Skrzyp olbrzymi: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
m (Zastępowanie tekstu - "Kategoria: Natura 2000" na "Kategoria:Natura 2000 Kategoria:Ochrona przyrody") |
|||
| (Nie pokazano 7 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 5: | Linia 5: | ||
|Pusta linia = <br/> | |Pusta linia = <br/> | ||
|grafika = Skrzyp_olbrzymi_Equisetum_telmateia.jpg | |grafika = Skrzyp_olbrzymi_Equisetum_telmateia.jpg | ||
| − | |podpis grafiki = Skrzyp olbrzymi | + | |podpis grafiki = Skrzyp olbrzymi. Sporofit. Fot. Radomil. Źródło: [http://fr.wikipedia.org/wiki/Equisetum_telmateia#mediaviewer/Fichier:Skrzyp_olbrzymi_Equisetum_telmateia.jpg fr.wikipedia.org] |
|Systematyka = Systematyka | |Systematyka = Systematyka | ||
|Domena = eukarionty | |Domena = eukarionty | ||
| Linia 17: | Linia 17: | ||
|Gatunek = skrzyp olbrzymi | |Gatunek = skrzyp olbrzymi | ||
|Synonimy = Synonimy | |Synonimy = Synonimy | ||
| − | |Lista synonimów = ''Equisetum maximum'' Lam. | + | |Lista synonimów = ''Equisetum maximum'' Lam.; |
| − | + | ''Equisetum majus'' Garsault; ''Equisetum macrostachyon'' Poiret; ''Equisetum eburneum'' Schreb. }} | |
| − | ''Equisetum majus'' Garsault | + | '''Skrzyp olbrzymi''' (''Equisetum telmateia'' Ehrh.) – gatunek rośliny z rodziny skrzypowatych (''Equisetaceae''). |
| − | + | <br/><br/> | |
| − | ''Equisetum macrostachyon'' Poiret | ||
| − | |||
| − | ''Equisetum eburneum'' Schreb. | ||
| − | |||
| − | |||
| − | '''Skrzyp olbrzymi''' (''Equisetum telmateia'' Ehrh.) – gatunek rośliny z rodziny skrzypowatych (''Equisetaceae'') | ||
| − | |||
| − | |||
=== Morfologia === | === Morfologia === | ||
| − | |||
Jest to najokazalszy ze skrzypów występujących poza strefą tropikalną. Gametofit tej rośliny jest drobny, blaszkowaty, podzielony na łatki. | Jest to najokazalszy ze skrzypów występujących poza strefą tropikalną. Gametofit tej rośliny jest drobny, blaszkowaty, podzielony na łatki. | ||
Sporofit rozwija się na gametoficie po zapłodnieniu, najpierw w postaci kłącza, z którego wyrastają dwupostaciowe pędy nadziemne: wczesną wiosną zarodniowe, latem - płonne. Silnie rozgałęzione kłącze znajduje się zwykle na głębokości od 0,6 do 1,2 m w glebie. Z odgałęzień skierowanych w górę wyrastają liczne pędy nadziemne. | Sporofit rozwija się na gametoficie po zapłodnieniu, najpierw w postaci kłącza, z którego wyrastają dwupostaciowe pędy nadziemne: wczesną wiosną zarodniowe, latem - płonne. Silnie rozgałęzione kłącze znajduje się zwykle na głębokości od 0,6 do 1,2 m w glebie. Z odgałęzień skierowanych w górę wyrastają liczne pędy nadziemne. | ||
Kłącze podzielone jest na węzły i międzywęźla. Międzywęźla pokryte są cienkimi, jednokomórkowymi włoskami barwy brunatnej. Gęste włoski tworzą wokół kłączy okrywę w formie pilśni. Wzdłuż międzywęźli biegną słabo widoczne, zaokrąglone na szczycie listwy. U podstawy międzywęźli wyrastają bulwki, które po różnym okresie spoczynku wyrastają w nowe pędy. Pędy zarodniowe osiągają do 25 cm (rzadko 50 cm) wysokości, podczas gdy pędy płonne do 120 cm (rzadko 250 cm) wysokości. | Kłącze podzielone jest na węzły i międzywęźla. Międzywęźla pokryte są cienkimi, jednokomórkowymi włoskami barwy brunatnej. Gęste włoski tworzą wokół kłączy okrywę w formie pilśni. Wzdłuż międzywęźli biegną słabo widoczne, zaokrąglone na szczycie listwy. U podstawy międzywęźli wyrastają bulwki, które po różnym okresie spoczynku wyrastają w nowe pędy. Pędy zarodniowe osiągają do 25 cm (rzadko 50 cm) wysokości, podczas gdy pędy płonne do 120 cm (rzadko 250 cm) wysokości. | ||
