Młyn w Pajtunach: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | '''Młyn w Pajtunach'''. Tradycja istnienia w | + | '''Młyn w Pajtunach'''. Tradycja istnienia młyna w Pajtunach [[gm. Purda]] sięga średniowiecza. |
| + | |||
{{Wieś infobox | {{Wieś infobox | ||
| Linia 7: | Linia 8: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = Pajtun | |dopełniacz wsi = Pajtun | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = młyn w Pajtunach_1.jpg |
| − | |opis zdjęcia = Młyn w Pajtunach. | + | |opis zdjęcia = Młyn w Pajtunach, po lewej grobla z drogą, mostem i jazem oraz mała elektrownia wodna. |
|rodzaj miejscowości = | |rodzaj miejscowości = | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 24: | Linia 25: | ||
|mapa wsi = | |mapa wsi = | ||
|kod mapy = PL-WN | |kod mapy = PL-WN | ||
| − | |stopniN = 53 |minutN = | + | |stopniN = 53 |minutN = 43 |sekundN = 00 |
| − | |stopniE = | + | |stopniE = 20 |minutE = 42 |sekundE = 00 |
|commons = | |commons = | ||
|wikipodróże = | |wikipodróże = | ||
| Linia 32: | Linia 33: | ||
}} | }} | ||
| − | Sytuacja stopnia wodnego pozostawała stabilna przez kolejne stulecia, co sprzyjało funkcjonowaniu młyna i urządzeń hydrotechnicznych. W Pajtunach | + | ==Historia - młyn i tartak== |
| − | W sąsiedztwie młyna | + | Sytuacja stopnia wodnego na rzece Kośna w Pajtunach pozostawała stabilna od średniowiecza przez kolejne stulecia, co sprzyjało funkcjonowaniu w tym miejscu młyna i współpracujących z nim budowli i urządzeń hydrotechnicznych. W Pajtunach uruchomiono także tartak wykorzystujący do swej działalności również siłę wody. Na przestrzeni dziejów w Pajtunach funkcjonowały kolejne młyny - remontowane i odbudowywane ze zniszczeń, także wojennych w XVII w. Do 1772 r. młyn w Pajtunach należał do Kapituły Warmińskiej. |
| + | |||
| + | Istniejący do dziś młyn w Pajtunach powstał pod koniec XIX w. W latach 20-tych XX w. przeprowadzono modernizację młyna, w tym jego wyposażenia technicznego. Wówczas koła młyńskie zastąpiono bardziej wydajnymi turbinami wodnymi systemu Francisa. Wytworzoną dzięki nim energię, za pomocą przekładni, wałów i pasów pędnych, przenoszono do urządzeń na wyższych kondygnacjach. Dzięki turbinom funkcjonował także sąsiedni tartak (obecnie zachowane pozostałości). | ||
| + | |||
| + | Po zakończeniu drugiej wojny światowe młyn w Pajtunach upaństwowiono (1945 r.). W 1983 r. funkcjonujący zakład sprzedano osobie prywatnej. Wówczas w większości zdemontowano wyposażenie młyna. Pod koniec lat 80-tych XX w. uruchomiono w młynie małą elektrownię wodną wykorzystującą turbinę młyńską oraz przeprowadzono remont budowli hydrotechnicznych. Obecnie w młynie funkcjonuje gospodarstwo agroturystyczne. | ||
| + | |||
| + | Budynkowi młyna, wzniesionemu w konstrukcji szkieletowej z wypełnieniem ceglanym (tzw. mur pruski), towarzyszą zabudowania gospodarcze, młynarzówka oraz urządzenia hydrotechniczne, a także figura Chrystusa Sędziego. | ||
| + | |||
| + | ==Urządzenia i budowle hydrotechniczne== | ||
| + | Wśród budowli i urządzeń hydrotechnicznych, które towarzyszą młynowi znajduje się grobla przez którą przebiega droga z mostem prowadzącym do młyna. W piętrzącej wodę grobli znajduje się betonowy jaz z upustami, a towarzyszą im komora turbin i siłownia. | ||
| + | W młynie zachowane są pozostałości historycznego wyposażenia pochodzącego z lat 20-tych XX w., w tym m.in.: turbina systemu Francisa, relikty pędni pasowych oraz pionowego transportu kubełkowego, a także złożenie kół młyńskich. Część budynku młyna, zlokalizowana w pobliżu jazu i grobli, wykorzystywana jest jako mała elektrownia wodna. | ||
| + | |||
| + | ==Ciekawostki== | ||
| + | W bezpośrednim sąsiedztwie budynku młyna znajduje się renesansowa figura Chrystusa Sędziwego. Wykonana z piaskowca w XVII w. figura jest najstarszym tego typu zabytkiem w województwie warmińsko – mazurskim (data na cokole figury późniejsza - 1791 r.) | ||
| + | |||
| + | W ściany budynku młyna wmurowane są trzy historyczne koła młyńskie, w tym wyprodukowane w Elblągu. | ||
| + | |||
| + | Niedaleko Pajtun w Patrykach, także na rzece Kośna, znajduje się młyn z wyjątkowym w skali regionu kołem podsiębiernym pochodzącym z lat 80-tych XIX w. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | ==Zobacz także== | ||
| + | Figura Chrystusa Sędziego[[http://enc-test.warmia.mazury.pl/w1/index.php/Figura_Salvatora_Mundi_w_Pajtu%C5%84skim_M%C5%82ynie]] | ||
| + | |||
| + | http://www.pajtunskimlyn.pl/ | ||
| + | |||
| + | ==Bibliografia== | ||
| + | #K. Sobaczewski, Wykorzystanie rzeki Kośny do celów przemysłowych i technicznych, „Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski” 1999, nr 1. | ||
| + | #A. Płoski, Historyczna infrastruktura wodna Warmii i Mazur, „Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski” 2014, nr 6. | ||
| + | |||
| + | [[Plik:młyn w Pajtunach_2.jpg|290px|right|thumb|Wyprodukowane w Elblągu koło młyńskie wmurowane w ścianę młyna]] | ||
| + | [[Plik:młyn w Pajtunach_3.jpg|290px|right|thumb|Figura Chrystusa Sędziego w pobliżu młyna]] | ||
[[Kategoria: Turystyka]] [[Kategoria: Zabytki]] [[Kategoria: Zabytki techniki]] [[Kategoria: gmina Purda]] [[Kategoria: powiat olsztyński]] | [[Kategoria: Turystyka]] [[Kategoria: Zabytki]] [[Kategoria: Zabytki techniki]] [[Kategoria: gmina Purda]] [[Kategoria: powiat olsztyński]] | ||
Wersja z 19:41, 5 sty 2015
Młyn w Pajtunach. Tradycja istnienia młyna w Pajtunach gm. Purda sięga średniowiecza.
