Małdyty

Małdyty
Herb Małdyt
Małdyty w latach 1857-1883
Rodzaj miejscowości	wieś gminna
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	ostródzki
Gmina	Małdyty
Liczba ludności (2010)	1 570
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Kod pocztowy	14-330
Tablice rejestracyjne	NOS
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Małdyty
Położenie na mapie Polski Małdyty
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Małdyty (niem. Maldeuten) – wieś gminna w Polsce położona w Polsce, położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim, w gminie Małdyty.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W latach 1945–1946 miejscowość nosiła nazwę Niebytów.

Miejscowość jest siedzibą gminy Małdyty.

Charakterystyka fizjograficzna

Miejscowość jest położona w północno-wschodniej części Pojezierza Iławskiego, nad Jeziorem Sambród, w odległości 12 km na zachód od Morąga. Przez Małdyty przepływa Kanał Elbląski. 2 km na wschód położony jest leśny rezerwat Niedźwiedzie Wielkie.

Dzieje miejscowości

Wieś wymieniana w dokumentach w 1350 jako osada pruska pod nazwą Maudithen. Z pewnością jednak Małdyty istniały przed 1350 rokiem. Nazwa osady wywodzi się od Prusa o imieniu "Maudyc" lub od rośliny (w litewskim 'mauda' to cykuta). Około 1400 roku Małdyty były folwarkiem zakonnym. Po wojnie trzynastoletniej, od połowy XV aż do XVII miejscowość należała na prawie magdeburskim do rodu von Schlieben, rycerzy zaciężnych. W 1648 Fryderyk von Schlieben (starosta tylżycki) sprzedał Małdyty von Houwaldowi za sumę 5 tys. florenów polskich. Dobra te obejmowały wówczas Małdyty, wieś Zajezierze, folwark Fiugajki i młyn wodny Czulpa. W XVIII i pierwszej połowie XIX wieku Małdyty były ważną stacją węzłową ruchu dyliżansów. Stąd rozchodziły się trakty do Morąga, Ostródy, Elbląga i Zalewa. Uruchomienie w 1860 Kanału Elbląskiego ułatwiło transport towarów. W XIX stuleciu w skład dóbr w Małdytach wchodziły także dwa folwarki: Górka oraz Sople. Około 1900 obszar całego majątku obejmował r 1786 ha, w tym 283 ha lasów. W 1914 posiadłości te stały się własnością Towarzystwa Rolnego (Landgesellschaft), które rozparcelowało ziemię na gospodarstwa chłopskie. W Małdytach i Zajezierzu – ze względu na duże zabudowania gospodarcze, pozostały tak zwane resztówki. Natomiast folwark Fiugajki został podzielony całkowicie. W Małdytach nie było szkoły. Dzieci musiały uczęszczać do szkoły w pobliskim Zajezierzu, która istniała od XVIII wieku. W 1782 roku wieś składała się z 5 gospodarstw. Natomiast 1818 roku siedmiu gospodarstwach domowych mieszkały 53 osoby. W 1939 gmina Małdyty (łącznie z Zajezierzem) liczyła 775 mieszkańców. Po II wojnie światowej po przejęciu władzy przez administrację polska, przez pewien czas funkcjonowała nazwa Małdyty tylko dla obszaru dawnego majątku ziemskiego, natomiast siedziba gminy znajdowała się w miejscowości Niebytów ( teren obecnych Małdyt ). Te wszystkie nazwy zostały zastąpione jedną: "Małdyty". Następnie została dołączona miejscowość Czulpa - wieś utworzona po 1914 roku po parcelacji majątku Maleuten. Do obszaru obecnych Małdyt przyłączona została także osada mająca niemiecka nazwę Schneidemühle - czyli Tartak - która została założona po roku 1860 na terenie osuszonego częściowo Jeziora Sambród. Na dnie tego jeziora w wyniku obniżenia lustra wody o 5,5 m znalazła swą lokalizację także stacja kolejowa Maldeuten. Główna część obecnych Małdyt stanowi przedwojenna miejscowość Freiwalde - obecnie Leśnica, stąd powojenna nazwa stacji - Wolny Bór. Do Małdyt weszła część Leśnicy od dawnej cegielni w stronę toru kolejowego. W 1949 roku uruchomiono Zakład Drzewny w Małdytach, który w 1951 roku przemianowano na Morąskie Zakłady Przemysłu Terenowego w Małdytach.

Obecnie funkcję wójta sprawuje Antoni Smolak .

Zabytkowy budynek poczty w Małdytach

Gospodarka

P.H.U. TRAKPOL, Zajazd pod Kłobukiem D.G.Białaś, Auto-service Andrzej Gotowicki Pomoc drogowa 24h, Katewicz Zenon - Autopomoc, mechanika pojazdowa, serwis ogumienia, ZPHU Ślusarsko-spawalniczy Mężykowski Wojciech, PHU "AN-AR" Arkadiusz Pielak, Zakład Masarski Zbigniew Rolka, Hydropres - Hydraulika siłowa, pneumatyka, automatyka przemysłowa, Agro Piekarnia Spółdzienia, Morąsko - Zalewski Bank Spółdzielczy - Oddział,Kopalnia Surowców Mineralnych Jan Karpiuk, Drewnol - Produkcja łodzi - Domosławski W.

Kultura

W miejscowości działa Gminny Ośrodek Kultury i Sportu oraz Gminna Biblioteka Publiczna.

Szkolnictwo

W Małdytach funkcjonuje przedszkole, szkoła podstawowa oraz gimnazjum.

Zabytki:

• Dwie oficyny pałacowe z XVIII i XIX wieku. Neogotycka oficyna pałacowa w kształcie obecnym została zbudowana ok. 1830. Kiedyś była to część dużego kompleksu pałacowego, należącego do dóbr Augusta II Mocnego.
• Pozostałości parku dworskiego z pomnikowymi drzewami, m.in. okazem ponad 150-letniej tui, jednej z największych w Polsce.

Plik:Zabytkowa oficyna neogotycka w Małdytach.jpg

Zabytkowa oficyna neogotycka w Małdytach

Bibliografia:

1. Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I, Olsztyn 2011.
2. Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, Warmia. Mazury, Białystok 1998.
3. Morąg. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1973.
4. Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
5. Bank Danych Lokalnych GUS:http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims [data dostępu: 30.08.2013]
6. Gminny Ośrodek Kultury i Sportu w Małdytach: http://www.gok.web-mark.pl/?cat=1 [data dostępu: 30.08.2013]
7. Wojewódzka Ewidencja Zabytków http://www.wuoz.olsztyn.pl/ [data dostępu: 30.08.2013]

Przypisy

Zobacz też

Emzet (dyskusja) 20:15, 26 wrz 2013 (CEST) Emzet (dyskusja) 19:52, 26 wrz 2013 (CEST)