| − | Pędy zarodniowe są żółtawo-brązowawe, białawe lub bladozielone, o średnicy do 15 mm. Na pędzie podzielone gęsto na ok. 12 węzłów, z których wyrastają pochwy liściowe. Na szczycie pędów znajdują się wrzecionowate kłosy zarodniowe. Pędy płonne o średnicy 10–12 mm (rzadko do 20 mm)są białawo-żółtawe, słabo pożłobione, z 20–40 niewyraźnymi żeberkami. W węzłach z każdego rowka wyrastają pojedyncze, zielone i zwykle nierozgałęzione pędy boczne. Powierzchnię mają szorstką, z 4–5 żeberkami. Najniższe człony bocznych odgałęzień są wyraźnie krótsze niż pochwy liściowe łodygi. Na pędach płonnych występuje od 20 do 40 liści, zrośniętych w pochwy liściowe - osiągają do 4 cm długości. | + | |
| − | Pochwy te w dolnej części łodygi przylegają do niej, w górnej – są lejkowato rozszerzone. | + | Pędy zarodniowe są żółtawo-brązowawe, białawe lub bladozielone, o średnicy do 15 mm. Na pędzie podzielone gęsto na ok. 12 węzłów, z których wyrastają pochwy liściowe. Na szczycie pędów znajdują się wrzecionowate kłosy zarodniowe. Pędy płonne o średnicy 10–12 mm (rzadko do 20 mm)są białawo-żółtawe, słabo pożłobione, z 20–40 niewyraźnymi żeberkami. W węzłach z każdego rowka wyrastają pojedyncze, zielone i zwykle nierozgałęzione pędy boczne. Powierzchnię mają szorstką, z 4–5 żeberkami. Najniższe człony bocznych odgałęzień są wyraźnie krótsze niż pochwy liściowe łodygi. Na pędach płonnych występuje od 20 do 40 liści, zrośniętych w pochwy liściowe - osiągają do 4 cm długości. Pochwy te w dolnej części łodygi przylegają do niej, w górnej – są lejkowato rozszerzone. Dodatkowo pochwy są pokryte płaskimi żeberkami oddzielonymi wąskimi rowkami o wyraźnych, ostrych krawędziach. |
| + | |||
| + | Ząbki są lancetowato-szydlaste, dwukrotnie krótsze od zrośniętej części pochew. Na końcach są zwężone w szczecinkę, czasem łączą się po 2–3. Na pędach płonnych pochwy liściowe tworzone także ze zrośniętych 20-40 listków osiągają do 2,5 cm długości i zakończone są szydlastymi ząbkami z ciemnobrązowym grzbietem, podobnej długości jak zrośnięta część pochew. Szczyty ząbków łatwo odłamują się. Pochwy liściowe pędów bocznych osiągają 6 mm długości i zakończone są także łatwo odłamującymi się, szydlastymi ząbkami. | ||
| + | |||
Kłos zarodnionośny ma długość 4–8 cm, jest pusty w środku i ma zaokrąglony wierzchołek. Złożony jest z tarczowatych liści zarodnionośnych, po których spodniej stronie znajduje się po kilka zarodni. | Kłos zarodnionośny ma długość 4–8 cm, jest pusty w środku i ma zaokrąglony wierzchołek. Złożony jest z tarczowatych liści zarodnionośnych, po których spodniej stronie znajduje się po kilka zarodni. | ||
| − | |||
=== Rozmieszczenie i ekologia === | === Rozmieszczenie i ekologia === | ||
| + | Jest to gatunek o interesującej międzykontynentalnej dysjunkcji. Podgatunek typowy występuje w północno-zachodniej Afryce oraz w południowej i środkowej Europie, podgatunek subsp. ''braunii'' w zachodniej części Ameryki Północnej. | ||
