Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie

Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie [PWRN] – organ władzy państwowej na szczeblu regionalnym (wojewódzkim) powołany mocą ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej (Dz.U. z 1950 r., poz. 130), funkcjonujący w latach 1950 -1972.

Dawna siedziba PWRN w Olsztynie (stan obecny).
Źródło: www.wm.uw.olsztyn.pl

Zbigniew Januszko

Źródło: Archiwum Andrzeja Cieślaka

Informacje ogólne

Istotą PWRN był dualizm, czyli skupienie w jednym organie władzy o charakterze wykonawczym oraz ustawodawczym. Tym samym w obrębie tzw. jednolitych organów władzy państwowej połączono funkcje związków samorządowych i administracji państwowej.

Rady narodowe kierowały na podległym im terenie działalnością gospodarcza, społeczną i kulturalną, do ich kompetencji należały wszelkie sprawy z zakresu władzy i administracji państwowej, które nie zostały zastrzeżone na rzecz innych organów. W szczególności do zakresu działania rad zaliczono: sprawy ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego, rolnictwa, przemysłu terenowego i rzemiosła, budownictwa terenowego, inspekcji budowlanej, zabudowy miast i wsi, gospodarki komunalnej i mieszkaniowej, handlu wewnętrznego, skupu, budowy i utrzymania dróg oraz transportu drogowego, gospodarki wodnej, oświaty i kultury, zdrowia, kultury fizycznej, turystyki, zatrudnienia, pomocy społecznej i finansów. Do ważnych zadań i kompetencji rad narodowych należało uchwalanie terenowego planu i budżetu oraz nadzór nad ich wykonaniem, kontrola działalności urzędów, przedsiębiorstw, zakładów i instytucji podległych. Ponadto rady miały prawo stanowić przepisy prawne oraz wprowadzać daniny, opłaty i świadczenia.

Struktura organizacji

W ramach PWRN wyróżniać należy jako czynnik społeczny Wojewódzką Radę Narodową oraz – jako czynnik (pion) administracyjny – Prezydium WRN.

Wojewódzka Rada Narodowa

Rada działa głównie poprzez sesje plenarne oraz komisje. Pierwsza sesja olsztyńskiej WRN w nowym kształcie ustrojowym miała miejsce 24 maja 1950 r. Skład Rady jako organu przedstawicielskiego ustalany był w drodze wyborczej, niemniej w myśl uchwały Rady Ministrów z 17 kwietnia 1950 r. radnymi I kadencji stali się radni rad już istniejących (tj. oktrojowanej 28 grudnia 1945 r. OWRN). Pierwsze wybory do rad narodowych odbyły się 5 grudnia 1954 r.

Początkowo kadencja rad trwała 3 lata, w 1963 r. wydłużono ją o rok i zrównano tym samym z okresem trwania kadencji Sejmu PRL. Jednocześnie zaczęła obowiązywać zasada równoczesności wyborów do Sejmu i rad narodowych. Kolejne wybory do rad narodowych odbyły się: 02 lutego 1958 r. (II kadencja); 16 kwietnia 1961 r. (III kadencja); 30 maja 1965 r. (IV kadencja); 01 czerwca 1969 r. (V kadencja); 09 grudnia 1973 r. (VI kadencja); 23 marca 1980 r. (VII kadencja); 17 czerwca 1984 r. (VIII kadencja); 19 czerwca 1988 r. (IX kadencja).

Liczbę radnych ustalała Rada Państwa. Olsztyńska WRN II kadencji liczyła 120 radnych, następnie spadła do 90, a od 1965 r. do końca 1973 r. WRN liczyła 100 radnych.

Rady narodowe na szczeblu wojewódzkim obradowały na sesjach zwyczajnych zwoływanych przynajmniej raz na kwartał oraz sesjach nadzwyczajnych, zwoływanych stosownie do potrzeb. Sesje odbywały się na posiedzeniach, których liczbę dyktowały potrzeby. Pracę Rady regulowały regulaminy narzucane przez Radę Państwa. Pierwszy z nich, wprowadzony uchwałą z dnia 12 maja 1950 r., obowiązywał do 1958 r.

Na pierwszej sesji w kadencji Rada narodowe powoływała komisje stałe, które stanowiły jej wewnętrzne organy pomocnicze. Komisje powoływane były na okres jednej kadencji, a ich liczbę, rodzaj i wielkość składów osobowych musiały być zgodne z wytycznymi Rady Państwa. Komisje przygotowywały projekty aktów prawnych oraz sprawowały nadzór nad działalnością organów wykonawczych Rady, czyli wydziałów Prezydium. Rada narodowa w odrębnym głosowaniu wybierała przewodniczącego komisji, którym musiał być radny, miała też prawo dokonywać zmian w składzie osobowym komisji w trakcie trwania kadencji. Organizację i tryb pracy komisji określał uchwalony przez nią regulamin podlegający zatwierdzeniu przez Radę.

