Piestrzenica kasztanowata: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Roślina infobox | {{Roślina infobox | ||
|Nazwa rośliny = Piestrzenica kasztanowata | |Nazwa rośliny = Piestrzenica kasztanowata | ||
| − | |Nazwa łacińska = Gyromitra esculenta | + | |Nazwa łacińska = ''Gyromitra esculenta'' |
|L = (Pers.) Fr. | |L = (Pers.) Fr. | ||
|Pusta linia = <br/> | |Pusta linia = <br/> | ||
| Linia 18: | Linia 18: | ||
|Synonimy = Synonimy | |Synonimy = Synonimy | ||
|Lista synonimów = }} | |Lista synonimów = }} | ||
| − | '''Piestrzenica kasztanowata''' (''Gyromitra esculenta'' (Pers.) Fr.) – gatunek grzyba wielkoowocnikowego z rodziny krążkownicowatych (Discinaceae), rzędu kustrzebkowców (Pezizales). | + | '''Piestrzenica kasztanowata''' (''Gyromitra esculenta'' (Pers.) Fr.) – gatunek grzyba wielkoowocnikowego z rodziny krążkownicowatych (''Discinaceae''), rzędu kustrzebkowców (''Pezizales''). |
<br/><br/> | <br/><br/> | ||
== Owocnik == | == Owocnik == | ||
| − | Piestrzenica kasztanowata tworzy owocniki złożone z główki i trzonu. Główka o wymiarach 4-12x2-6 cm, kasztanowo-czerwona, nieregularnie kulista, silnie mózgowato pofałdowana, w środku pusta. Główkę powleka warstwa zarodnikotwórcza (hymenialna). Trzon o wymiarach 1-6x2-4 cm, szaro-białawy lub jasnożółtawo-białawy, w dole nieco zgrubiały, na całej powierzchni zwykle trochę pofałdowany lub pokryty nieregularnymi zagłębieniami, początkowo pełny, później w środku pusty. Miąższ cienki, woskowaty, bardzo kruchy, białawy. Smak i zapach | + | Piestrzenica kasztanowata tworzy owocniki złożone z główki i trzonu. Główka o wymiarach 4-12x2-6 cm, kasztanowo-czerwona, nieregularnie kulista, silnie mózgowato pofałdowana, w środku pusta. Główkę powleka warstwa zarodnikotwórcza (hymenialna). Trzon o wymiarach 1-6x2-4 cm, szaro-białawy lub jasnożółtawo-białawy, w dole nieco zgrubiały, na całej powierzchni zwykle trochę pofałdowany lub pokryty nieregularnymi zagłębieniami, początkowo pełny, później w środku pusty. Miąższ cienki, woskowaty, bardzo kruchy, białawy. Smak i zapach przyjemny. |
<br/> | <br/> | ||
== Rozmieszczenie i ekologia == | == Rozmieszczenie i ekologia == | ||
| − | W Europie występuje tylko w niektórych regionach, w innych brak jej w ogóle. W Polsce tylko na niżu i w niższych położeniach górskich. Owocniki pojawiają się w lasach sosnowych, na glebach suchych i piaszczystych, na składowiskach drewna przy spróchniałych pniakach. Owocniki mogą wyrastać w liczbie kilku owocników na jednym stanowisku, od marca do maja. | + | W Europie występuje tylko w niektórych regionach, w innych brak jej w ogóle. W Polsce zaobserwowana tylko na niżu i w niższych położeniach górskich. Owocniki pojawiają się w lasach sosnowych, na glebach suchych i piaszczystych, na składowiskach drewna przy spróchniałych pniakach. Owocniki mogą wyrastać w liczbie kilku owocników na jednym stanowisku, od marca do maja. |
<br/> | <br/> | ||
Piestrzenica kasztanowata na [[Warmia|Warmii]] i [[Mazury|Mazurach]] znana jest z licznych stanowisk. Gatunek został odnotowany m.in. w [[Mazurski Park Krajobrazowy|Mazurskim Parku Krajobrazowym]] oraz w [[Olsztyn|Olsztynie]], w lesie kortowskim. | Piestrzenica kasztanowata na [[Warmia|Warmii]] i [[Mazury|Mazurach]] znana jest z licznych stanowisk. Gatunek został odnotowany m.in. w [[Mazurski Park Krajobrazowy|Mazurskim Parku Krajobrazowym]] oraz w [[Olsztyn|Olsztynie]], w lesie kortowskim. | ||
| Linia 32: | Linia 32: | ||
<br/> | <br/> | ||
== Ciekawostki == | == Ciekawostki == | ||
