|
|
| (Nie pokazano 24 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) |
| Linia 1: |
Linia 1: |
| | {{Biogram infobox | | {{Biogram infobox |
| − | |imię i nazwisko = Andrzej Chryzoston Załuski | + | |imię i nazwisko = Andrzej Chryzostom Załuski |
| | |imię i nazwisko org = | | |imię i nazwisko org = |
| | |pseudonim = | | |pseudonim = |
| − | |grafika = [[File:Załuski.jpg|thumb|Andrzej Chryzoston Załuski, źródło: www.wikipedia.pl, 12.09.2013.]] | + | |grafika = Andrzej Załuski.png |
| − | |opis grafiki = Andrzej Chryzoston Załuski | + | |opis grafiki = Andrzej Chryzostom Załuski.<br>Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Andrzej_Chryzostom_Za%C5%82uski.PNG Commons Wikimedia] |
| | |podpis = | | |podpis = |
| − | |data urodzenia = 1650 | + | |data urodzenia = 1650 r. |
| − | |miejsce urodzenia = nie znane | + | |miejsce urodzenia = nieznane |
| | |imię przy narodzeniu = | | |imię przy narodzeniu = |
| | |data śmierci = 12 maja 1711 r. | | |data śmierci = 12 maja 1711 r. |
| Linia 21: |
Linia 21: |
| | }} | | }} |
| | | | |
| − | '''Andrzej Chryzoston Załuski''' (ur. 1650 r., zm. 12 maja 1711 r. w Dobrym Mieście) – biskup płocki od 1692, biskup kijowski od 1683, biskup warmiński od 1699, herb rodowy - Junosz. | + | '''Andrzej Chryzostom Załuski''' (ur. 1650 r., zm. 12 maja 1711 r. w [[Dobre Miasto|Dobrym Mieście]]) – biskup płocki od 1692 r., biskup kijowski od 1683 r., [[biskup warmiński]] od 1699 r., herb rodowy – Junosz. |
| − | | + | <br/><br/> |
| − | | |
| | == Życiorys == | | == Życiorys == |
| | | | |
| − |
| |
| − | Syn Aleksandra, wojewody rawskiego i Katarzyna z Olszowskich, siostry prymasa Andrzeja Olszowskiego. Nauki świeckie pobierał m.in. w Wiedniu. Do stanu duchownego przygotowywał się w Louvain, Paryżu i Rzymie. Po otrzymaniu niższych święceń został kanonikiem krakowskim (1673). Był używany do poselstw dyplomatycznych w latach (1674—1675) do Hiszpanii i Portugalii. W 1674 został kapłanem. Nosił godności kanonika pułtuskiego i łęczyckiego, opata komendatoryjnego wąchockiego oraz prepozyta jarosławskiego. Na sejmie koronacyjnym w 1676 miał kazanie w obecności króla i stanów, był sekretarzem wielkim koronnym królowej Marii Kazimiery. We wrześniu 1683 został biskupem kijowskim. 23 grudnia 1683, po zwycięstwie wiedeńskim Jana III Sobieskiego, witał króla uroczystą mową w katedrze krakowskiej. Zaufany stronnik Jana III Sobieskiego, przystąpił jednak w 1687 do konspiracji magnatów skierowanej przeciw niemu.
| |
| − | Od króla otrzymał prepozyturę płocką, a w październiku 1692 biskupstwo płockie. Jako biskup płocki został zapamiętany jako świętobliwy kapłan, odznaczający się niepospolitą nauką. W 1693 odbył synod diecezjalny; rozpoczął szereg wizytacji kanonicznych, w czasie których wielokrotnie wygłaszał kazania i nauki. W czasie wielkiego postu w 1696 wypowiedział szereg nauk w kolegiacie pułtuskiej. W 1698 odprawił kolejny synod w Pułtusku. Dla usprawnienia działalności administracyjnej i sądowej w rozległej diecezji 1 grudnia 1695 powołał do życia dodatkowy oficjałat z siedzibą w Łomży.
| |
| − | W 1699 kapituła warmińska wybrała Załuskiego na swojego biskupa. Załuski przyjął wybór, ale przejście do nowej diecezji wymagało przezwyciężenia wielu trudności. 18 stycznia 1701 roku ukoronował w Królewcu Fryderyka I na pierwszego króla Prus.[potrzebne źródło] W 1702 został kanclerzem wielkim koronnym. Był tajnym agentem króla pruskiego o pseudonimie Lamprecht, donosząc mu o poczynaniach Augusta II[1]. Od 1705 uwięziony przez Augusta II za konszachty z Leszczyńskim, musiał tłumaczyć się z swego postępowania w Rzymie.
