Biała Piska: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
| Linia 49: | Linia 49: | ||
Wieś najwyraźniej szybko podniosła się z tych klęsk, ponieważ już 26 marca 1722 roku król pruski [[Fryderyk Wilhelm I]] nadał jej prawa miejskie. Osada liczyła wówczas około 600. mieszkańców. W roku następnym wybrano radę miejską (ośmiu członków) oraz kolegium sądowe (sześciu ławników). | Wieś najwyraźniej szybko podniosła się z tych klęsk, ponieważ już 26 marca 1722 roku król pruski [[Fryderyk Wilhelm I]] nadał jej prawa miejskie. Osada liczyła wówczas około 600. mieszkańców. W roku następnym wybrano radę miejską (ośmiu członków) oraz kolegium sądowe (sześciu ławników). | ||
W miasteczku wyznaczono duży prostokątny rynek (110 x 115 m) na osi północ–południe, przez który poprowadzono główną ulicę. Kolejny etap rozwoju miasta łączy się z budową linii kolejowej Pisz – [[Ełk]] w 1883 roku. | W miasteczku wyznaczono duży prostokątny rynek (110 x 115 m) na osi północ–południe, przez który poprowadzono główną ulicę. Kolejny etap rozwoju miasta łączy się z budową linii kolejowej Pisz – [[Ełk]] w 1883 roku. | ||
| − | [[File: I wojna światowa. Rynek w Białej Piskiej.jpg|thumb|right|290px|I wojna światowa. Rynek w Białej Piskiej]] | + | [[File: I wojna światowa. Rynek w Białej Piskiej.jpg|thumb|right|290px|I wojna światowa. Rynek w Białej Piskiej [http://www.rowery.olsztyn.pl/ Olsztyńska Strona Rowerowa] [02.07.2014]]] |
<br/> | <br/> | ||
| − | [[File: Biała Piska w roku 1966. Na pierwszym planie Urząd Miasta i Gminy.jpg|thumb|right|290px|Biała Piska w roku 1966. Na pierwszym planie Urząd Miasta i Gminy]] | + | [[File: Biała Piska w roku 1966. Na pierwszym planie Urząd Miasta i Gminy.jpg|thumb|right|290px|Biała Piska w roku 1966. Na pierwszym planie Urząd Miasta i Gminy [http://www.rowery.olsztyn.pl/ Olsztyńska Strona Rowerowa] [02.07.2014]]] |
W 1945 roku Biała Piska została zniszczona w ok. 30%. Przez kilka miesięcy w 1945 przebywały tu administracyjne władze polskie, które zajmowały się utworzeniem starostwa powiatowego w Piszu. W miejscowości działa jednostka [[Ochotnicza Straż Pożarna w Białej Piskiej| Ochotniczej Straży Pożarnej]]. | W 1945 roku Biała Piska została zniszczona w ok. 30%. Przez kilka miesięcy w 1945 przebywały tu administracyjne władze polskie, które zajmowały się utworzeniem starostwa powiatowego w Piszu. W miejscowości działa jednostka [[Ochotnicza Straż Pożarna w Białej Piskiej| Ochotniczej Straży Pożarnej]]. | ||
| Linia 58: | Linia 58: | ||
Liczba mieszkańców w poszczególnych latach: | Liczba mieszkańców w poszczególnych latach: | ||
| − | 1740 – 594 osoby | + | *1740 r. – 594 osoby |
| − | 1801 – 863 osoby | + | *1801 r. – 863 osoby |
| − | 1852 – 1313 osoby | + | *1852 r. – 1313 osoby |
| − | 1910 – 2169 osób | + | *1910 r. – 2169 osób |
| − | 1939 – 2623 osoby | + | *1939 r. – 2623 osoby |
<br> | <br> | ||
==Gospodarka== | ==Gospodarka== | ||