W latach 1950-1954 (I kadencja) w ramach WRN działały komisje: Finansów, Budżetu i Planu; Oświaty i Kultury; Rolnictwa i Leśnictwa; Budownictwa; Komunikacyjna; Zdrowia; Pracy i Pomocy Społecznej; Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej; Handlu oraz Komisja Drobnej Wytwórczości i Przemysłu Miejscowego. W II kadencji (1954 r.) dołączono Komisję Porządku Publicznego. W III kadencji powołano 12 komisji stałych: Budownictwa i Gospodarki Komunalnej; Zdrowia; Handlu; Zatrudnienia i Pomocy Społecznej; Turystyki i Kultury Fizycznej; Przemysłu i Drobnej Wytwórczości; Porządku Publicznego; Komunikacji; Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Wodnej; Budżetu i Planu; Kultury; Oświaty.

W latach 1961-1965 funkcjonowały komisje: Budownictwa i Gospodarki Komunalnej; Zdrowia i Pomocy Społecznej; Turystyki i Wychowania Fizycznego; Przemysłu i Drobnej Wytwórczości oraz Zatrudnienia; Komunikacji i Porządku Publicznego; Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Wodnej; Budżetu i Planu Gospodarczego; Oświaty i Kultury; Zaopatrzenia.

W latach 1965-1969 ww. schemat uległ nieznacznym zmianom: w miejsce Komisji Budżetu i Planu Gospodarczego powołano Komisję Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów, a miejsce Komisji Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Wodnej zajęły komisje Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego oraz Rolnictwa i Gospodarki Wodnej.

W kadencji obejmującej lata 1969-1974 zachowano tę strukturę (oraz nazewnictwo) komisji, przy przywróceniu Komisji Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Wodnej. Wewnętrznymi organami komisji byli jej przewodniczący, zastępca i sekretarz (stanowiący łącznie prezydium komisji). W ramach komisji mogły powstawać podkomisje (w przypadku PWRN działo się tak np. w przypadku Komisji Oświaty i Kultury). W ramach komisji możliwe było również powołanie zespoły doraźne, nazywane zazwyczaj zespołami problemowymi.

Prezydium

Organ kolegialny stanowiący czynnik administracyjnej władzy państwowej w nowej formule ustrojowej, który przejął rolę wojewody oraz urzędu wojewódzkiego. Prezydium było organem zarządzającym rady narodowej, a jednocześnie jej organem wykonawczym.

Jako ciało zarządzające Rady, Prezydium odpowiedzialne było za zwołanie i przygotowanie sesji Rady oraz ustalenie porządku obrad. Prezydium gwarantowało ciągłość władzy, stąd nie ulegało rozwiązaniu wraz z końcem kadencji rady, lecz funkcjonowało aż do powołania nowego Prezydium przez Radę nowej kadencji.

Jako organ wykonawczy Rady, Prezydium wprowadzało w życie jej uchwały. Do kompetencji Prezydium należało sporządzanie projektów budżetów terenowych i terenowych planów gospodarczych, a także kierowanie działalnością przedsiębiorstw i instytucji podległych WRN. Prezydium sprawowało pieczę nad działalnością gospodarczą, kulturalną, społeczną oraz każdą inną, leżącą w kompetencjach WRN. Prezydium działało kolegialnie, a jego pracami kierował Przewodniczący.

Przewodniczący reprezentował Prezydium na zewnątrz, przygotowywał, zwoływał i przewodniczył jego posiedzeniom, a także otwierał sesje rady, czuwał nad wykonywaniem uchwał rady, był za owo wykonanie odpowiedzialny, ale także je kontrasygnował. Przewodniczący PWRN był bezpośrednim przełożonym kierowników wydziałów, a także przełożonym służbowym wszystkich pracowników wydziałów. Posiadał uprawnienia do wydawania zarządzeń w zakresie kompetencji przysługujących Prezydium.

Skład Prezydium wybierany był na pierwszej sesji w kadencji, a jego liczebność ustalała Rada Ministrów. W skład Prezydium wchodzili: przewodniczący, zastępcy przewodniczącego, sekretarz oraz członkowie. Członkowie Prezydium nie musieli pochodzić z grona radnych. Rada określała tryb pracy i zasady urzędowania Prezydium.

Skład pierwszego Prezydium WRN w Olsztynie wybrano na pierwszej sesji WRN w dniu 24 maja 1950 roku. Przewodniczącym Prezydium został wówczas Mieczysław Moczar, jego zastępcami obrano Józefa Dramińskiego, Juliusza Malewskiego i Zbigniewa Januszko. Sekretarzem Prezydium został Zygmunt Brzezicki, a jedynym członkiem zwyczajnym – Władysław Spurek. Mieczysław Moczar sprawował swoją funkcję do 16 kwietnia 1952 roku, w kolejnych latach funkcję Przewodniczącego PWRN sprawowali: Juliusz Malewski, Zbigniew Januszko, Marian Gotowiec i Sergiusz Rubczewski.

Pierwsze posiedzenie Prezydium WRN w Olsztynie odbyło się 25 maja 1950 roku.

Aparat wykonawczy Prezydium stanowiły wydziały.