| |
| − | Na Warmii nie mógł wiele zdziałać wskutek zamętu spowodowanego przez wojnę północną. Przemarsze wojsk oraz epidemia dżumy zdewastowały i wyludniły Księstwo Warmińskie. W stołecznym Lidzbarku Warmińskim, gdzie rezydował biskup, podczas dżumy zmarła jedna trzecia mieszkańców. Dla uproszenia miłosierdzia Bożego i oddalenia zarazy biskup polecił wybudować kaplicę Świętego Krzyża, którą konsekrował w dniu 30 września 1709 r. Przejęty znikomością tego świata zamierzał w ciszy klasztornej dokończyć życia. Zmarł 12 maja 1711 r. w Dobrym Mieście. W kolegiacie dobromiejskiej znajduje się, wykonane z czarnego i białego marmuru, epitafium biskupa Andrzeja Chryzostoma Załuskiego. Epitafium swojemu stryjowi ufundował Andrzej Stanisław Załuski, biskup krakowski.
| |
| − | Następca Załuskiego na biskupstwie płockim Ludwik Bartłomiej Załuski wystawił mu w pułtuskiej kolegiacie pomnik.
| |
| − | Twórczość[edytuj | edytuj kod źródłowy]
| |
| − |
| |
| − | Pozostawił po sobie bogatą spuściznę literacką i naukową, w tym zbiór dokumentów współczesnych w przekładzie łacińskim pt. Epistolae historico-famliares (1709—1711, 3 t., t. IV w 1761), poza tym Mowy na radach i sejmach... (1689), Mowy różne (1690), Kazania... (1697). Pełniejszą bibliografię jego twórczości podaje Estreicher XXXIV, 156-173.
| |
| − | Ważniejsze utwory[edytuj | edytuj kod źródłowy]
| |
| − | Mowy na radach i sejmach... różnymi czasy miane, Oliwa 1689; wyd. następne zmienione: Kalisz 1702; Kalisz 1718; pt. Mowy sejmowe, Kalisz 1718; także Kalisz 1734; także Kalisz 1753
| |
| − | Mowy różne, Warszawa 1690; wyd. następne: Kalisz 1730
| |
| − | Kazania, które się na prędce zebrać mogły... roku 1696 w grudniu do druku podane, Warszawa (1697); wyd. następne zmienione: pt. Kazania różne, Kalisz 1702; pt. Kazania, które się na prędce zebrać mogły, brak miejsca wydania 1730; niektóre kazania przedr. J. Daneykowicz Ostrowski Swada polska i łacińska, t. 1-2, Lublin 1745-1747
| |
| − | Series et acta praecipua ducum et regum Poloniae... quorum effigies ex originalibus... spectantur in Palatio Załusciano Varsaviensi, Warszawa? około roku 1700, (prawdopodobnie wstęp do katalogu sztychów galerii portretowej w pałacu Załuskiego)
| |
| − | Epistolae historico-familiares, t. 1-3, Braniewo 1709-1711; t. 4, wyd. J. J. Załuski, Wrocław 1761
| |
| − | Polnisches Legations-Recht, Frankfurt 1727; przekł. łaciński pt. Nova Polonica, Kolonia 1728, (autorstwo wątpliwe; Estreicher przypuszcza, że autor należał do obozu protestanckiego, nieżyczliwego Polsce; wg relacji J. J. Załuskiego autor wykorzystał pisma A. Ch. Załuskiego).