| − | W Białej Piskiej działają liczne firmy sektora usługowego m.in. [[PPHU Skrodzki Kominki]], [[MaxstairS Rafał Frąckiewicz]], [[Zakład usług kominiarskich KOMINIARCZYK]], [[Ogród s.c. PPHU]], [[Adamiec – Art. motoryzacyjne]], [[Zakład Produkcyjno Usługowo Handlowy Fiodor Dariusz Fedrau]], [[Przedsiębiorstwo Handlowo–Usługowe K&K Melka Gabriela]], [[SetCon Mariusz Sobiech]], [[SKLEP BAR | + | W Białej Piskiej działają liczne firmy sektora usługowego, m.in.: [[PPHU Skrodzki Kominki]], [[MaxstairS Rafał Frąckiewicz]], [[Zakład usług kominiarskich KOMINIARCZYK]], [[Ogród s.c. PPHU]], [[Adamiec – Art. motoryzacyjne]], [[Zakład Produkcyjno Usługowo Handlowy Fiodor Dariusz Fedrau]], [[Przedsiębiorstwo Handlowo–Usługowe K&K Melka Gabriela]], [[SetCon Mariusz Sobiech]], [[SKLEP BAR Mieczysław Borzymowski]]. |
<br/> | <br/> | ||
==Kultura== | ==Kultura== | ||
| − | W miejscowości działa [[Miejsko–Gminny Ośrodek Kultury w Białej Piskiej|Miejsko–Gminny Ośrodek Kultury]]<ref>www.domkulturybiala.pl[ | + | W miejscowości działa [[Miejsko–Gminny Ośrodek Kultury w Białej Piskiej|Miejsko–Gminny Ośrodek Kultury]]<ref>[http://www.domkulturybiala.pl/ Dom Kultury w Białej Piskiej] [20.09.2013]</ref> i [[Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Białej Piskiej|Miejsko–Gminna Biblioteka Publiczna]], [[Lokalna Grupa Działania „Mazurskie Morze”]], a także [[Stowarzyszenie Miłośników Kultury „Nasza Biała”]]. W 2008 r. MGOK wraz biblioteką zaangażował się w realizację [[lkwim:Mazurskie Obchody 150 rocznicy urodzin Michała Kajki|Mazurskich Obchodów 150. rocznicy urodzin Michała Kajki]], z kolei w 2010 r. wszystkie wymienione instytucje realizowały projekt kulturalny [[lkwim:Głośne czytanie nocą|Głośne czytanie nocą]]. W mieście działa [[Kapela Podwórkowa „Klika” z Białej Piskiej|Kapela Podwórkowa „Klika”]]. |
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
== Religia == | == Religia == | ||
*[[Parafia pw. Świętego Andrzeja Boboli w Białej Piskiej|Parafia pw. Świętego Andrzeja Boboli]] | *[[Parafia pw. Świętego Andrzeja Boboli w Białej Piskiej|Parafia pw. Świętego Andrzeja Boboli]] | ||
| − | |||
==Ludzie związani z miejscowością == | ==Ludzie związani z miejscowością == | ||
*[[Jan Ferdynand Szamborski]] (1770–1832), nauczyciel, tłumacz, autor podręczników szkolnych dla Mazurów (m.in. "O pisowni polskiej dla łatwego nauczenia się czytać" oraz "O wymawianiu wyrazów polskich"), w latach 1826–1829 był pastorem w Białej | *[[Jan Ferdynand Szamborski]] (1770–1832), nauczyciel, tłumacz, autor podręczników szkolnych dla Mazurów (m.in. "O pisowni polskiej dla łatwego nauczenia się czytać" oraz "O wymawianiu wyrazów polskich"), w latach 1826–1829 był pastorem w Białej | ||
*[[lkwim:Jerzy Tadeusz Krzywoszewski|Jerzy Tadeusz Krzywoszewski]] (1917–2010) – poeta, prozaik, harcerz, działacz społeczno–kulturalny Ziemi Piskiej | *[[lkwim:Jerzy Tadeusz Krzywoszewski|Jerzy Tadeusz Krzywoszewski]] (1917–2010) – poeta, prozaik, harcerz, działacz społeczno–kulturalny Ziemi Piskiej | ||
| − | *[[Ryszard Sławomir Szumowski]] (ur. 1965) – nauczyciel, samorządowiec, burmistrz miasta i gminy Biała Piska ( | + | *[[Ryszard Sławomir Szumowski]] (ur. 1965) – nauczyciel, samorządowiec, burmistrz miasta i gminy Biała Piska (2010–2014) |
| − | |||
==Sport== | ==Sport== | ||
| − | W miejscowości działa | + | W miejscowości przy OSP działa drużyna piłkarska. |
<br/> | <br/> | ||
==Szkolnictwo== | ==Szkolnictwo== | ||