| − | |||
W Polsce gatunek ten występuje rzadko, przede wszystkim na pogórzu i w północnej części kraju. Jest to roślina charakterystyczna dla obszarów podgórskich (najwyżej położone stanowisko usytuowane jest na wysokości ok. 800 m n.p.m.), związana z wilgotnymi i mokrymi siedliskami o średnim nasłonecznieniu. | W Polsce gatunek ten występuje rzadko, przede wszystkim na pogórzu i w północnej części kraju. Jest to roślina charakterystyczna dla obszarów podgórskich (najwyżej położone stanowisko usytuowane jest na wysokości ok. 800 m n.p.m.), związana z wilgotnymi i mokrymi siedliskami o średnim nasłonecznieniu. | ||
| − | + | ||
| + | Na [[Warmia|Warmii]] i [[Mazury|Mazurach]] gatunek ten stwierdzono m.in. w obszarze [[Natura 2000 Murawy koło Pasłęka]] i w okolicach [[Trzcin|Trzcina]] nad rzeką [[Rzeka Wel|Wel]] oraz na [[Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej|Wysoczyźnie Elbląskiej]]. | ||
=== Wartość użytkowa === | === Wartość użytkowa === | ||
| − | + | Skrzyp olbrzymi jest gatunkiem podlegającym w Polsce ochronie ścisłej od 1983 r. W ochronie tego gatunku ważną rolę pełni ochrona obszarowa (parki narodowe, rezerwaty przyrody). | |
| − | |||
Jest to roślina lecznicza - w medycynie ludowej stosowany jest analogicznie jak skrzyp polny, przy czym w Polsce w zasadzie niewykorzystywany z powodu mniejszego rozpowszechnienia i z powodu ograniczeń prawnych w możliwości pozyskania surowca. Gatunek ten stanowić może użyteczne źródło antyoksydatów, których zawiera więcej niż inne skrzypy. | Jest to roślina lecznicza - w medycynie ludowej stosowany jest analogicznie jak skrzyp polny, przy czym w Polsce w zasadzie niewykorzystywany z powodu mniejszego rozpowszechnienia i z powodu ograniczeń prawnych w możliwości pozyskania surowca. Gatunek ten stanowić może użyteczne źródło antyoksydatów, których zawiera więcej niż inne skrzypy. | ||
| − | Roślina jadalna | + | Roślina jadalna; na ziemiach polskich do końca XIX wieku pędy zarodnikowe stanowiły pożywienie głodowe podczas przednówka, spożywane na surowo lub gotowane w zupach. Ze względu na zawartość tiaminazy dopuszczalne jest spożycie tylko niewielkich ilości lub konieczna jest obróbka cieplna. Przed spożyciem należy usunąć twarde włókna biegnące wzdłuż zewnętrznej części pędów. |
| − | Roślina ozdobna | + | Roślina ozdobna; możliwa i prowadzona jest skutecznie uprawa tego gatunku w warunkach ogrodowych, w oranżeriach i ogrodach botanicznych europejskich i północnoamerykańskich. Wkracza zresztą też sam do ogrodów ze stanowisk naturalnych. W celu uniknięcia kłopotów z niekontrolowaną ekspansją rośliny należy ją uprawiać w odpowiednio dużych i szczelnych pojemnikach umieszczanych w gruncie. |
Surowiec polerski - ze starych pędów bogatych w krzemionkę sporządzano dawniej proszek do czyszczenia. Ze względu na dużą zawartość krzemionki pędy takie mogą być stosowane do polerowania drewna i kamienia. | Surowiec polerski - ze starych pędów bogatych w krzemionkę sporządzano dawniej proszek do czyszczenia. Ze względu na dużą zawartość krzemionki pędy takie mogą być stosowane do polerowania drewna i kamienia. | ||
