Sanktuarium św. Wojciecha w Świętym Gaju

Sanktuarium św. Wojciecha w Świętym Gaju – sanktuarium św. Wojciecha, kościół datowany na 1865 r., powiat elbląski, gmina Rychliki.

Położenie

Wnętrze kościoła w Świętym Gaju. © Stanisław Kuprjaniuk

Znak granicy wsi i w głębi ołtarz polowy. © Stanisław Kuprjaniuk

Sanktuarium św. Wojciecha w Świętym Gaju. © Stanisław Kuprjaniuk

Święty Gaj – miejscowość w gminie Rychliki, w powiecie elbląskim. Kościół pw. św. Wojciecha Biskupa i Męczennika znajduje się w centrum wsi.

Opis

Pierwszy kościół we wsi wzniesiono w 1399 r. Od wieków przynależał do parafii pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Kwietniewie. Powstała gotycka budowla miała niegdyś nisko schodzący, namiotowy dach, ostrołukowy portal wejściowy i ostrołukowe okna. Szczytowa ściana wschodnia kościoła była ozdobiona pięcioma blendami, zaś w części zachodniej wznosiła się drewniana wieża. Zabytkowa świątynia spłonęła w 1861 r. na skutek uderzenia pioruna. Cztery lata po pożarze kościół został odbudowany w stylu neogotyckim.

Według jednej z hipotez to właśnie na terenach dzisiejszej miejscowości Święty Gaj, 23 kwietnia 997 r., zginął śmiercią męczeńską św. Wojciech biskup praski. Dlatego, aby podkreślić rangę tegoż miejsca, zdecydowano się w latach 80. XX w. na sprowadzenie z Gniezna do kościoła relikwii świętego. Dekretem z 9 maja 1986 r., prymas Polski kard. Józef Glemp ustanowił w Świętym Gaju sanktuarium kultu św. Wojciecha. W dokumencie nadania tytułu napisał m.in.: "(...) na mocy specjalnych uprawnień nadanych mi przez Stolicę Apostolską, niniejszym – mając na uwadze przedłożone racje historyczne – kościołowi w miejscowości Święty Gaj przywracam, a jeżeli go nie miał – nadaję tytuł Świętego Wojciecha Biskupa i Męczennika". Od tego czasu kult św. Wojciecha znacznie się ożywił. Relikwie umieszczone zostały w figurze św. Wojciecha, znajdującej się nad tabernakulum w ołtarzu głównym kościoła.

W niewielkiej odległości za wsią, przy drodze do Starego Dolna, pod koniec lat 80. XX w. wzniesiono ołtarz polowy. Otoczony został stacjami Drogi Krzyżowej, na których umieszczono swobodne interpretacje kwater Drzwi Gnieźnieńskich, obrazujące życie i śmierć św. Wojciecha. Przy ołtarzu polowym odprawiane są Msze św. dla pielgrzymów, którzy co roku w okolicach 23 kwietnia, w dzień śmierci patrona, przybywają do Świętego Gaju.

Na wschód od miejscowości znajduje się grodzisko Cholin.

Wokół kościoła znajduje się czynny cmentarz, co stanowi rzadkość w krajobrazie Warmii i Mazur.

Na wieży kościoła i we wsi liczne gniazda bocianie, dodające uroku tej niewielkiej osadzie.

Bibliografia

Hochleitner Janusz, Święty Gaj – miejsce męczeństwa św. Wojciecha, Elbląg 1997.

Kościoły Diecezji Elbląskiej. Nasze dziedzictwo. Dekanaty wschodniopomezańskie i pogezańskie, t. 3.

Mieczkowski Krzysztof, Tomaszewski Marian, Rowerem po Krainie Kanału Elbląskiego. Przewodnik po szlakach rowerowych, Elbląg 2011.