| − | Piestrzenica kasztanowata jeszcze całkiem niedawno uznawana była za bardzo smaczny i jadalny gatunek grzyba. Niestety, ze względu na coraz częstsze zatrucia | + | Piestrzenica kasztanowata jeszcze całkiem niedawno uznawana była za bardzo smaczny i jadalny gatunek grzyba. Niestety, ze względu na coraz częstsze zatrucia sprzedaż suszonych piestrzenic została zabroniona. Obecnie w każdym grzybowym przewodniku przy zdjęciu tego gatunku widnieje znak wysokiej toksyczności. W owocnikach znajduje się toksyna zwana gyromitryną, w skład której wchodzą liczne związki, m.in. monometylohydrazyna i kwas helwellowy, powodujące poważne zatrucia. Toksyna ta działa drażniąco na błonę śluzową przewodu pokarmowego, odpowiada za hemolizę i powstanie methemoglobiny, uszkadza wątrobę i nerki, a do tego działa na ośrodkowy układ nerwowy, wywołując zaburzenia koordynacji i świadomości, a także drgawki. Gyromitryna prawie całkowicie ulatnia się podczas suszenia lub obgotowywania grzybów. Zatruciu można jednak ulec także przez inhalacje, gdyż toksyna równie szybko, jak przez układ pokarmowy, wchłania się też przez układ oddechowy. Objawy zwykle pojawiają się późno, po wielu godzinach (to cecha charakterystyczna ciężkich zatruć), a w przypadku inhalacji jest to okres od dwóch do ośmiu godzin. Objawami zatrucia są nudności, wymioty, bóle brzucha, ogólne osłabienie i bóle głowy. Najczęstszą przyczyną śmierci (2-4 proc. wszystkich zatruć) jest natomiast śpiączka wątrobowa. W Polsce nie zanotowano w ostatnich latach przypadków śmiertelnego zatrucia piestrzenicą. |
<br/> | <br/> | ||
| − | Bardzo podobnym gatunkiem jest piestrzenica olbrzymia (''Gyromitra gigas'') | + | Bardzo podobnym gatunkiem jest piestrzenica olbrzymia (''Gyromitra gigas''). Jej owocniki są nieco większe, jaśniejsze, z bardzo krótkim i grubym trzonem. Gatunek ten odróżnia się głównie po cechach mikroskopowych – odmiennych zarodnikach, o drobno szorstkiej powierzchni i zgrubieniach na końcach. Rośnie w lasach liściastych. |
<br/> | <br/> | ||
Piestrzenicę kasztanowatą można pomylić z jadalnymi smardzami, np. ze [[smardz jadalny|smardzem jadalnym]], te jednak nie mają pofałdowanej mózgowato główki, a jamkowatą. | Piestrzenicę kasztanowatą można pomylić z jadalnymi smardzami, np. ze [[smardz jadalny|smardzem jadalnym]], te jednak nie mają pofałdowanej mózgowato główki, a jamkowatą. | ||
| − | == | + | == Zobacz też== |
| − | + | [http://www.grzyby.pl/gatunki/Gyromitra_esculenta.htm grzyby.pl] [25.04.2014] | |
<br/> | <br/> | ||
| − | + | [http://www.indexfungorum.org/names/Names.asp indexfungorum.org] [25.04.2014] | |
<br/> | <br/> | ||
| − | + | [http://pl.wikipedia.org/wiki/Piestrzenica_kasztanowata pl.wikipedia.org, Piestrzenica kasztanowata] [25.04.2014] | |
<br/> | <br/> | ||
| − | == | + | == Bibliografia == |
| − | + | Burda Piotr, Z''atrucia ostre grzybami i roślinami wyższymi'', Warszawa 1998. | |
<br/> | <br/> | ||
| − | + | Gumińska Barbara, Wojewoda Wiesław, ''Grzyby i ich oznaczanie'', Warszawa 1985.<br/> | |
<br/> | <br/> | ||
| − | + | Panasiuk Lech, Król Małgorzata, Szponar Elżbieta, Szponar Jarosław, ''Ostre zatrucia. Praktyka Lekarza Rodzinnego''. Warszawa 2010. | |
<br/> | <br/> | ||
[[Kategoria: Przyroda]] | [[Kategoria: Przyroda]] | ||
[[Kategoria: Grzyby]] | [[Kategoria: Grzyby]] | ||
| + | [[Kategoria: Parki krajobrazowe]] | ||
| + | [[Kategoria: Olsztyn]] | ||
Wersja z 09:53, 29 lip 2014
| Piestrzenica kasztanowata | |
| | |
| Gyromitra esculenta | |
| (Pers.) Fr. | |
 Owocnik piestrzenicy kasztanowatej | |
| Systematyka | |
| Królestwo | grzyby |
| Gromada | grzyby workowe |
| Klasa | kustrzebniaki |
| Rząd | kustrzebkowce |
| Rodzina | krążkownicowate |
| Rodzaj | piestrzenica |
| Gatunek | piestrzenica kasztanowata |
| Synonimy | |
Piestrzenica kasztanowata (Gyromitra esculenta (Pers.) Fr.) – gatunek grzyba wielkoowocnikowego z rodziny krążkownicowatych (Discinaceae), rzędu kustrzebkowców (Pezizales).