W myśl ustawy z marca 1950 r. wydziały stanowiły ściśle podporządkowane, niesamodzielne komórki powołane do kierowania rzeczowo określonej dziedzinie z zakresu kompetencji Rady. Ustawa ze stycznia 1958 r. ustanawiała te same wydziały już jako terenowe organy administracji państwowej, stały się więc one oddzielnymi organami administracji publicznej. Na równych prawach z wydziałami tworzone były urzędy, zarządy, referaty, itp.

Wydziały były powoływane przez Prezydium WRN, ale ich rodzaj, liczbę i zasady tworzenia określały rozporządzenia Rady Ministrów. Na ich podstawie właściwe rzeczowo urzędy centralne (na ogół ministerstwa) wydawały ścisłe wytyczne narzucające wewnętrzną strukturę wydziałów oraz ich przydziały czynności. Ilość, nazwy i kompetencje poszczególnych wydziałów ulegały dość częstym zmianom, nawet w ramach cezur, które określają daty ww. rozporządzeń Rady Ministrów.

Na pierwszym posiedzeniu PWRN w dniu 25 maja 1950 r. uchwałą nr 1 utworzono 18 wydziałów, które automatycznie przejęły zakres działania odnośnych wydziałów zniesionego właśnie Urzędu Wojewódzkiego.

Były to: Wydział Ogólny, Wydział Kadr, Wydział Kontroli (Inspekcji), Wydział Finansowy, Wydział Społeczno-Administracyjny, Wydział Wojskowy, Wydział Oświaty, Wydział Kultury, Wydział Rolnictwa i Leśnictwa, Wydział Budownictwa, Wydział Komunikacyjny, Wydział Zdrowia, Wydział Pracy i Pomocy Społecznej, Wydział Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, Wydział Handlu, Wydział Przemysłu, Referat ds. Wyznań oraz Wojewódzka Komisja Planowania Gospodarczego [WKPG].

Nowa ustawa o radach narodowych ze stycznia 1958 r. przyniosła modyfikację struktury wydziałów. Jej kształt określiło rozporządzenie Rady Ministrów z 22 kwietnia 1958 r., które skonsumowane zostało przez Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie na posiedzeniu w dniu 7 lipca 1958 r. Powołano wówczas nst. wydziały: Statystyki; Finansowy; Architektury i Nadzoru Budowlanego; Budownictwa; Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej; Rolnictwa i Leśnictwa; Gospodarki Wodnej; Przemysłu; Handlu; Komunikacji; Zdrowia; Zatrudnienia i Spraw Socjalnych; Kultury; Organizacyjno-Prawny; Budżetowo-Gospodarczy oraz Wydział do Spraw Wyznań. Ponadto w skład struktury PWRN wchodziły równorzędne do wydziałów komórki organizacyjne: WKPG, Komisja Cen, Urząd Spraw Wewnętrznych i Kuratorium Okręgu Szkolnego. Ponadto, dla Komitetu Kultury Fizycznej i Komitetu Turystyki utworzono w ramach Prezydium wspólny Sekretariat.

W listopadzie 1961 r. Rada Ministrów wydała kolejne rozporządzenie ustalające wykaz wydziałów i struktur równorzędnych w prezydiach rad narodowych. Na jego podstawie Prezydium WRN w Olsztynie wprowadziło w życie nową strukturę wydziałów. W jej skład wchodziły: WKPG; Wydział Budownictwa, Urbanistyki i Architektury; Wydział Budżetowo – Gospodarczy; Wydział ds. Wyznań; Wydział Finansowy; Wydział Gospodarki Wodnej (od 1968 r. „i Ochrony Powietrza”); Wydział Handlu; Wydział Komunikacji; Wydział Kultury; Wydział Organizacyjno-Prawny; Wydział Przemysłu; Wydział Rolnictwa i Leśnictwa; Wydział Skupu; Wydział Zatrudnienia; Kuratorium Okręgu Szkolnego; Urząd Spraw Wewnętrznych; Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki; Komisja Cen; Wydział Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej oraz Wydział Zdrowia i Opieki Społecznej.

Kolejne rozporządzenie Rady Ministrów z marca 1970 r. dot. zakresu działania wydziałów rad narodowych, nie zmieniło ich struktury.

Na czele wydziałów stali kierownicy, powoływani i odwoływani przez Prezydium, a ich bezpośrednim zwierzchnikiem był Przewodniczący Prezydium Radny Narodowej. Wydziały realizowały wytyczne Prezydium, a także wydziałów rad stopnia wyższego, ponadto - właściwych ministrów. Organizację wewnętrzną wydziałów określało w drodze uchwały PWRN na podstawie wytycznych właściwego ministra.

Przewodniczący

Funkcję Przewodniczącego PWRN Olsztyn sprawowali:

• Mieczysław Moczar (24 maja 1950 r. - 16 kwietnia 1952 r.)
• Juliusz Malewski (16 kwietnia 1952 r. -31 października 1956 r.)
• Zbigniew Januszko (31 października 1956 r. - 17 grudnia 1959 r.)
• Marian Gotowiec (17 grudnia 1959 r. - 26 kwietnia 1972 r.)
• Sergiusz Rubczewski (26 kwietnia 1972 r. -10 grudnia 1973 r.)