| − | Szkolnictwo lokalne reprezentują [[Miejskie Przedszkole w Białej Piskiej|przedszkole]]<ref>www.przedszkolebp.mazury.pl [ | + | Szkolnictwo lokalne reprezentują [[Miejskie Przedszkole w Białej Piskiej|przedszkole]]<ref>[http://www.przedszkolebp.mazury.pl/ Strona Przedszkola w Białej Piskiej] [20.09.2013]</ref>, [[Szkoła Podstawowa w Białej Piskiej|szkoła podstawowa]] oraz [[Publiczne Gimnazjum w Białej Piskiej|gimnazjum]]<ref>[http://www.gimbialla.biz/ Strona Gimnazjum] [20.09.2013]</ref>. |
<br/> | <br/> | ||
==Turystyka== | ==Turystyka== | ||
| − | * | + | *Szlak rowerowy o łącznej długości 22,7 km, przebieg trasy: Biała Piska – [[Bełcząc]] – [[Kowalewo]] – [[Mikuty]] – [[Kumielsk]] – [[Szkody]] |
== Zabytki== | == Zabytki== | ||
| − | *[[ratusz w Białej Piskiej| | + | *[[ratusz w Białej Piskiej|ratusz]] wybudowany na początku XX wieku |
| − | * | + | *budynek [[Stacja kolejowa w Białej Piskiej|stacji kolejowej]] z przełomu XIX i XX wieku |
| − | * | + | *[[Cmentarz wojenny w Białej Piskiej|cmentarz wojenny]], na którym pochowano żołnierzy rosyjskich walczących w czasie [[I wojna światowa na Warmii i Mazurach|I wojny światowej]] oraz żołnierzy radzieckich poległych w 1945 roku |
| − | *[[Kościół pw. św. Andrzeja Boboli]] | + | *[[Kościół pw. św. Andrzeja Boboli|kościół]] wybudowany w latach 1756–1763 |
| − | *[[ | + | *[[Wieża ciśnień w Białej Piskiej|wieża ciśnień]] zbudowana w 1928 roku |
| − | |||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| Linia 111: | Linia 107: | ||
#Pałaszewska Mirosława, ''Biała Piska dawniej'', Biała Piska 2009. | #Pałaszewska Mirosława, ''Biała Piska dawniej'', Biała Piska 2009. | ||
#''Pisz. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970. | #''Pisz. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970. | ||
| − | # | + | #[http://www.stat.gov.pl/ Bank danych Lokalnych GUS] [23.08.2013] |
| − | # | + | #[http://www.verwaltungsgeschichte.de/ Deutsche Verwaltungsgeschichte] [23.08.2013] |
| − | # | + | #[http://www.wuoz.olsztyn.pl/ Wojewódzka Ewidencja Zabytków] [23.08.2013] |
#[http://www.rowery.olsztyn.pl/ Olsztyńska Strona Rowerowa] [02.07.2014] | #[http://www.rowery.olsztyn.pl/ Olsztyńska Strona Rowerowa] [02.07.2014] | ||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
Wersja z 14:12, 2 lip 2014
| Biała Piska | |||
| | |||
| |||
![Fragment rynku w Białej Piskiej. Lata 1934-1943 Olsztyńska Strona Rowerowa [02.07.2014]](/index.php/Plik:Fragment_rynku_w_Bia%C5%82ej_Piskiej._Lata_1934-1943.jpg) Fragment rynku w Białej Piskiej. Lata 1934-1943 Olsztyńska Strona Rowerowa [02.07.2014]
| |||
| Rodzaj miejscowości | miasto | ||
| Państwo |  Polska
| ||
| Województwo | warmińsko-mazurskie | ||
| Powiat | piski | ||
| Gmina | Biała Piska | ||
| Liczba ludności (2010) | 4 269 | ||
| Strefa numeracyjna | (+48) 87 | ||
| Kod pocztowy | 12-230 | ||
| Tablice rejestracyjne | NPI | ||
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Biała Piska | |||
| Położenie na mapie Polski  Biała Piska | |||
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |||
Biała Piska (niem. Bialla, od 1938 r.Gehlenburg) – miasto w Polsce położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa suwalskiego. W 2010 roku miejscowość liczyła 4 269. mieszkańców[1]. Aktualnie funkcję burmistrza pełni Sławomir Szumowski[2]. Siedziba gminy Biała Piska.
