Barwinek pospolity

Barwinek pospolity
Vinca minor
L.
Barwinek pospolity (Vinca minor). Fot. Meneerke bloem. Źródło: Commons Wikimedia
Systematyka
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny naczyniowe
Gromada	okrytonasienne
Klasa	dwuliścienne
Rząd	goryczkowce
Rodzina	toinowate
Rodzaj	barwinek
Gatunek	barwinek pospolity
Synonimy

Barwinek pospolity (Vinca minor L. ) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny toinowatych (Apocynaceae).

Morfologia

Barwinek pospolity jest wieloletnią, zimozieloną krzewinką o drobnym pokroju, osiągającą wysokość do 20 cm. Pędy długie, płożące się, w dolnej części zdrewniałe, osiągają długość do 1 m. Łodygi kwiatowe wyprostowane i wzniesione. Liście ciemnozielone i błyszczące, do 5 cm długości, krótkoogonkowe, naprzeciwległe, skórzaste, zimozielone. Kwiaty niebieskie lub jasnofioletowe, obupłciowe, o średnicy około 2,5 cm, wyrastające pojedynczo w pachwinach liści.

Kielich kwiatowy pięciodzielny, znacznie krótszy od korony. Korona o rurce lejkowatej i płasko rozpostartych płatkach. Pięć pręcików przyrośniętych do rurki korony, słupek na szczycie zgrubiały, przy nasadzie zalążni dwa żółte miodniki.

Kwitnie od marca do maja. Kwiaty owadopylne, zapylane przez pszczoły i motyle. Owocem są dwa cylindryczne mieszki. Nasiona rozsiewane głównie przez mrówki (myrmekochoria).

Rozmieszczenie i ekologia

Rośnie dziko w zachodniej, wschodniej, południowej i środkowej Europie, brak go w Skandynawii. Jest to jedyny gatunek barwinka występujący w Polsce w stanie dzikim. Dość rzadki, w rozproszonych stanowiskach występuje niemal na całym niżu. W górach spotykany jest rzadziej.

Jest również uprawiany jako roślina ozdobna. Rośnie w lasach liściastych, doskonale znosi zacienienie. Przeważnie występuje na żyznych, zasobnych w wapń i kwaśnych glebach (o odczynie pH 4,9-6,5). Często tworzy zwarte łany. Najwyższe zanotowane stanowiska barwinka pospolitego znajdują się w Bieszczadach, gdzie sięga do wysokości 1100 m n.p.m.

Na Warmii i Mazurach odnotowano go m.in. w Leśnym Arboretum Warmii i Mazur w Kudypach, w Rezerwacie Dolina Stradanki, Rezerwacie Pióropusznikowy Jar oraz Rezerwacie Łabędź.

Wartość użytkowa

Barwinek pospolity objęty jest w Polsce częściową ochroną gatunkową na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin. Zagrożony ze względu na swoje walory dekoracyjne.

Cała roślina jest lekko trująca: zawiera wininę, pubescynę i minorynę. Objawami zatrucia są: zmniejszenie ciśnienia krwi, zaburzenia pracy serca i oddychania.

Wykorzystywana jako roślina lecznicza. Surowiec zielarski z ziela barwinka – Herba Vincae pervincae (Herba Vincae minoris, Herba Pervincae) – zawiera alkaloidy: winkaminę, izowinkaminę, perwincynę, a także kwas ursolowy, gorycz (wincynę), leukoantocyjanidyny, flawonoidy (robininę). Preparaty zawierające wyciąg z barwinka pospolitego obniżają ciśnienie krwi, hamują krwawienia, łagodzą stany zapalne błon śluzowych. Wykorzystywane są w leczeniu egzem.

Ciekawostki

Jako roślina ozdobna barwinek uprawiany jest już od XVII wieku. Bywa używany jako roślina okrywowa na kobierce, obwódki, często sadzony na cmentarzach. Ma bardzo małe wymagania zarówno co do gleby, jak i oświetlenia. Obok bluszcza i kopytnika najlepiej znosi zacienienie.

W uprawie znajduje się szereg kultywarów: 'Alba' o białych kwiatach; 'Argenteovariegata' o białopstrych liściach, wolniej rosnąca; 'Aureovariegata' żółtopstra; 'Bowes Variety' o większych kwiatach, bujniej rosnąca, ale bardziej zwarta ze względu na krótsze rozłogi; 'Rosea' o różowych kwiatach i wolniejszym wzroście; 'Cahill' o pstrej, żółtej barwie liści z zielonym brzegiem blaszki, wyhodowana w 1995 r. przez Christy A. Hensler z Newport w USA. W przeciwieństwie do innych ta odmiana dobrze znosi pełne nasłonecznienie, rośnie przy tym równie dobrze w półcieniu, jak i w miejscach zacienionych. W Polsce roślina całkowicie mrozoodporna (strefa mrozoodporności 5a). Nadaje się do uprawy jako roślina rabatowa oraz okrywowa. Pędy są trwałe i dlatego mogą być używane jako uzupełnienie różnych kompozycji florystycznych.

Barwinek, zwany dawniej fiołkiem czarownika, w medycynie ludowej stosowany był do sporządzania napoju miłosnego, wypędzania złych duchów i jako lek na zaburzenia nerwowe.

Bibliografia

Podbielkowski Z., Rośliny użytkowe, Warszawa 1992.

Zobacz też

pl.wikipedia.org, barwinek pospolity