Ełdyty Wielkie: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
| Linia 28: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }} |
| − | ''' Ełdyty Wilekie''' (niem. ''Elditten'') - [[wieś sołecka]] położona w [[województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat lidzbarski| powiecie lidzbarskim]], w [[gmina | + | ''' Ełdyty Wilekie''' (niem. ''Elditten'') - [[wieś sołecka]] położona w [[województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat lidzbarski| powiecie lidzbarskim]], w [[Lubomino (gmina wiejska)|gminie Lubomino]]. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. |
Miejscowość w 2010 roku liczyła 345 mieszkańców (łącznie z [[Zajączki|Zajączkami]]). W skład sołectwa wchodzą wsie: Ełdyty Wielkie, [[Ełdyty Małe]], [[Świękity]] i Zajączki. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Wiesław Rosiecki]]<ref>http://www.lubomino.ug.gov.pl/solectwa/ [data dostępu: 5.03.2014] </ref>. | Miejscowość w 2010 roku liczyła 345 mieszkańców (łącznie z [[Zajączki|Zajączkami]]). W skład sołectwa wchodzą wsie: Ełdyty Wielkie, [[Ełdyty Małe]], [[Świękity]] i Zajączki. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Wiesław Rosiecki]]<ref>http://www.lubomino.ug.gov.pl/solectwa/ [data dostępu: 5.03.2014] </ref>. | ||
| − | |||
<br/><br/> | <br/><br/> | ||
| − | + | [[File:Zabytkowy dwór w XIX wieku.jpg|thumb|300 px|Zabytkowy dwór w XIX wieku]] | |
| + | [[File:Ełdyty Wielkie. Kapliczka słupowa z XIX wieku.jpg|thumb|300 px|Ełdyty Wielkie. Kapliczka słupowa z XIX wieku]] | ||
== Położenie == | == Położenie == | ||
Miejscowość położona na [[Pojezierze Olsztyńskie|Pojezierzu Olsztyńskim]], w pobliżu [[Pasłęka|Pasłęki]], w odległości 8 km na wschód od [[Miłakowo| Miłakowa]]. | Miejscowość położona na [[Pojezierze Olsztyńskie|Pojezierzu Olsztyńskim]], w pobliżu [[Pasłęka|Pasłęki]], w odległości 8 km na wschód od [[Miłakowo| Miłakowa]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
Wieś została lokowana w roku 1289 przez ówczesnego biskupa warmińskiego [[Henryk Fleminga| Henryka Fleminga]]. Miejscowość powstała na dawnym pruskim polu osadniczym o nazwie ''Elditten''. 110 łanów ziemi biskup Fleming podarował swojej siostrze Walpurgis i szwagrowi Konradowi Wendepfaffe. W XIV stuleciu wybudowano kościół pw. św. Marcina – najstarszą świątynię na [[Warmia| Warmii]]. W latach 1667-1908 majątek w Ełdytach Wielkich stanowił własność rodziny Hatyńskich (von Hatten). Obejmował obszar około 650 ha. W 1721 roku właścicielem wsi był Zygmunt Stӧssel. W 1747 roku przed sądem w [[Orneta| Ornecie]] stanęła jedna z mieszkanek wsi – Dorota Zeger. Kobieta został oskarżona o konszachty z diabłem i odprawianie czarów. Sędzia skazał Zeger na śmierć – miała zostać spalona na stosie. Jednak właściciel Ełdyt Wielkich – Teodor von Hatten zmienił wyrok: Zeger ścięto toporem a ciało spalono. W 1783 roku miejscowość składała się z 30 budynków. W tym czasie we wsi działał młyn wodny oraz wiatrak. W 1818 roku Ełdyty Wielkie były zamieszkane przez 133 osoby. Od 1908 do 1945 roku majątek stanowił własność rodziny von Strachowsky. W 1939 roku wieś liczyła 249 mieszkańców. Po zakończeniu [[II wojna światowa| II wojny światowej]] Ełdyty Wielkie uzyskały status wsi sołeckiej. W 1998 roku miejscowość była zamieszkana przez 312 osób. | Wieś została lokowana w roku 1289 przez ówczesnego biskupa warmińskiego [[Henryk Fleminga| Henryka Fleminga]]. Miejscowość powstała na dawnym pruskim polu osadniczym o nazwie ''Elditten''. 110 łanów ziemi biskup Fleming podarował swojej siostrze Walpurgis i szwagrowi Konradowi Wendepfaffe. W XIV stuleciu wybudowano kościół pw. św. Marcina – najstarszą świątynię na [[Warmia| Warmii]]. W latach 1667-1908 majątek w Ełdytach Wielkich stanowił własność rodziny Hatyńskich (von Hatten). Obejmował obszar około 650 ha. W 1721 roku właścicielem wsi był Zygmunt Stӧssel. W 1747 roku przed sądem w [[Orneta| Ornecie]] stanęła jedna z mieszkanek wsi – Dorota Zeger. Kobieta został oskarżona o konszachty z diabłem i odprawianie czarów. Sędzia skazał Zeger na śmierć – miała zostać spalona na stosie. Jednak właściciel Ełdyt Wielkich – Teodor von Hatten zmienił wyrok: Zeger ścięto toporem a ciało spalono. W 1783 roku miejscowość składała się z 30 budynków. W tym czasie we wsi działał młyn wodny oraz wiatrak. W 1818 roku Ełdyty Wielkie były zamieszkane przez 133 osoby. Od 1908 do 1945 roku majątek stanowił własność rodziny von Strachowsky. W 1939 roku wieś liczyła 249 mieszkańców. Po zakończeniu [[II wojna światowa| II wojny światowej]] Ełdyty Wielkie uzyskały status wsi sołeckiej. W 1998 roku miejscowość była zamieszkana przez 312 osób. | ||
