Centuria pospolita

Centuria pospolita
Centaurium erythraea
Rafn
Centuria pospolita - kwiaty. Źródło: www.aromatikacompl.shoper.pl
Systematyka
Królestwo	rośliny
Gromada	rośliny naczyniowe
Klasa	okrytonasienne
Rząd	goryczkowce
Rodzina	goryczkowate
Rodzaj	centuria
Gatunek	centuria pospolita
Synonimy
centuria zwyczajna, tysiącznik

Centuria pospolita (Centaurium erythraea Rafn) – gatunek jednorocznej lub dwuletniej rośliny z rodziny goryczkowatych (Gentianaceae).

Morfologia

Roślina tworzy wzniesioną, prostą łodygę dorastającą do 50 cm wysokości, z rzadka słabo rozgałęziającą się w górnej części. U góry jest 4-kanciasta. Ulistnienie jest nakrzyżległe. Składają się na nie dwa rodzaje liści: dolne, tworzące różyczkę są jajowate, górne, łodygowe - siedzące, o kształcie podługowatojajowatym. Łodygowe liście są 3-5-nerwowe i zaostrzone (przynajmniej górne).

Kwiaty są różowe, skupione po kilka w pęczkach w szczytowe gęste podbaldachy. W każdym podbaldachu są 2 podkwiatki. Korona kwiatu jest talerzykowata, a jej łatki mają przynajmniej 5 mm długości. Kielich ma długość do 0,75 długości rurki korony. Roślina kwitnie od lipca do października. Kwiaty zapylane są przez owady, które zbierają z nich pyłek (roślina nie wydziela nektaru). Owocem jest walcowata, żółta torebka o długości ok. 1 cm. Otwiera się dwoma klapami i zawiera liczne czarne nasiona.

Rozmieszczenie i ekologia

Centuria występuje w całej niemal Europie, w Afryce Północnej, na Wyspach Kanaryjskich, w Azji Zachodniej i Środkowej, na Kaukazie i Ałtaju. W Polsce występuje na całym obszarze kraju, ale dość rzadko. Rośnie na łąkach, miedzach, widnych polanach i nasłonecznionych stokach wzgórz.

W województwie warmińsko-mazurskim na stanowisku o charakterze naturalnym gatunek ten stwierdzono w obszarze Natura 2000 Murawy na Pojezierzu Ełckim.

Wartość użytkowa

Roślina lecznicza. Surowiec (ziele Herba Centaurii) zawiera m.in.: substancje gorzkie, alkaloid gencjaninę, flawonoidy, kwasy organiczne, olejki eteryczne, sole mineralne (duża zawartość magnezu).

Ze względu na dużą zawartość goryczy ziele centurii pobudza wytwarzanie soków trawiennych żołądka i żółci. Znajduje zastosowanie w leczeniu zaburzeń trawienia, takich jak brak apetytu, niedokwasota, bóle i wzdęcia brzucha, "odbijanie" się, upośledzone wydzielanie żółci. Stosuje się je w postaci naparu. Większe ilości ziela powodują szkodliwe działanie uboczne, z tego też względu zazwyczaj centuria jest używana w mieszance z innymi ziołami.

W średniowieczu centuria była jednym ze składników słynnej mieszanki leczniczej – teriaku składającego się z kilkudziesięciu ziół i używanego jako odtrutka na wszelkiego rodzaju schorzenia. Roślina ta używana jest także do aromatyzowania gorzkich wódek, nalewek i niektórych win (wermuty).

Roślina kosmetyczna. Używa się jej do produkcji kosmetyków dla cery wrażliwej i zwiotczałej. Jest też jednym ze składników płynu do dezynfekcji skóry i ust.

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Wszystkie gatunki centurii są prawnie chronione. Dla potrzeb przemysłu farmakologicznego pozyskuje się ją z upraw.

Ciekawostki

Polska nazwa centuria wywodzi się od legendy, według której centaur Chiron wyleczył swoje rany zadane mu przez Herkulesa właśnie tą rośliną. Według innych źródeł nazwa rośliny jest tłumaczeniem słów centum aurum oznaczających 100 sztuk złota. Miałoby to oznaczać, jak wielką wartość dawniej przypisywano tej roślinie. Niektórzy wywodzą nazwę od łacińskiego słowa centum, ale oznacza ono nie tysiąc, lecz sto, nie wydaje się więc to prawidłowe, gdyż w Polsce dla tej rośliny używana była nazwa tysiącznik.

Bibliografia

pl.wikipedia.org, centuria pospolita [17.06.2014]
pl.wikipedia.org, lista gatunków roślin objętych ścisłą ochroną w Polsce [17.06.2014]