Wieże wodne

Wieże wodne. Wodociągi budowane na przełomie XIX i XX w. zrewolucjonizowały zaopatrzenie miast regionu w wodę. Zachowane do dziś na terenie województwa warmińsko-mazurskiego liczne wieże wodne (ciśnień) zadziwiają różnorodnością rozwiązań architektoniczno – konstrukcyjnych. Wiele z nich to ciekawe zabytki techniki.

Wieże wodne
Wieża wodna w Dąbrównie (komunalna)
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat
Gmina
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Wieże wodne
Położenie na mapie Polski Wieże wodne
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Początki

Pierwsze wodociągi funkcjonowały jako system drewnianych lub ceramicznych kanałów oraz rur zasilanych wodą ze zbiorników. Wyjątkowy w Europie był funkcjonujący we Fromorku system wodociągowy wykorzystujący wieżę wodną (1571-1572), dostarczający wodę na wzgórze katedralne. W systemie tym koło wodne podnosiło wodę na szczyt wieży za pomocą podnośnika łańcuchowego z czerpakami. Wodociągi ciśnieniowe budowane na przełomie XIX i XX w. zastąpiły funkcjonujące dotąd wodociągi grawitacyjne.

Nowoczesność

Budowie nowych wodociągów towarzyszyło wznoszenie wież wodnych, którym towarzyszyły studnie lub ujęcia wody oraz stacje pomp, gdzie mieściły się maszyny parowe, potem pompy spalinowe i elektryczne, które miały za zadanie pompować wodę do zbiornika wieży, skąd rozprowadzana była do odbiorców. Na terenie miast odrębnie funkcjonowały wodociągi komunalne i kolejowe. Wieże wodne były obiektami nowoczesnymi konstrukcyjnie, architektonicznie i technicznie. Z zachowanych do dziś wyróżniają się wieże w Dąbrównie i Korszach, które prezentują unikalny w skali kraju typ wieży ze zbiornikiem otwartym, kulistym typu Klönne (od nazwiska konstruktora). Ze względów epidemiologicznych budowano także nowoczesne systemy kanalizacyjne (np. w Olsztynie.

Zabytki techniki

Wiele z zachowanych do dziś w regionie wież wodnych, często z oryginalnym wyposażeniem, stanowi interesujące zabytki techniki. Pierwsze wieże kolejowe wznoszono na planie wieloboku (np. Iława, Ruciane-Nida) lub kwadratu (np. Biesal gm. Gietrzwałd). Dość licznie reprezentowane są także wieże wznoszone na początku XX w. na planie koła, ze zbiornikiem cylindrycznym, w typie „grzybka”, gdzie głowica szersza jest niż trzon, a całość przekryta jest stożkowym dachem (np. dworzec w Bogaczewie gm. Elbląg). Spotkać możemy również wieże w typie kolumnowym (np. kolejowe w Iławie i Nidzicy). Wśród ciekawszych przykładów są również wieże w Ełku (ul. Kajki), Sępopolu (ul. Leśna), Białej Piskiej (ul. Ogrodowa), Piszu (ul. Wąglicka), Pasymiu (ul. Pocztowa, z łaźnią i parkiem) i innych miastach regionu. W obrębie wsi wieże wodne i wodociągi wznoszono także w folwarkach. Dziś ich ostatnie przykłady znajdują się np. we wsi Kajny gm. Jonkowo oraz w Marunach gm. Barczewo. Ciekawa wieża wodna znajduje się także w tartaku w Rucianem-Nida.

Ciekawostki

W miejscowości Korsze pow. kętrzyński znajdują się trzy wieże wodne z przełomu XIX i XX w., każda o innej technologii działania. Tworzą one unikalny w Polsce „skansen” typologii wież wodnych. Interesujące są także wieże wodne w Olsztynie, gdzie w dawnej wieży komunalnej mieści się obserwatorium astronomiczne, a w wieży kolejowej siedziba Warmińsko – Mazurskiego Towarzystwa Miłośników Kolei, które prowadzi tu niewielkie muzeum kolejnictwa. W dawnych, komunalnych wieżach ciśnień w Giżycku i Gołdapi mieszczą się obecne galeria, kawiarnia i punkt widokowy (opracował Adam Płoski).

Komunalna wieża ciśnień w Białej Piskiej

Komunalna wieża ciśnień w Działdowie

Komunalna wieża ciśnień w Giżycku

Kolejowa wieża wodna w Biesalu gm. Giżycko

Kolejowa wieża wodna w Muszakach gm. Nidzica

Kolejowa wieża ciśnień w Nidzicy

Komunalna wieża ciśnień w Olsztynie (ob. obserwatorium astronomiczne)

Komunalna wieża ciśnień Sępopolu)