W miejscowości zlokalizowany jest przystanek PKS, a nad rzeką Pasłęką funkcjonuje mała elektrownia wodna. | W miejscowości zlokalizowany jest przystanek PKS, a nad rzeką Pasłęką funkcjonuje mała elektrownia wodna. | ||
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
== Gospodarka == | == Gospodarka == | ||
W miejscowości działa firma wspomagająca produkcję roślinną, firma transportu osobowego oraz dwa sklepy. | W miejscowości działa firma wspomagająca produkcję roślinną, firma transportu osobowego oraz dwa sklepy. | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
== Zabytki == | == Zabytki == | ||
*[[lkwim:Kościół pw. św. Marcina z Tours w Ełdytach Wielkich|Kościół gotycki]] z XIV wieku, restaurowany w 1883 oraz 1903 roku; we wnętrzu zachowała się płyta nagrobna pochodząca z 1. połowy XVIII stulecia, rzeźba w prawym ołtarzu bocznym z 2. połowy XVI wieku, ludowo-barokowe rzeźby przedstawiające św. Rocha i Józefa z Dzieciątkiem (XVIII w.), regencyjna lampa wieczna z ok. 1730 roku. | *[[lkwim:Kościół pw. św. Marcina z Tours w Ełdytach Wielkich|Kościół gotycki]] z XIV wieku, restaurowany w 1883 oraz 1903 roku; we wnętrzu zachowała się płyta nagrobna pochodząca z 1. połowy XVIII stulecia, rzeźba w prawym ołtarzu bocznym z 2. połowy XVI wieku, ludowo-barokowe rzeźby przedstawiające św. Rocha i Józefa z Dzieciątkiem (XVIII w.), regencyjna lampa wieczna z ok. 1730 roku. | ||
| Linia 58: | Linia 52: | ||
*Pozostałości cmentarza rodowego (XIX w.) dawnych właścicieli majątku - rodzin von Hatten i von Strachowsky | *Pozostałości cmentarza rodowego (XIX w.) dawnych właścicieli majątku - rodzin von Hatten i von Strachowsky | ||
*Mogiła żołnierza niemieckiego żołnierza, poległego w 1915 roku, zlokalizowana po południowej stronie miejscowego kościoła | *Mogiła żołnierza niemieckiego żołnierza, poległego w 1915 roku, zlokalizowana po południowej stronie miejscowego kościoła | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
== Multimedia == | == Multimedia == | ||
*Turystyczny Ekspress - audycja Radia Olsztyn. Autor: Alicja Kulik. Emisja: 15.09.2008r. | *Turystyczny Ekspress - audycja Radia Olsztyn. Autor: Alicja Kulik. Emisja: 15.09.2008r. | ||
[[Media: Ełdyty Wielkie - A.Kulik.mp3]] | [[Media: Ełdyty Wielkie - A.Kulik.mp3]] | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| − | + | Chłosta Jan, ''Słownik Warmii'', Olsztyn 2002.<br/> | |
| − | + | Chrzanowski Tadeusz, ''Przewodnik po zabytkowych kościołach Północnej Warmii'', Olsztyn 1978.<br/> | |
| − | + | Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, ''Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich'', Olsztyn 2001.<br/> | |
| − | + | ''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/> | |
| − | + | [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [10.03.2014]<br/> | |
| − | + | [http://www.rowery.olsztyn.pl/wiki/miejsca/1914/warminsko-mazurskie/eldyty_wielkie| Olsztyńska Strona Rowerowa] [10.03.2014]<br/> | |
| − | + | [http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/search,1,-1,-1,-1,-1,-1,e%C5%82dyty+wielkie.html| Polska Niezwykła] [05.03.2014]<br/> | |
| − | + | [http://www.wuoz.olsztyn.pl/| Wojewódzka ewidencja zabytków] [05.03.2014]<br/> | |
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
<references/> | <references/> | ||
| − | |||
| − | |||
== Zobacz też == | == Zobacz też == | ||
*[[Ełdyty Małe]] | *[[Ełdyty Małe]] | ||
| − | |||
| − | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat lidzbarski]] [[Kategoria: | + | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat lidzbarski]] [[Kategoria: Lubomino (gmina wiejska)]] [[Kategoria: Wieś sołecka]] |
Wersja z 21:00, 31 sie 2014
| Ełdyty Wielkie | |
| | |
 Ełdyty Wielkie. Kościół pw. św. Marcina
| |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | lidzbarski |
| Gmina | Lubomino |
| Liczba ludności (2010) | 345[1] |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Ełdyty Wielkie | |
| Położenie na mapie Polski  Ełdyty Wielkie | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Ełdyty Wilekie (niem. Elditten) - wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie lidzbarskim, w gminie Lubomino. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
Miejscowość w 2010 roku liczyła 345 mieszkańców (łącznie z Zajączkami). W skład sołectwa wchodzą wsie: Ełdyty Wielkie, Ełdyty Małe, Świękity i Zajączki. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Wiesław Rosiecki[2].