| |
| − | Przekłady[edytuj | edytuj kod źródłowy]
| |
| − | L. F. Le Blanc La Vallière Refleksje o miłosierdziu Boskim... w Warszawie r. 1685 przetłumaczone, brak miejsca i roku wydania; wyd. następne: Kalisz 1730
| |
| − | L. Granada Przewodnik grzeszników, Lublin 1687
| |
| − | D. J. Stella Wzgarda próżności świata, Krakow 1690; wyd. następne: pt. Medytacje, Kalisz 1702; pt. Wzgarda..., Kalisz 1730; pt. Medytacje, Kalisz 1731; Warszawa 1731; Kalisz 1733
| |
| − | J. Mansi Pamiątka pasterskiego affektu... w obrazie prawdziwego kapłana, Warszawa 1699 (tu także kilka mów samego Załuskiego); wyd. następne: Kalisz (1730)
| |
| − | D. Bouhours Rozmyślania krótkie chrześcijańskie na każdy dzień miesiąca z francuskiego, Warszawa 1701; wyd. następne: Warszawa 1702; Warszawa 1707; Warszawa 1708; Sandomierz 1726; Wilno 1738; Sandomierz 1748; Lublin 1755; Warszawa 1775
| |
| − | F. Nepveu Krótkie i pobożne na każdy dzień całego roku rozmyślania. Z francuskiego, Warszawa 1702
| |
| − | Royaumont (N. Fontaine), L. I. Lemaistre de Sacy Historia Starego i Nowego Testamentu, tłum. 1703-1704, wyd. Braniewo 1708; wyd. następne: wyd. tytułowe, Braniewo 1709; Warszawa 1744; Warszawa 1755; Warszawa 1763; Warszawa 1766; Warszawa 1776; Warszawa 1780; Warszawa 1782; Warszawa 1789; Warszawa 1800; Warszawa 1836
| |
| − | R. F. Rapin Pokazanie, jako powinien chrześcijanin myślić i pilno chodzić około zbawienia duszy swojej... Na wygnaniu w Królewcu roku 1704 przetłumaczone i do druku podane, Braniewo (1704)
| |
| − | Refleksje nabożne nad męką i śmiercią Chrystusa Pana... Na wygnaniu w Królewcu roku 1705 przetłumaczone i do druku podane, Braniewo (1705)
| |
| − | J. P. Pinamonti Ulga w krzyżach albo pobudki do cierpienia... na polski język przetłumaczone w Ankonie roku p. 1709, (Braniewo, brak roku wydania); wyd. następne: Sandomierz 1728; Sandomierz 1741; Wilno 1752; Wilno 1758.
| |
| − | Listy[edytuj | edytuj kod źródłowy]
| |
| − | Do nieznanego mieszkańca Heilsberga z 9 października 1709, wyd. G. B. U. i W. Skrzydylka Listy z czasów Jana III i Augusta II, Kraków 1870
| |
| − | Do nuncjusza, do Jerzego Wilhelma księcia Brunszwickiego, do kardynała Karola Barberiniego, do prymasa Radziejowskiego; wyd. J. Daneykowicz Ostrowski Swada polska i łacińska, t. 1-2, Lublin 1745-1747.
| |
| − | Korespondencja A. Ch. Załuskiego znajduje się m.in. w: Ossolineum, Bibliotece Czartoryskich i Bibliotece Narodowej.
| |
| − | Bibliografia[edytuj | edytuj kod źródłowy]
| |
| − |
| |
| − | A. J. Nowowiejski, Płock. Monografia historyczna..., Płock 1991
| |
| − | Piotr Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965-1999, ISBN 83-211-1311-7, Warszawa 2000
| |
| − | Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 3 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1965, s. 431-432
| |
| − | Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod źródłowy]
| |
| − |
| |
| − | Andrzej Chryzostom Załuski, kanclerz królowej
| |
| − | Kazania, Które się na prędce zebrać mogły IMXiędza Andrzeia Chryzostoma Na Załuskach, Błędowie, y Koźietułach Załuskiego, biskupa płockiego, opata wąchockiego Najasnieyszey Teressie Kunegundzie Królewnie Polskiey, Elektorowey Bawarskiey ofiarowane.
| |
| − | Mowy różne przez X.Andrzeja Chryzostoma Na Załuskach y Błędowie Załuskiego biskupa kijowskiego y czerniechowskiego &c. Miane a Najaśnieyszey Królowy Mariey Kazimierze Pani Swoiey y Dobrodzieyce Miłościwey Przypisane.
