Bisztynek

Bisztynek (niem. Bischofstein) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej. W 2012 liczył około 2 i pół tysiąca mieszkańców. Funkcję burmistrza miasta i gminy pełni Marek Domniak.

Nazwa

Bisztynek powstał w miejscu dawnej pruskiej osady Strowangen, początkowo jako wieś o nazwie Schönflies ("piękny strumień"). Nazwa ta nie przyjęła się, a w 1385 w czasie lokacji - już jako miasta - nazwano miejscowość Bisztynkiem (niem. Bischofstein - "kamień biskupi") z uwagi na duży głaz narzutowy. Z kamieniem tym wiąże się legenda o trzynastym synu okolicznego drwala; według legendy ojcem chrzestnym tego dziecka był diabeł, któremu obiecano oddać je do służby po ukończeniu 24. roku życia, młody człowiek został jednak kapłanem, kamień zaś cisnął rozwścieczony diabeł w chwili odprawiania mszy prymicyjnej przez niedoszłego sługę.

Położenie

Bisztynek leży w północnej części województwa. Odległość do stolicy województwa Olsztyna wynosi 59 km.

Dzieje miejscowości

Wieś Schönflies została lokowana przez wójta warmińskiego Brunona Lutra w 1346 (zasadźcą był Jan z Rogoża), a w 1385 biskup Henryk Sorbom wydał przywilej lokacyjny na założenie na tym samym terenie miasta. Lokację zrealizował Jakub von Rosenau. W 1400 powstał gotycki kościół św. Macieja. W 1414 miasto uległo zniszczeniom wojennym, a ówczesny biskup warmiński Henryk Vogelsang podważył ważność przywileju miejskiego, w związku z czym jeden z jego następców Franciszek Kuhschmalz w 1448 wydał przywilej potwierdzający prawa miejskie.

Podstawą gospodarki miasta było rolnictwo i handel; prowadzono handel jęczmieniem, chmielem, miodem, przędzą, płótnem, lnem, działały także cechy rzemieślnicze, m.in. sukienników, piekarzy, rzeźników. Funkcjonowały także cegielnia, olejarnia i młyny. Od 1568 w Bisztynku odbywały się targi płodów rolnych, nici i płótna.

Miasto ulegało wielokrotnie zniszczeniom wojennym, szczególnie w XV wieku czasie wojny trzynastoletniej i tzw. wojny księżej. Miały też miejsce duże pożary, m.in. w 1589. Zniszczenia rzędu 3/4 zabudowy miasta przyniósł schyłek II wojny światowej, rozebrano wówczas także linię kolejową.

Liczebność miasta oscyluje od wieków wokół kilku tysięcy; w 1772 mieszkało w Bisztynku 1709 osób, w 1939 - 3163, w 1997 - 2754. Zbliżona liczba mieszkańców, około 2 i pół tysiąca, utrzymuje się w drugim dziesięcioleciu XXI wieku.

Zabytki

Do najważniejszych zabytków Bisztynka należą:

• kościół św. Macieja Apostoła z 1400, wielokrotnie rozbudowywany i odbudowywany (m.in. po pożarze z 1770);
• Brama Lidzbarska z XV-XVI wieku, jedyna zachowana brama miejska z trzech istniejących pierwotnie, przebudowana w XVIII wieku w stylu barokowym;
• kościół cmentarny św. Michała z XVII wieku;
• kościół poewangelicki z końca XIX wieku.

Transport

Bisztynek leży na trasie drogi krajowej nr 57 (Bartoszyce-Pasłęk) oraz drogi wojewódzkiej nr 594 (Bisztynek-Kętrzyn).

Od 1905 istniało połączenie kolejowe z Kętrzynem, zlikwidowane w 1945. Obecnie autobusową obsługę pasażerską prowadzą przedsiębiorstwa PKS z Olsztyna, Mrągowa i Bartoszyc, a także prywatni przewoźnicy.

Sport

W Bisztynku działa Ludowy Klub Sportowy "Reduta", założony w 1948. Sekcja piłkarska klubu dysponuje stadionem o pojemności około 1000 osób. Jako junior zawodnikiem tego klubu był znany później z występów w ekstraklasie piłkarskiej napastnik Łukasz Tumicz.

Edukacja

Bisztynek ma długie tradycje eedukacyjne. Szkoła parafialna istniała od 1565, wizytacja z 1597 potwierdziła istnienie szkoły dla dziewcząt. W latach 1919-1934 działało gimnazjum. Obecnie funkcjonuje Gimnazjum Publiczne im. Jana Pawła II.

Religia

W Bisztynku istnieje parafia rzymskokatolicka św. Macieja i Przenajświętszej Krwi Pana Jezusa. Działa też zbór Świadków Jehowy.

Od 1796 istniała gmina ewangelicka, która doczekała się budowy świątyni w 1888. Była w Bisztynku także gmina żydowska, po której pozostał kirkut z 1821, zdewastowany w czasie II wojny światowej.

Ludzie związani z Bisztynkiem

W Bisztynku urodzili się bądź działali m.in.:

• Franz Goerig, lekarz, deputowany;
• Edmund Fittkau, duchowny katolicki, obrońca polskości na Pomorzu przed 1939;
• Eugeniusz Brachvogel, historyk Kościoła.

Bibliografia

• Chłosta Jan, Słownik Warmii (historyczno-geograficzny), Olsztyn 2002;
• Bisztynek w polskojęzycznej Wikipedii (dostęp: 30 grudnia 2014);
• portal bisztynek24.pl (dostęp: 30 grudnia 2014)