Spis treści
Owocnik
Piestrzenica kasztanowata tworzy owocniki złożone z główki i trzonu. Główka o wymiarach 4-12x2-6 cm, kasztanowo-czerwona, nieregularnie kulista, silnie mózgowato pofałdowana, w środku pusta. Główkę powleka warstwa zarodnikotwórcza (hymenialna). Trzon o wymiarach 1-6x2-4 cm, szaro-białawy lub jasnożółtawo-białawy, w dole nieco zgrubiały, na całej powierzchni zwykle trochę pofałdowany lub pokryty nieregularnymi zagłębieniami, początkowo pełny, później w środku pusty. Miąższ cienki, woskowaty, bardzo kruchy, białawy. Smak i zapach przyjemny.
Rozmieszczenie i ekologia
W Europie występuje tylko w niektórych regionach, w innych brak jej w ogóle. W Polsce zaobserwowana tylko na niżu i w niższych położeniach górskich. Owocniki pojawiają się w lasach sosnowych, na glebach suchych i piaszczystych, na składowiskach drewna przy spróchniałych pniakach. Owocniki mogą wyrastać w liczbie kilku owocników na jednym stanowisku, od marca do maja.
Piestrzenica kasztanowata na Warmii i Mazurach znana jest z licznych stanowisk. Gatunek został odnotowany m.in. w Mazurskim Parku Krajobrazowym oraz w Olsztynie, w lesie kortowskim.
Wartość użytkowa
Niebezpiecznie trująca.
Ciekawostki
Piestrzenica kasztanowata jeszcze całkiem niedawno uznawana była za bardzo smaczny i jadalny gatunek grzyba. Niestety, ze względu na coraz częstsze zatrucia sprzedaż suszonych piestrzenic została zabroniona. Obecnie w każdym grzybowym przewodniku przy zdjęciu tego gatunku widnieje znak wysokiej toksyczności. W owocnikach znajduje się toksyna zwana gyromitryną, w skład której wchodzą liczne związki, m.in. monometylohydrazyna i kwas helwellowy, powodujące poważne zatrucia. Toksyna ta działa drażniąco na błonę śluzową przewodu pokarmowego, odpowiada za hemolizę i powstanie methemoglobiny, uszkadza wątrobę i nerki, a do tego działa na ośrodkowy układ nerwowy, wywołując zaburzenia koordynacji i świadomości, a także drgawki. Gyromitryna prawie całkowicie ulatnia się podczas suszenia lub obgotowywania grzybów. Zatruciu można jednak ulec także przez inhalacje, gdyż toksyna równie szybko, jak przez układ pokarmowy, wchłania się też przez układ oddechowy. Objawy zwykle pojawiają się późno, po wielu godzinach (to cecha charakterystyczna ciężkich zatruć), a w przypadku inhalacji jest to okres od dwóch do ośmiu godzin. Objawami zatrucia są nudności, wymioty, bóle brzucha, ogólne osłabienie i bóle głowy. Najczęstszą przyczyną śmierci (2-4 proc. wszystkich zatruć) jest natomiast śpiączka wątrobowa. W Polsce nie zanotowano w ostatnich latach przypadków śmiertelnego zatrucia piestrzenicą.
Bardzo podobnym gatunkiem jest piestrzenica olbrzymia (Gyromitra gigas). Jej owocniki są nieco większe, jaśniejsze, z bardzo krótkim i grubym trzonem. Gatunek ten odróżnia się głównie po cechach mikroskopowych – odmiennych zarodnikach, o drobno szorstkiej powierzchni i zgrubieniach na końcach. Rośnie w lasach liściastych.
Piestrzenicę kasztanowatą można pomylić z jadalnymi smardzami, np. ze smardzem jadalnym, te jednak nie mają pofałdowanej mózgowato główki, a jamkowatą.
Zobacz też
grzyby.pl [25.04.2014]
indexfungorum.org [25.04.2014]
pl.wikipedia.org, Piestrzenica kasztanowata [25.04.2014]
Bibliografia
Burda Piotr, Zatrucia ostre grzybami i roślinami wyższymi, Warszawa 1998.
Gumińska Barbara, Wojewoda Wiesław, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa 1985.
Panasiuk Lech, Król Małgorzata, Szponar Elżbieta, Szponar Jarosław, Ostre zatrucia. Praktyka Lekarza Rodzinnego. Warszawa 2010.