Spis treści
Położenie
Miejscowość leży w południowo–zachodniej części Pojezierza Ełckiego, na trasie Pisz – Szczuczyn – Grajewo. Przez Białą Piską płynie strumyk Białka (Biallafliess, Gehlenburger Fliess), lewy dopływ strumyka Konopki.
W pobliżu Białej Piskiej znajdują się: Jezioro Bialskie, Młyński Staw (Biallaer Mühlenteich, Gehlenburger Mühlenteich) o powierzchni około 3,5 ha, Borek (Ebhardshön) – las około 1,5 km na wschód od miasta.
Dzieje miejscowości
Wieś powstała w 1428 roku na prawie chełmińskim nad strumykiem Gayle, od którego też przyjęła nazwę. W przywileju lokacyjnym występowała wprawdzie jako Struppenberg, lecz nazwa ta nigdy się nie przyjęła. Następnie funkcjonowały nazwy: Pial, Pialla, Cayle, Gayle, Gala, Büahle, Geel, jednak ostatecznie ustaliła się jako Bialla (w języku pruskim gayle oznaczało biały). W 1938 roku nazwę zmieniono na Gehlenburg. Wieś lokowano na 60. łanach, z których zasadźca wsi Piotr Szulc otrzymał sześć, a cztery przeznaczono na uposażenie kościoła; wieś od początku miała być siedzibą parafii. Ponadto 2 łany otrzymał młynarz; we wsi założono również dwie karczmy szarwarkowe. W następnym stuleciu (1540 rok) liczba karczem wzrosła do piętnastu, a pod koniec XVI wieku było ich we wsi dwadzieścia siedem. Pierwszy kościół wybudowano w roku 1481. Został rozebrany w XVIII wieku; nowy kościół – usytuowany w północno–wschodniej części rynku – wzniesiono w latach 1756–1763. Szkołę parafialną założono jeszcze w czasach krzyżackich. W 1789 roku istniała w mieście tzw. szkoła łacińska, pozostająca pod patronatem króla. W 1812 roku istniały w niej dwie klasy: polska i niemiecka; w drugiej połowie XIX wieku liczba klas wzrosła do czterech. W 1939 roku w Białej Piskiej funkcjonowała szkoła o ośmioletnim programie nauczania, w której pracowało ośmiu nauczycieli.
Położona na szlaku handlowym wieś szybko stała się ważnym ośrodkiem targowym. W 1595 roku otrzymała przywilej na jarmarki bydła – zakupione tu woły pędzono przez Pisz do Gdańska. W XVI wieku obszar wsi powiększono do 88. łanów. W połowie XVII wieku odbywały się w wiosce – którą zaczęło nazywać miasteczkiem – cztery jarmarki rocznie. Rozwój wsi został w tym czasie (w 1656 roku) zahamowany na skutek najazdu tatarskiego, a na początku XVII wieku z powodu epidemii dżumy (1709–1710), w wyniku której zmarło około 75% mieszkańców, a 57 łanów ziemi zostało pustych. Wieś najwyraźniej szybko podniosła się z tych klęsk, ponieważ już 26 marca 1722 roku król pruski Fryderyk Wilhelm I nadał jej prawa miejskie. Osada liczyła wówczas około 600. mieszkańców. W roku następnym wybrano radę miejską (ośmiu członków) oraz kolegium sądowe (sześciu ławników). W miasteczku wyznaczono duży prostokątny rynek (110 x 115 m) na osi północ–południe, przez który poprowadzono główną ulicę. Kolejny etap rozwoju miasta łączy się z budową linii kolejowej Pisz – Ełk w 1883 roku.
