Piestrzenica kasztanowata

Piestrzenica kasztanowata
Gyromitra esculenta
(Pers.) Fr.
Owocnik piestrzenicy kasztanowatej. Fot. Jason Hollinger. Źródło: Commons Wikimedia
Systematyka
Królestwo	grzyby
Gromada	grzyby workowe
Klasa	kustrzebniaki
Rząd	kustrzebkowce
Rodzina	krążkownicowate
Rodzaj	piestrzenica
Gatunek	piestrzenica kasztanowata
Synonimy

Piestrzenica kasztanowata (Gyromitra esculenta (Pers.) Fr.) – gatunek grzyba wielkoowocnikowego z rodziny krążkownicowatych (Discinaceae), rzędu kustrzebkowców (Pezizales).

Owocnik

Piestrzenica kasztanowata tworzy owocniki złożone z główki i trzonu. Główka o wymiarach 4-12 x 2-6 cm, kasztanowoczerwona, nieregularnie kulista, silnie mózgowato pofałdowana, w środku pusta. Główkę powleka warstwa zarodnikotwórcza (hymenialna). Trzon o wymiarach 1-6 x 2-4 cm, szarobiaławy lub jasnożółtawobiaławy, w dole nieco zgrubiały, na całej powierzchni zwykle trochę pofałdowany lub pokryty nieregularnymi zagłębieniami, początkowo pełny, później w środku pusty. Miąższ cienki, woskowaty, bardzo kruchy, białawy. Smak i zapach przyjemny.

Rozmieszczenie i ekologia

W Europie występuje tylko w niektórych regionach, w innych brak jej w ogóle. W Polsce zaobserwowana została tylko na niżu i w niższych położeniach górskich. Owocniki pojawiają się w lasach sosnowych, na glebach suchych i piaszczystych, na składowiskach drewna przy spróchniałych pniakach. Owocniki mogą wyrastać w liczbie kilku owocników na jednym stanowisku, od marca do maja.

Piestrzenica kasztanowata na Warmii i Mazurach znana jest z licznych stanowisk. Gatunek został odnotowany m.in. w Mazurskim Parku Krajobrazowym oraz w Olsztynie, w lesie kortowskim.

Wartość użytkowa

Niebezpiecznie trująca.

Ciekawostki

Piestrzenica kasztanowata jeszcze niedawno uznawana była za bardzo smaczny i jadalny gatunek grzyba. Niestety, ze względu na coraz częstsze zatrucia sprzedaż suszonych piestrzenic została zabroniona. Obecnie w każdym grzybowym przewodniku przy zdjęciu tego gatunku widnieje znak wysokiej toksyczności. W owocnikach znajduje się toksyna zwana gyromitryną, w skład której wchodzą liczne związki, m.in. monometylohydrazyna i kwas helwellowy, powodujące poważne zatrucia. Toksyna ta działa drażniąco na błonę śluzową przewodu pokarmowego, odpowiada za hemolizę i powstanie methemoglobiny, uszkadza wątrobę i nerki, a do tego działa na ośrodkowy układ nerwowy, wywołując zaburzenia koordynacji i świadomości, a także drgawki. Gyromitryna prawie całkowicie ulatnia się podczas suszenia lub obgotowywania grzybów. Zatruciu można jednak ulec także przez inhalacje, gdyż toksyna równie szybko, jak przez układ pokarmowy, wchłania się też przez układ oddechowy. Objawy zwykle pojawiają się późno, po wielu godzinach (to cecha charakterystyczna ciężkich zatruć), a w przypadku inhalacji jest to okres od dwóch do ośmiu godzin. Objawami zatrucia są nudności, wymioty, bóle brzucha, ogólne osłabienie i bóle głowy. Najczęstszą przyczyną śmierci (2-4 proc. wszystkich zatruć) jest natomiast śpiączka wątrobowa. W Polsce nie zanotowano w ostatnich latach przypadków śmiertelnego zatrucia piestrzenicą.

Bardzo podobnym gatunkiem do piestrzenicy kasztanowatej jest piestrzenica olbrzymia (Gyromitra gigas). Jej owocniki są nieco większe, jaśniejsze, z bardzo krótkim i grubym trzonem. Gatunek ten odróżnia się głównie po cechach mikroskopowych – odmiennych zarodnikach, o drobno szorstkiej powierzchni i zgrubieniach na końcach. Rośnie w lasach liściastych.

Piestrzenicę kasztanowatą można pomylić z jadalnymi smardzami, np. ze smardzem jadalnym, te jednak nie mają pofałdowanej mózgowato główki, a jamkowatą.

Zobacz też

grzyby.pl [25.04.2014]
indexfungorum.org [25.04.2014]
pl.wikipedia.org, Piestrzenica kasztanowata [25.04.2014]

Bibliografia

Burda Piotr, Zatrucia ostre grzybami i roślinami wyższymi, Warszawa 1998.
Gumińska Barbara, Wojewoda Wiesław, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa 1985.
Panasiuk Lech, Król Małgorzata, Szponar Elżbieta, Szponar Jarosław, Ostre zatrucia. Praktyka Lekarza Rodzinnego. Warszawa 2010.