| |
| − | Mowy seymowe Jaśnie Oświeconego Xiązęcia biskupa warminskiego Andrzeja Chryzostoma, na Załuskach y Błędowie Załuskiego kanclerza wielkiego koronnego przy publicznych Oyczyzny obradach miane
| |
| − | <br/>
| |
| | === Szkoła i wykształcenie === | | === Szkoła i wykształcenie === |
| − | | + | Andrzej Chryzostom Załuski nauki świeckie pobierał w Wiedniu, zaś wykształcenie teologiczne zdobył w Louvain, Paryżu i Rzymie. |
| | <br/> | | <br/> |
| − | === Praca === | + | === Działalność === |
| | + | W 1673 r. otrzymał niższe święcenia i został kanonikiem krakowskim. W 1674 r. uzyskał święcenia kapłańskie. Został kanonikiem pułtuskim i łęczyckim, opatem komendatoryjnym wąchockim oraz prepozytem jarosławskim. Był także sekretarzem wielkim koronnym królowej Marii Kazimiery. W 1683 r. został biskupem kijowskim. Od króla otrzymał prepozyturę płocką, a w październiku 1692 r. biskupstwo płockie. |
| | + | W 1699 r. [[kapituła warmińska]] wybrała Załuskiego na swojego biskupa. 18 stycznia 1701 r. ukoronował w Królewcu Fryderyka I na pierwszego króla [[Prusy|Prus]]. W 1702 r. został kanclerzem wielkim koronnym. Był tajnym agentem króla pruskiego o pseudonimie Lamprecht, donosząc mu o poczynaniach Augusta II. W 1705 r. uwięziony przez Augusta II za konszachty z Leszczyńskim, musiał tłumaczyć się z swego postępowania w Rzymie. |
| | | | |
| − | <br/>
| + | Na [[Warmia|Warmii]] nie mógł wiele zdziałać wskutek zamętu spowodowanego przez wojnę północną. Przemarsze wojsk oraz epidemia dżumy zdewastowały i wyludniły Księstwo Warmińskie. Zmarł 12 maja 1711 r. w [[Dobre Miasto |Dobrym Mieście]]. Jego epitafium, wykonane z czarnego i białego marmuru, znajduje się w [[lkwim:Bazylika Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych w Dobrym Mieście|kolegiacie dobromiejskiej]]. Płytę nagrobną swojemu stryjowi ufundował Andrzej Stanisław Załuski, biskup krakowski. Andrzej Chryzostom Załuski pozostawił po sobie bogatą spuściznę literacką i naukową, w tym zbiór dokumentów współczesnych w przekładzie łacińskim pt. "Epistolae historico-famliares" (1709—1711, 3 t., t. IV w 1761 r.), poza tym "Mowy na radach i sejmach..." (1689 r.), "Mowy różne" (1690 r.), "Kazania..." (1697 r.). |
| − | === Działalność społeczna, kulturalna, naukowa, polityczna ===
| |
| | | | |
| | + | Załuski został zapamiętany jako świętobliwy kapłan, lecz zamierzał zrezygnować z biskupstwa oraz kanclerstwa i spędzić resztę życia w klasztorze, jednak nim to uczynił, zmarł. |
| | <br/> | | <br/> |
| | | | |
| − | === Stosunki rodzinne, hobby, czym się zajmował, co lubił,, ciekawostki z życia, pracy i działalności === | + | == Ciekawostki== |
| | + | Biskup podjął decyzję o budowie w [[ewim:Lidzbark Warmiński|Lidzbarku Warmińskim]] kaplicy, będącej wotum dziękczynnym za odwrócenie epidemii dżumy, która wówczas panowała na Warmii. W późniejszym czasie ją rozbudowano i w ten sposób powstał istniejący do dzisiaj [[lkwim:Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Lidzbarku Warmińskim|kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego]]. |
| | | | |
| − | <br/>
| + | Z jego inicjatywy rozpoczęto też odbudowę zniszczonej [[Pałac w Smolajnach|rezydencji biskupów w Smolajnach]]. |
| − | == Bibliografia biograficzna ==
| |
| − | | |
| − | <br/>
| |
| | | | |
| | == Bibliografia == | | == Bibliografia == |
| − | | + | ''Poczet biskupów warmińskich'', pod red. Stanisława Achremczyka, Olsztyn 2008, 510 ss. |
| | <br/> | | <br/> |
| | | | |
| − | {{Przypisy}}
| + | [[Kategoria:Osoby|Załuski, Andrzej Chryzostom]] |
| − | | |
| − | | |
| − | <br/>
| |
| − | | |
| − | == Zobacz też ==
| |
| − | | |
| | | | |
| − | [[Kategoria: Osoba]] | + | [[Kategoria: Duchowni rzymskokatoliccy|Załuski, Andrzej Chryzostom]] |
| − | [[Użytkownik:Kinlis|Kinlis]] ([[Dyskusja użytkownika:Kinlis|dyskusja]]) 21:07, 26 wrz 2013 (CEST) | + | [[Kategoria: Biskupi warmińscy|Załuski, Andrzej Chryzostom]] |
| | + | [[Kategoria: Powiat olsztyński|Załuski, Andrzej Chryzostom]] |
| | + | [[Kategoria: Dobre Miasto (gmina miejsko-wiejska)|Załuski, Andrzej Chryzostom]] |
| | + | [[Kategoria: 1601-1700|Załuski, Andrzej Chryzostom]] |
| | + | [[Kategoria: 1701-1800|Załuski, Andrzej Chryzostom]] |
| Andrzej Chryzostom Załuski
|
|
|
|
|
| Data i miejsce urodzenia
|
1650 r.
