Krzysztof Celestyn Mrongowiusz

Krzysztof Celestyn Mrongowiusz
Krzysztof Celestyn Mrongowiusz. Źródło: www.zamek.edu.pl
Data i miejsce urodzenia	ur. 19 lipca 1764 r. Olsztynek
Data i miejsce śmierci	3 czerwca 1855 r. Gdańsk

Krzysztof Celestyn Mrongowiusz (ur. 19 lipca 1764 r. w Olsztynku, zm. 3 czerwca 1855 r. w Gdańsku) – nauczyciel, duchowny ewangelicki, językoznawca, tłumacz, wydawca, działacz społeczny.

Krzysztof Celestyn Mrongowiusz

Popiersie Mrongowiusza w Olsztynku.
Fot. K. Romulewicz.

 

Życiorys

Urodził się jako pierwszy syn pastora i rektora szkoły miejskiej, Bartłomieja Mrongowiusza i Julianny Estery z domu Weber. Dom, w którym przyszedł na świat to mieszkanie w budynku szkolnym przerobionym z dawnej baszty starych murów miejskich. W 1768 r. rodzina Mrongowiusza przeprowadziła się do Marwałdu. W 1796 r. zawarł związek małżeński z Wilhelminą Ludwiką, córką pastora, a w dwa lata później przeniósł się z rodziną do Gdańska i tu spędził większość swego życia. Miał dwóch synów i córkę. Wszyscy najbliżsi zmarli jednakże jeszcze za jego życia.

Szkoła i wykształcenie

Dzięki ojcu, który zajmował się jego edukacją do 13 roku życia, poznał dobrze gwarę oraz życie i obyczaje Mazurów. Później uczył się w szkole prowincjonalnej w Zalewie koło Morąga, a następnie w gimnazjum w Królewcu. Tam też podjął studia teologiczne i filologiczne na uniwersytecie. Studia kontynuował w seminarium polskim. W czasie pobytu w Królewcu poznał gruntownie polski język literacki. Ponadto uczył się rosyjskiego, czeskiego, łaciny, greki i języka hebrajskiego. Opanował też języki francuski, angielski. Dobrze znał język niemiecki.

Praca

W latach 1790-1796 był nauczycielem języka polskiego i greki w Collegium Fridericianum w Królewcu, równocześnie też otrzymał posadę młodszego nauczyciela w swojej dawnej szkole w Knipawie. Pracował jako tłumacz i korektor druków wydawanych przez oficynę Hartungów. Przekładał „Kalendarz Prusko-Polski”, w którym zamieszczał swoje artykuły i teksty pisarzy polskich. W 1794 r. opracował i wydał pierwszy podręcznik do nauki języka polskiego. Po wyjeździe do Gdańska został kaznodzieją w parafii ewangelickiej pw. św. Anny oraz lektorem języka polskiego w miejscowym Gimnazjum Akademickim. Był to czas intensywnej pracy pedagogicznej, naukowej i duszpasterskiej. Mrongowiusz opracowywał podręczniki do nauki języka polskiego, wydawał kancjonały i psałterze, słowniki polsko-niemieckie i niemiecko-polskie, przekładał utwory pisarzy niemieckich na język polski. Na język polski przełożył też dzieła Ksenofonta, Teofrasta czy Homera. W 1812 r. został nauczycielem języka polskiego w szkole św. Jana w Gdańsku.

Działalność społeczna, kulturalna, naukowa, polityczna

W okresie gdańskim zbliżył się i żywo związał z ośrodkami promującymi kulturę polską (Warszawa, Kraków i Poznań). Prowadził szeroką korespondencję z uczonymi, pisarzami i działaczami polskimi. Współpracował z Gustawem Gizewiuszem w obronie języka polskiego, usuwanego ze szkół na Mazurach. Podpisał memoriał w tej sprawie doręczony w 1842 r. władzom pruskim w Berlinie (zob. Germanizacja pod zaborem pruskim). Prowadził też badania językowe wśród Kaszubów. Wśród jego najbardziej wartościowych prac wymienia się Dokładny niemiecko-polski słownik (1854) oraz Nowy Pieśnioksiąg czyli kancjonał prusko-polski (1840) (wykaz dzieł, przekładów i tłumaczeń zob. Wikipedia).