W 1945 roku Biała Piska została zniszczona w ok. 30%. Przez kilka miesięcy w 1945 przebywały tu administracyjne władze polskie, które zajmowały się utworzeniem starostwa powiatowego w Piszu. W miejscowości działa jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej.
Liczba mieszkańców w poszczególnych latach:
- 1740 r. – 594 osoby
- 1801 r. – 863 osoby
- 1852 r. – 1313 osoby
- 1910 r. – 2169 osób
- 1939 r. – 2623 osoby
Gospodarka
W Białej Piskiej działają liczne firmy sektora usługowego, m.in.: PPHU Skrodzki Kominki, MaxstairS Rafał Frąckiewicz, Zakład usług kominiarskich KOMINIARCZYK, Ogród s.c. PPHU, Adamiec – Art. motoryzacyjne, Zakład Produkcyjno Usługowo Handlowy Fiodor Dariusz Fedrau, Przedsiębiorstwo Handlowo–Usługowe K&K Melka Gabriela, SetCon Mariusz Sobiech, SKLEP BAR Mieczysław Borzymowski.
Kultura
W miejscowości działa Miejsko–Gminny Ośrodek Kultury[3] i Miejsko–Gminna Biblioteka Publiczna, Lokalna Grupa Działania „Mazurskie Morze”, a także Stowarzyszenie Miłośników Kultury „Nasza Biała”. W 2008 r. MGOK wraz biblioteką zaangażował się w realizację Mazurskich Obchodów 150. rocznicy urodzin Michała Kajki, z kolei w 2010 r. wszystkie wymienione instytucje realizowały projekt kulturalny Głośne czytanie nocą. W mieście działa Kapela Podwórkowa „Klika”.
Religia
Ludzie związani z miejscowością
- Jan Ferdynand Szamborski (1770–1832), nauczyciel, tłumacz, autor podręczników szkolnych dla Mazurów (m.in. "O pisowni polskiej dla łatwego nauczenia się czytać" oraz "O wymawianiu wyrazów polskich"), w latach 1826–1829 był pastorem w Białej
- Jerzy Tadeusz Krzywoszewski (1917–2010) – poeta, prozaik, harcerz, działacz społeczno–kulturalny Ziemi Piskiej
- Ryszard Sławomir Szumowski (ur. 1965) – nauczyciel, samorządowiec, burmistrz miasta i gminy Biała Piska (2010–2014)
Sport
W miejscowości przy OSP działa drużyna piłkarska.
Szkolnictwo
Szkolnictwo lokalne reprezentują przedszkole[4], szkoła podstawowa oraz gimnazjum[5].
Turystyka
- Szlak rowerowy o łącznej długości 22,7 km, przebieg trasy: Biała Piska – Bełcząc – Kowalewo – Mikuty – Kumielsk – Szkody
Zabytki
- ratusz wybudowany na początku XX wieku
- budynek stacji kolejowej z przełomu XIX i XX wieku
- cmentarz wojenny, na którym pochowano żołnierzy rosyjskich walczących w czasie I wojny światowej oraz żołnierzy radzieckich poległych w 1945 roku
- kościół wybudowany w latach 1756–1763
- wieża ciśnień zbudowana w 1928 roku
Bibliografia
- Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
- Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
- Pałaszewska Mirosława, Biała Piska dawniej, Biała Piska 2009.
- Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
- Bank danych Lokalnych GUS [23.08.2013]
- Deutsche Verwaltungsgeschichte [23.08.2013]
- Wojewódzka Ewidencja Zabytków [23.08.2013]
- Olsztyńska Strona Rowerowa [02.07.2014]
Przypisy
- ↑ łącznie Biała Piska, Kolonia Olszyny, Olszyny
- ↑ Strona Miasta Biała Piska [20.09.2013]
- ↑ Dom Kultury w Białej Piskiej [20.09.2013]
- ↑ Strona Przedszkola w Białej Piskiej [20.09.2013]
- ↑ Strona Gimnazjum [20.09.2013]