nieznane
|
| Data i miejsce śmierci
|
12 maja 1711 r.
Dobre Miasto
|
Andrzej Chryzostom Załuski (ur. 1650 r., zm. 12 maja 1711 r. w Dobrym Mieście) – biskup płocki od 1692 r., biskup kijowski od 1683 r., biskup warmiński od 1699 r., herb rodowy – Junosz.
Życiorys
Szkoła i wykształcenie
Andrzej Chryzostom Załuski nauki świeckie pobierał w Wiedniu, zaś wykształcenie teologiczne zdobył w Louvain, Paryżu i Rzymie.
Działalność
W 1673 r. otrzymał niższe święcenia i został kanonikiem krakowskim. W 1674 r. uzyskał święcenia kapłańskie. Został kanonikiem pułtuskim i łęczyckim, opatem komendatoryjnym wąchockim oraz prepozytem jarosławskim. Był także sekretarzem wielkim koronnym królowej Marii Kazimiery. W 1683 r. został biskupem kijowskim. Od króla otrzymał prepozyturę płocką, a w październiku 1692 r. biskupstwo płockie.
W 1699 r. kapituła warmińska wybrała Załuskiego na swojego biskupa. 18 stycznia 1701 r. ukoronował w Królewcu Fryderyka I na pierwszego króla Prus. W 1702 r. został kanclerzem wielkim koronnym. Był tajnym agentem króla pruskiego o pseudonimie Lamprecht, donosząc mu o poczynaniach Augusta II. W 1705 r. uwięziony przez Augusta II za konszachty z Leszczyńskim, musiał tłumaczyć się z swego postępowania w Rzymie.
Na Warmii nie mógł wiele zdziałać wskutek zamętu spowodowanego przez wojnę północną. Przemarsze wojsk oraz epidemia dżumy zdewastowały i wyludniły Księstwo Warmińskie. Zmarł 12 maja 1711 r. w Dobrym Mieście. Jego epitafium, wykonane z czarnego i białego marmuru, znajduje się w kolegiacie dobromiejskiej. Płytę nagrobną swojemu stryjowi ufundował Andrzej Stanisław Załuski, biskup krakowski. Andrzej Chryzostom Załuski pozostawił po sobie bogatą spuściznę literacką i naukową, w tym zbiór dokumentów współczesnych w przekładzie łacińskim pt. "Epistolae historico-famliares" (1709—1711, 3 t., t. IV w 1761 r.), poza tym "Mowy na radach i sejmach..." (1689 r.), "Mowy różne" (1690 r.), "Kazania..." (1697 r.).
Załuski został zapamiętany jako świętobliwy kapłan, lecz zamierzał zrezygnować z biskupstwa oraz kanclerstwa i spędzić resztę życia w klasztorze, jednak nim to uczynił, zmarł.
Ciekawostki
Biskup podjął decyzję o budowie w Lidzbarku Warmińskim kaplicy, będącej wotum dziękczynnym za odwrócenie epidemii dżumy, która wówczas panowała na Warmii. W późniejszym czasie ją rozbudowano i w ten sposób powstał istniejący do dzisiaj kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego.
Z jego inicjatywy rozpoczęto też odbudowę zniszczonej rezydencji biskupów w Smolajnach.
Bibliografia
Poczet biskupów warmińskich, pod red. Stanisława Achremczyka, Olsztyn 2008, 510 ss.
