Dzieje miejscowości
Wieś została założona w roku 1349. Kapituła warmińska nadała wówczas 33 łany na prawie chełmińskim dwóm sołtysom – Piotrowi i Thomasowi. Swoją nazwę miejscowość zawdzięcza imieniu jednego z zasadźców. Na przestrzeni lat nazwa ulegała różnym przekształceniom: Thomsdorff, Thomasdorf (1417), Thomesdorf (1518), Thomaskowo (1656), Thomsdorff (1755), Tomaszkowo (1879).
Wieś parokrotnie ucierpiała w okresie wojen polsko-krzyżackich. W pierwszej połowie XVII wieku Tomaszkowo praktycznie wyludniło się. Po pierwszej wojnie szwedzkiej połowa ziemi leżała odłogiem; po drugiej wojnie obszar opuszczonej ziemi ponownie się powiększył. Ziemię tę udało się na nowo zaludnić w latach 80. i 90. XVII wieku.
W XVI stuleciu stanowisko sołtysa było dziedziczone przez rodzinę Wróblów. W kolejnym stuleciu urząd znajdował się w rękach rodziny Poposa; w XVII wieku przeszedł na rodzinę Kłobuk, a następnie Falaszek. W miejscowości osiedlali się głównie przybysze z Mazowsza i Ziemi Chełmińskiej. Nieliczni Niemcy zazwyczaj szybko się polonizowali. Przez stulecia Tomaszkowo, Bartążek, Dorotowo, Gągławki, Jaroty oraz Ruś należały do parafii bartąskiej. W 1772 roku wieś była zamieszkana przez 144 dorosłych i 92 dzieci.
Po przemarszu wojsk francuskich wielu mieszkańców nie było w stanie wywiązać się z finansowych powinności związanych z podatkiem za dzierżawę. Separacja gruntów przeprowadzona przez władze pruskie w 1843 roku doprowadziła do likwidacji wspólnych pastwisk, na czym ponownie ucierpieli najgorzej uposażeni rolnicy. W XIX wieku wielu parafian z Tomaszkowa zapisało się do olsztyńskiego Towarzystwa Wstrzemięźliwości. W roku 1861 wieś liczyła 359 Polaków i 5 Niemców. W 1895 roku liczba mieszkańców wzrosła do 576 osób. W tym czasie miejscowość miała charakter wsi rzemieślniczej.
Szkoła powstała w 1780 roku. W 1825 roku uczęszczało do niej 53 dzieci. Pierwszy budynek szkoły wzniesiono w roku 1829. Nowa szkoła została wybudowana w 1873 roku; nauczano w niej już wyłącznie po niemiecku, wyjątek stanowiła religia. W 1935 roku do placówki uczęszczało 119 dzieci.
W sierpniu 1914 roku do Tomaszkowa wkroczyli Rosjanie. Zamożniejsi mieszkańcy opuścili wieś, reszta była przygotowana do ewentualnej ucieczki. Żołnierze rosyjscy nie byli jednak wrogo nastawieni wobec miejscowych. W pobliżu Jeziora Wulpińskiego doszło do bitwy między Niemcami i Rosjanami. Tuż po zakończeniu I wojny światowej powołano do życia towarzystwo ludowe w Tomaszkowie. Prezesem został Antoni Domachowski. W czasie plebiscytu w 1920 roku za Polską oddano 72 głosy; za Prusami głosowało 276 osób. Kilku spośród mieszkańców było członkami Banku Ludowego oraz należało do Związku Polaków w Niemczech. W 1925 roku Tomaszkowo było zamieszkane przez 528 osób.
W 1939 roku miejscowość liczyła 566 mieszkańców. Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Tomaszkowa wielu miejscowych zostało deportowanych do pracy w odległych częściach Związku Radzieckiego. Po przejściu frontu pojawił się problem szabrownictwa, a przede wszystkim głód i zagrożenie epidemią tyfusu. Jednym z inicjatorów działań wspierających mieszkańców był Paweł Turowski. Jako sołtys zagwarantował opiekę sanitarną, podjął także inicjatywę założenia spółdzielni rybackiej. Po 1945 roku w Tomaszkowie powstała pierwsza szkoła w powiecie olsztyńskim założona przez Pawła Turowskiego. W pierwszym roku funkcjonowania uczęszczało do niej 86 dzieci; trzy lata później 80. Placówka została zlikwidowana w 1996 roku.
Obecnie Tomaszkowo intensywnie rozrasta się, w miejscowości powstają liczne domy jednorodzinne. Tylko niewielka liczba mieszkańców trudni się jeszcze rolnictwem. W miejscowości działają liczne restauracje, gospodarstwa agroturystyczne, prywatne ośrodki wczasowe. Uruchomiona została świetlica wiejska.
Gospodarka
W Tomaszkowie działa firma Metakol specjalizująca się w odlewaniu żeliwnych krzyży, pomników i tablic pamiątkowych oraz firma Mazurskie Miody, założona w 1964 roku.
Kultura
W miejscowości od 2005 roku działa Towarzystwo Sportowe "Wulpinek". Trzy lata później zostało przekształcone w Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Lokalnych "Tomaszkowo".
Ludzie związani z miejscowością:
- Jakub Mayska (1844–1900) – poeta, działacz społeczny pochodzący z Tomaszkowa
- Piotr Sonwald (1860–1936) – pochodzący z Tomaszkowa znany przewodnik pielgrzymek, wchodził w skład Warmińskiej Rady Ludowej, był radnym Olsztyna
- Jan Boenigk (1903–1982) – urodzony w Tomaszkowie działacz społeczny, pisarz, nauczyciel
- Paweł Turowski (1892–1978) – urodzony w Tomaszkowie kronikarz dziejów wsi, autor opracowania Sto siedemdziesiąt trzy lata walki o mowę polską jednej wsi warmińskiej, po 1945 roku kierował miejscową szkołą, pełniąc jednocześnie funkcję sołtysa
- Edward Turowski (1904–1972) – brat Pawła, nauczyciel, działacz społeczny i oświatowy, w latach 1952–1956 był posłem na sejm
Zabytki
- cztery zabytkowe drewniane chałupy
- kapliczka przydrożna neogotycka, usytuowana na prywatnej posesji
- kapliczka przydrożna wzniesiona w stylu neogotyckim w 1887 roku
- neogotycka kapliczka przydrożna z czerwonej cegły, wzniesiona pod koniec XIX stulecia
- kapliczka przydrożna z 2. połowy XIX wieku, zbudowana z cegły, otynkowana
- neogotycka kapliczka przydrożna z dwuspadowym dachem, wzniesiona w XIX wieku
Ciekawostki
W okresie międzywojennym nauczyciel z Olsztyna Leonhard Fromm odkrył w pobliżu wsi znaleziska sprzed 1500 lat, w tym ślady dawnych chat.
Przypisy
- ↑ stawiguda.pl [13.03.2021]
Bibliografia
Chłosta Jan, Tomaszkowo – 660 lat, Olsztyn 2009.
Turowski Paweł,Sto siedemdziesiąt trzy lata walki o mowę ojczystą jednej wsi warmińskiej, wstęp i oprac. Danuta i Norbert Kasparek, Olsztyn 2003.
Wojewódzka ewidencja zabytków [05.03.2014]
stawiguda.pl [20.02.2014]
miedzydeskami.eatbu.com [13.03.2021]
karczmawstodole.pl [13.03.2021]