Czarne kłącza tej rośliny stanowiły surowiec w koszykarstwie i plecionkarstwie. | Czarne kłącza tej rośliny stanowiły surowiec w koszykarstwie i plecionkarstwie. | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| − | + | [http://pl.wikipedia.org/wiki/Skrzyp_olbrzymi pl.wikipedia.org, skrzyp olbrzymi] [18.06.2014]<br/> | |
| − | + | [http://pl.wikipedia.org/wiki/Lista_gatunk%C3%B3w_ro%C5%9Blin_obj%C4%99tych_%C5%9Bcis%C5%82%C4%85_ochron%C4%85 pl.wikipedia.or, Lista gatunków roślin objętych ścisłą ochroną w Polsce] [18.06.2014]<br/> | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
| − | [[Kategoria: Przyroda]][[Kategoria: Rośliny]] [[Kategoria: Rośliny | + | [[Kategoria: Przyroda]] [[Kategoria: Rośliny chronione]][[Kategoria: Rośliny Warmii i Mazur]] [[Kategoria:Natura 2000]] [[Kategoria:Ochrona przyrody]] |
Aktualna wersja na dzień 11:00, 18 mar 2015
| Skrzyp olbrzymi | |
| | |
| Equisetum telmateia | |
| Ehrh. | |
 Skrzyp olbrzymi. Sporofit. Fot. Radomil. Źródło: fr.wikipedia.org | |
| Systematyka | |
| Królestwo | rośliny |
| Podkrólestwo | rośliny naczyniowe |
| Gromada | skrzypy |
| Klasa | skrzypowe |
| Rząd | skrzypowce |
| Rodzina | skrzypowate |
| Rodzaj | skrzyp |
| Gatunek | skrzyp olbrzymi |
| Synonimy | |
| Equisetum maximum Lam.;
Equisetum majus Garsault; Equisetum macrostachyon Poiret; Equisetum eburneum Schreb. | |
Skrzyp olbrzymi (Equisetum telmateia Ehrh.) – gatunek rośliny z rodziny skrzypowatych (Equisetaceae).
Morfologia
Jest to najokazalszy ze skrzypów występujących poza strefą tropikalną. Gametofit tej rośliny jest drobny, blaszkowaty, podzielony na łatki. Sporofit rozwija się na gametoficie po zapłodnieniu, najpierw w postaci kłącza, z którego wyrastają dwupostaciowe pędy nadziemne: wczesną wiosną zarodniowe, latem - płonne. Silnie rozgałęzione kłącze znajduje się zwykle na głębokości od 0,6 do 1,2 m w glebie. Z odgałęzień skierowanych w górę wyrastają liczne pędy nadziemne. Kłącze podzielone jest na węzły i międzywęźla. Międzywęźla pokryte są cienkimi, jednokomórkowymi włoskami barwy brunatnej. Gęste włoski tworzą wokół kłączy okrywę w formie pilśni. Wzdłuż międzywęźli biegną słabo widoczne, zaokrąglone na szczycie listwy. U podstawy międzywęźli wyrastają bulwki, które po różnym okresie spoczynku wyrastają w nowe pędy. Pędy zarodniowe osiągają do 25 cm (rzadko 50 cm) wysokości, podczas gdy pędy płonne do 120 cm (rzadko 250 cm) wysokości.
Pędy zarodniowe są żółtawo-brązowawe, białawe lub bladozielone, o średnicy do 15 mm. Na pędzie podzielone gęsto na ok. 12 węzłów, z których wyrastają pochwy liściowe. Na szczycie pędów znajdują się wrzecionowate kłosy zarodniowe. Pędy płonne o średnicy 10–12 mm (rzadko do 20 mm)są białawo-żółtawe, słabo pożłobione, z 20–40 niewyraźnymi żeberkami. W węzłach z każdego rowka wyrastają pojedyncze, zielone i zwykle nierozgałęzione pędy boczne. Powierzchnię mają szorstką, z 4–5 żeberkami. Najniższe człony bocznych odgałęzień są wyraźnie krótsze niż pochwy liściowe łodygi. Na pędach płonnych występuje od 20 do 40 liści, zrośniętych w pochwy liściowe - osiągają do 4 cm długości. Pochwy te w dolnej części łodygi przylegają do niej, w górnej – są lejkowato rozszerzone. Dodatkowo pochwy są pokryte płaskimi żeberkami oddzielonymi wąskimi rowkami o wyraźnych, ostrych krawędziach.