Fryderyk Wilhelm IV odznaczył go w 1843 r. orderem Czerwonego Orła IV klasy. Echa prac Mrongowiusza znalazły swe odbicie również we Francji. W uznaniu jego zasług za długoletnią i owocną pracę w działaniach na rzecz utrzymania polskości, na wniosek Adama Mickiewicza, Towarzystwo Historyczno-Literackie w Paryżu wysłało do niego list przyznający mu członkostwo towarzystwa oraz ofiarowało medal wybity na cześć księcia Adama Czartoryskiego. Przyznano mu także członkostwo w Towarzystwie Naukowym Krakowskim, Towarzystwie Przyjaciół Nauk i Niemieckim Towarzystwie Naukowym w Szczecinie.

Ciekawostki

• Mimo wątłego zdrowia prowadził bardzo regularny i pracowity tryb życia. Jego dzień zaczynał się o godzinie 5.00, a kończył o 22.00.
• W trakcie swoich lekcji wykorzystywał utwory polskiej literatury pięknej, wprowadzał wiersze Jana Kochanowskiego, Ignacego Krasickiego i innych poetów, dla utwierdzenia w uczniach przekonania o pięknie języka polskiego, o bogactwie dorobku literatury polskiej, o szlachetności tematyki utworów polskich pisarzy. Na lekcjach języka polskiego posługiwał się swoim podręcznikiem, dbał o dobrą wymowę uczniów, ćwiczył ich umiejętności przez konwersację i pisanie.

Upamiętnienie

Na cześć Mrongowiusza w 1946 r. miasteczko Ządzbork (niem. Sensburg) otrzymało nazwę Mrągowo. W Olsztynku, tuż obok Salonu Wystawowego Muzeum Budownictwa Ludowego, istnieje tzw. Dom Mrongowiusza, w którym urodził się Mrongowiusz, o czym przypomina pamiątkowa tablica. Przed Salonem ustawiono również postument z jego popiersiem, autorstwa Edwarda Jurjewicza. Ponadto imię Mrongowiusza noszą ulice w wielu miastach regionu (m.in. w Olsztynku i Olsztynie, Mrągowie, Bartoszycach, Działdowie, Iławie, Kętrzynie). W olsztyneckim zamku funkcjonuje także Zespół Szkół im. Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza. Jest on także jednym z patronów I Liceum Ogólnokształcącego w Piszu.

Od 2000 r. w Mrągowie wręczana jest Statuetka Mrongowiusza – przyznawana osobom lub instytucjom za szczególne zasługi dla miasta. W 2009 r. przed Uniwersytetem Gdańskim w Gdańsku-Oliwie odsłonięto pomnik Mrongowiusza, a w czasie święta uczelni od 2007 r. wręczane są Nagrody Nauczyciela Roku im. Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza dla trzech najlepszych nauczycieli akademickich. Okolicznościowe statuetki, zaprojektował artysta rzeźbiarz Gienadij Jerszow.

Bibliografia

1. Chłosta Jan, Ludzie godni pamięci. Warmińsko-mazurscy patroni olsztyńskich ulic, Olsztyn 1997, Ksiąznica Polska, s. 105-106.
2. Kuźniewski Bogumił, Olsztynek. Miasto i gmina, Olsztynek 2007, Towarzystwo Przyjaciół Olsztynka, s. 98-101.
3. Małłek Janusz, Ewangelicy pomorscy, "Gdański Rocznik Ewangelicki" 2009, vol. III, s. 44-54.
4. Wybitne postacie związane z historią ziemi mrągowskiej, W : Panorama powiatu mrągowskiego 2002, red. Krzysztof Bonar, Piotr Wasześcik, Olsztyn 2002, "Press Foto".

Zobacz też

• Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.olsztynek.pl, dostęp 19.01.2015 r.
• Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.zamek.edu.pl, dostęp 19.01.2015 r.
• Krzysztof Celestyn Mrongovius, materiał zamieszczony na stronie internetowej, www.pl.wikipedia.org, dostęp 19.01.2015 r.