Spis treści
Położenie
Miejscowość położona na Pojezierzu Olsztyńskim, w pobliżu Pasłęki, w odległości 8 km na wschód od Miłakowa.
Dzieje miejscowości
Wieś została lokowana w roku 1289 przez ówczesnego biskupa warmińskiego Henryka Fleminga. Miejscowość powstała na dawnym pruskim polu osadniczym o nazwie Elditten. 110 łanów ziemi biskup Fleming podarował swojej siostrze Walpurgis i szwagrowi Konradowi Wendepfaffe. W XIV stuleciu wybudowano kościół pw. św. Marcina – najstarszą świątynię na Warmii. W latach 1667-1908 majątek w Ełdytach Wielkich stanowił własność rodziny Hatyńskich (von Hatten). Obejmował obszar około 650 ha. W 1721 roku właścicielem wsi był Zygmunt Stӧssel. W 1747 roku przed sądem w Ornecie stanęła jedna z mieszkanek wsi – Dorota Zeger. Kobieta został oskarżona o konszachty z diabłem i odprawianie czarów. Sędzia skazał Zeger na śmierć – miała zostać spalona na stosie. Jednak właściciel Ełdyt Wielkich – Teodor von Hatten zmienił wyrok: Zeger ścięto toporem a ciało spalono. W 1783 roku miejscowość składała się z 30 budynków. W tym czasie we wsi działał młyn wodny oraz wiatrak. W 1818 roku Ełdyty Wielkie były zamieszkane przez 133 osoby. Od 1908 do 1945 roku majątek stanowił własność rodziny von Strachowsky. W 1939 roku wieś liczyła 249 mieszkańców. Po zakończeniu II wojny światowej Ełdyty Wielkie uzyskały status wsi sołeckiej. W 1998 roku miejscowość była zamieszkana przez 312 osób.
W miejscowości zlokalizowany jest przystanek PKS, a nad rzeką Pasłęką funkcjonuje mała elektrownia wodna.
Gospodarka
W miejscowości działa firma wspomagająca produkcję roślinną, firma transportu osobowego oraz dwa sklepy.
Zabytki
- Kościół gotycki z XIV wieku, restaurowany w 1883 oraz 1903 roku; we wnętrzu zachowała się płyta nagrobna pochodząca z 1. połowy XVIII stulecia, rzeźba w prawym ołtarzu bocznym z 2. połowy XVI wieku, ludowo-barokowe rzeźby przedstawiające św. Rocha i Józefa z Dzieciątkiem (XVIII w.), regencyjna lampa wieczna z ok. 1730 roku.
- Cmentarz przykościelny
- Kapliczka słupowa, znajdująca się przy dawnej drodze prowadzącej do dworu
- Dwie tradycyjne kapliczki przydrożne
- Zespół dworsko-parkowy z 2. połowy XIX wieku; dwór wzniesiono w stylu klasycystycznym. Nieopodal znajduje się żeliwny obelisk, upamiętniający śmierć w pojedynku syna właściciela majątku
- Pozostałości cmentarza rodowego (XIX w.) dawnych właścicieli majątku - rodzin von Hatten i von Strachowsky
- Mogiła żołnierza niemieckiego żołnierza, poległego w 1915 roku, zlokalizowana po południowej stronie miejscowego kościoła
Multimedia
- Turystyczny Ekspress - audycja Radia Olsztyn. Autor: Alicja Kulik. Emisja: 15.09.2008r.
Media: Ełdyty Wielkie - A.Kulik.mp3
Bibliografia
Chłosta Jan, Słownik Warmii, Olsztyn 2002.
Chrzanowski Tadeusz, Przewodnik po zabytkowych kościołach Północnej Warmii, Olsztyn 1978.
Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 2001.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Bank Danych Lokalnych GUS [10.03.2014]
Olsztyńska Strona Rowerowa [10.03.2014]
Polska Niezwykła [05.03.2014]
Wojewódzka ewidencja zabytków [05.03.2014]
Przypisy
- ↑ Łącznie Ełdyty Wielkie i Zajączki.
- ↑ http://www.lubomino.ug.gov.pl/solectwa/ [data dostępu: 5.03.2014]