Ząbki są lancetowato-szydlaste, dwukrotnie krótsze od zrośniętej części pochew. Na końcach są zwężone w szczecinkę, czasem łączą się po 2–3. Na pędach płonnych pochwy liściowe tworzone także ze zrośniętych 20-40 listków osiągają do 2,5 cm długości i zakończone są szydlastymi ząbkami z ciemnobrązowym grzbietem, podobnej długości jak zrośnięta część pochew. Szczyty ząbków łatwo odłamują się. Pochwy liściowe pędów bocznych osiągają 6 mm długości i zakończone są także łatwo odłamującymi się, szydlastymi ząbkami.
Kłos zarodnionośny ma długość 4–8 cm, jest pusty w środku i ma zaokrąglony wierzchołek. Złożony jest z tarczowatych liści zarodnionośnych, po których spodniej stronie znajduje się po kilka zarodni.
Rozmieszczenie i ekologia
Jest to gatunek o interesującej międzykontynentalnej dysjunkcji. Podgatunek typowy występuje w północno-zachodniej Afryce oraz w południowej i środkowej Europie, podgatunek subsp. braunii w zachodniej części Ameryki Północnej.
W Polsce gatunek ten występuje rzadko, przede wszystkim na pogórzu i w północnej części kraju. Jest to roślina charakterystyczna dla obszarów podgórskich (najwyżej położone stanowisko usytuowane jest na wysokości ok. 800 m n.p.m.), związana z wilgotnymi i mokrymi siedliskami o średnim nasłonecznieniu.
Na Warmii i Mazurach gatunek ten stwierdzono m.in. w obszarze Natura 2000 Murawy koło Pasłęka i w okolicach Trzcina nad rzeką Wel oraz na Wysoczyźnie Elbląskiej.
Wartość użytkowa
Skrzyp olbrzymi jest gatunkiem podlegającym w Polsce ochronie ścisłej od 1983 r. W ochronie tego gatunku ważną rolę pełni ochrona obszarowa (parki narodowe, rezerwaty przyrody).
Jest to roślina lecznicza - w medycynie ludowej stosowany jest analogicznie jak skrzyp polny, przy czym w Polsce w zasadzie niewykorzystywany z powodu mniejszego rozpowszechnienia i z powodu ograniczeń prawnych w możliwości pozyskania surowca. Gatunek ten stanowić może użyteczne źródło antyoksydatów, których zawiera więcej niż inne skrzypy.
Roślina jadalna; na ziemiach polskich do końca XIX wieku pędy zarodnikowe stanowiły pożywienie głodowe podczas przednówka, spożywane na surowo lub gotowane w zupach. Ze względu na zawartość tiaminazy dopuszczalne jest spożycie tylko niewielkich ilości lub konieczna jest obróbka cieplna. Przed spożyciem należy usunąć twarde włókna biegnące wzdłuż zewnętrznej części pędów.
Roślina ozdobna; możliwa i prowadzona jest skutecznie uprawa tego gatunku w warunkach ogrodowych, w oranżeriach i ogrodach botanicznych europejskich i północnoamerykańskich. Wkracza zresztą też sam do ogrodów ze stanowisk naturalnych. W celu uniknięcia kłopotów z niekontrolowaną ekspansją rośliny należy ją uprawiać w odpowiednio dużych i szczelnych pojemnikach umieszczanych w gruncie.
Surowiec polerski - ze starych pędów bogatych w krzemionkę sporządzano dawniej proszek do czyszczenia. Ze względu na dużą zawartość krzemionki pędy takie mogą być stosowane do polerowania drewna i kamienia.
Czarne kłącza tej rośliny stanowiły surowiec w koszykarstwie i plecionkarstwie.
Bibliografia
pl.wikipedia.org, skrzyp olbrzymi [18.06.2014]
pl.wikipedia.or, Lista gatunków roślin objętych ścisłą ochroną w Polsce [18.06.2014]