| Pajtuny | |
| | |
 Młyn w Pajtunach, po lewej grobla z drogą, mostem i jazem oraz mała elektrownia wodna.
| |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | olsztyński |
| Gmina | Purda |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Pajtuny | |
| Położenie na mapie Polski  Pajtuny | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Spis treści
Historia - młyn i tartak
Sytuacja stopnia wodnego na rzece Kośna w Pajtunach pozostawała stabilna od średniowiecza przez kolejne stulecia, co sprzyjało funkcjonowaniu w tym miejscu młyna i współpracujących z nim budowli i urządzeń hydrotechnicznych. W Pajtunach uruchomiono także tartak wykorzystujący do swej działalności również siłę wody. Na przestrzeni dziejów w Pajtunach funkcjonowały kolejne młyny - remontowane i odbudowywane ze zniszczeń, także wojennych w XVII w. Do 1772 r. młyn w Pajtunach należał do Kapituły Warmińskiej.
Istniejący do dziś młyn w Pajtunach powstał pod koniec XIX w. W latach 20-tych XX w. przeprowadzono modernizację młyna, w tym jego wyposażenia technicznego. Wówczas koła młyńskie zastąpiono bardziej wydajnymi turbinami wodnymi systemu Francisa. Wytworzoną dzięki nim energię, za pomocą przekładni, wałów i pasów pędnych, przenoszono do urządzeń na wyższych kondygnacjach. Dzięki turbinom funkcjonował także sąsiedni tartak (obecnie zachowane pozostałości).
Po zakończeniu drugiej wojny światowe młyn w Pajtunach upaństwowiono (1945 r.). W 1983 r. funkcjonujący zakład sprzedano osobie prywatnej. Wówczas w większości zdemontowano wyposażenie młyna. Pod koniec lat 80-tych XX w. uruchomiono w młynie małą elektrownię wodną wykorzystującą turbinę młyńską oraz przeprowadzono remont budowli hydrotechnicznych. Obecnie w młynie funkcjonuje gospodarstwo agroturystyczne.
Budynkowi młyna, wzniesionemu w konstrukcji szkieletowej z wypełnieniem ceglanym (tzw. mur pruski), towarzyszą zabudowania gospodarcze, młynarzówka oraz urządzenia hydrotechniczne, a także figura Chrystusa Sędziego.
Urządzenia i budowle hydrotechniczne
Wśród budowli i urządzeń hydrotechnicznych, które towarzyszą młynowi znajduje się grobla przez którą przebiega droga z mostem prowadzącym do młyna. W piętrzącej wodę grobli znajduje się betonowy jaz z upustami, a towarzyszą im komora turbin i siłownia. W młynie zachowane są pozostałości historycznego wyposażenia pochodzącego z lat 20-tych XX w., w tym m.in.: turbina systemu Francisa, relikty pędni pasowych oraz pionowego transportu kubełkowego, a także złożenie kół młyńskich. Część budynku młyna, zlokalizowana w pobliżu jazu i grobli, wykorzystywana jest jako mała elektrownia wodna.
Ciekawostki
W bezpośrednim sąsiedztwie budynku młyna znajduje się renesansowa figura Chrystusa Sędziwego. Wykonana z piaskowca w XVII w. figura jest najstarszym tego typu zabytkiem w województwie warmińsko – mazurskim (data na cokole figury późniejsza - 1791 r.)
W ściany budynku młyna wmurowane są trzy historyczne koła młyńskie, w tym wyprodukowane w Elblągu.
Niedaleko Pajtun w Patrykach, także na rzece Kośna, znajduje się młyn z wyjątkowym w skali regionu kołem podsiębiernym pochodzącym z lat 80-tych XIX w.
Zobacz także
Figura Chrystusa Sędziego[[1]]
Bibliografia
- K. Sobaczewski, Wykorzystanie rzeki Kośny do celów przemysłowych i technicznych, „Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski” 1999, nr 1.
- A. Płoski, Historyczna infrastruktura wodna Warmii i Mazur, „Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski” 2014, nr 6.
