Paweł Legendorf

Paweł Legendorf
Data urodzenia	1415
Data i miejsce śmierci	23 lipiec 1467 Bartoszyce
Przyczyna śmierci	Prawdopodobnie otrucie
Zawód	biskup warmiński

Paweł Legendorf, Paulus Stange de Legendorf (ur. w 1415 roku, zm. 23 lipca 1467 roku w Bartoszycach) – biskup warmiński.

Życiorys

Szkoła i wykształcenie

Paweł Legendorf był potomkiem znanej rodziny przybyłej w XIII wieku z Prus i osiadłej w miejscowości Mgowo (Legendorf). Jego ojcem był Janusz, sędzia chełmiński, zaś matką biskupa była Polka, córka Janusza Kościeleckiego.

Od 1441 roku Paweł uczęszczał na Uniwersytet w Lipsku (w 1442 roku uzyskał tytuł bakałarza sztuk). Potem kształcił się na uniwersytecie w Rzymie. Przybył tam przed 1447 rokiem, zostając dworzaninem papieża Mikołaja V i pisarzem.

Praca

Paweł Legendorf miał poparcie papieży: Kaliksta III i Piusa II. W 1457 roku mianowano Legendorfa kanonikiem gnieźnieńskim. Pełniąc funkcję sekretarza papieża, dobrze wykonując swoje obowiązki, Pius II 20 września 1458 roku, wyznaczył go na swego następcę w diecezji warmińskiej (wcześniej biskupem warmińskim był Eneasz Sylwiusz Piccolomini, późniejszy papież Pius II).

Nowy biskup wywodził się z ziemi chełmińskiej. Było to środowisko wrogie Krzyżakom. W 1460 roku Legendorf przybył na Warmię i po uzyskaniu zgody króla Kazimierza IV Jagiellończyka objął rządy. Na początku osiadł w Ornecie, później w Lidzbarku Warmińskim. Na początku swoich rządów zawarł pokój z Zakonem.

Z zamków warmińskich usuwał polskie załogi, a przez układ z 1462 roku z wielkim mistrzem otrzymał jego poparcie. Legendorf poza Ornetą i Fromborkiem (gdzie były załogi polskie), dowodził prawie całą środkową i północną Warmią. Dopiero w grudniu 1461 roku Legendorf przybył do Elbląga w celu przeprowadzenia rozmów z posłami króla.

Deklarując neutralność, współdziałał z zakonem krzyżackim pod względem wojskowym, odzyskiwał poszczególne miasta i zamki. Dopiero po wojennych sukcesach Polski (1463), Legendorf zawarł porozumienie z pruskimi stanami. 16 marca 1464 roku biskup Paweł Legendorf poddał Warmię Kazimierzowi IV Jagiellończykowi – polskiemu królowi. Legendorf obiecał wypowiedzieć układ z Zakonem, wpuścić polskie załogi do warmińskich zamków i miast i jawnie się ogłosić sprzymierzeńcem Polski. Król ratyfikował układ (5 maja 1464) obiecując biskupowi, że nie będzie bez jego wiedzy zawierać z Zakonem traktatów. Na zjeździe w Elblągu biskup Legendorf uznał Krzyżaków za wrogów Warmii i złożył przysięgę wierności królowi.

Działalność społeczna, kulturalna, naukowa, polityczna

Legendorf brał udział w polsko–krzyżackich rokowaniach na Mierzei Wiślanej w 1465 roku. W 1466 roku zbrojnie przyłączył się do wojny przeciwko Krzyżakom, którzy przystąpili do pustoszenia biskupstwa. We wrześniu 1466 roku Legendorf przybył do Torunia na rokowania polsko–krzyżackie. Był przeciwny ustępstwom terytorialnym wobec Zakonu i rzecznikiem wypędzenia całkowicie Krzyżaków z Prus.

Na mocy traktatu toruńskiego z 19 października 1466 roku Warmia była przyłączona do Polski, zaś król stał się protektorem biskupstwa warmińskiego. Arcybiskup Jan Gruszczyński, w obecności króla Kazimierza IV Jagiellończyka, wręczył Legendorfowi sakrę biskupią.

Ciekawostki

Paweł Legendorf przeznaczył 200 guldenów na zakup paramentów złotniczych do zamkowej kaplicy w Olsztynie. Zakupił też sześć krucyfiksów i inne paramenta, które złożył u biskupa ryskiego w depozycie. Przedmioty te nigdy na Warmię nie wróciły. Biskup zmarł w Bartoszycach, prawdopodobnie otruty przez agentów krzyżackich.

W prezbiterium głównego ołtarza w kościele świętej Katarzyny w Braniewie znajduje się metalowo–kamienna płyta nagrobna Pawła Legendorfa, ufundowana w 27 lat po jego śmierci przez biskupa Łukasza Watzenrode. Jest to jedyny zachowany nagrobek okresu późnego średniowiecza na obszarze Warmii (od 1961 znajduje się w Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie - na zamku biskupów w Lidzbarku Warmińskim).

Centralną część płyty nagrobnej zajmuje postać śpiącego biskupa Pawła Legendorfa z głową opartą na poduszce. W prawej dłoni trzyma pastorał, a w lewej książkę. W dolnej części płyty znajduje się herb biskupa. Płytę otacza łaciński napis: Monumentum Dni Pauli de Logendorf Episcopi Warmiensis Pie Defuncti Qui Prohibente Vi Armorum Cum Patribus in Ecclesia sua Warmien Minime Collocari Potuit FactumImpensis Dni Luce Succesoris Sui Anno Dni 1494. Dodatkowo wszystkie cztery rogi wzbogacone są w herb biskupa Łukasza Watzenrode, fundatora płyty nagrobnej.

Bibliografia

Oracki Tadeusz, Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla od połowy XV wieku do 1945 roku, Warszawa 1963.
Wakar Andrzej, Olsztyn, dzieje miasta, Olsztyn 1997.
Oracki Tadeusz, Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych i Ziemi Malborskiej od połowy XV do końca XVIII wieku, t. 2, Olsztyn 1980.
Czajka Michał, Kamler Marcin, Sienkiewicz Witold, Leksykon Historii Polski, Warszawa 1995.