Gałkowo

Gałkowo
Gałkowo Cup Wikipedia [10.07.2014]
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina	Ruciane-Nida
Liczba ludności (2010)	161
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	12-220
Tablice rejestracyjne	NPI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Gałkowo
Położenie na mapie Polski Gałkowo
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Gałkowo (niem. Galkowen, od 1938 r. Nickelshorst) – wieś sołecka w Polsce, położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Ruciane-Nida. Do 1972 roku wieś wchodziła w skład gminy (później gromady) Ukta w powiecie mrągowskim. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.

Charakterystyka fizjograficzna

Wieś położona jest we wschodniej części Równiny Mazurskiej, obejmującej częściowo południową część Krainy Wielkich Jezior Mazurskich. Miejscowość leży w odległości około 10 km na północny zachód od Rucianego-Nidy, w pobliżu drogi wojewódzkiej nr 610 na odcinku Ruciane-Nida – Piecki. W okolicy Gałkowa przepływa rzeka Krutynia, zaś na północny zachód od wsi położone jest niewielkie (12 ha) Jezioro Klimunt.

Dzieje miejscowości

Wieś została założona na zakupionych w grudniu 1831 roku przez starowierców gruntach na lewym brzegu Krutyni; urzędowo nazwana w 1835 roku (prawdopodobnie od nazwiska jednego z założycieli). Obok starowierców mieszkali tu katolicy, protestanci i prawosławni; w potocznej mowie ciągle funkcjonują formy pochodzące z trzech języków: niemieckiego, rosyjskiego i gwary mazurskiej. W 1874 roku połączona z pobliską kolonią Mościska, stanowiła gminę pod nazwą Gałkowo-Mościska (Galkowen-Nikolaihorst). Zabudowa tych obu wiosek przybrała charakter ulicówki. Szkoła podstawowa w gminie powstała w roku 1882; w 1935 roku zatrudniony był w niej jeden nauczyciel, uczęszczało zaś 64 dzieci.

Po II wojnie światowej (wieś nie uległa zniszczeniu) Gałkowo rozwijało się stosunkowo powoli. Pierwszym sołtysem został Julian Szczerbakowski, kolejnym mianowano Wilhelma Lisowskiego. W 1951 roku powstała spółdzielnia produkcyjna, w 1957 roku otwarto pierwszy sklep spożywczy. Gałkowo zostało zelektryfikowane w 1963 roku. W 1976 roku uruchomiono wodociągowe ujęcie wody. Pod koniec lat 70. działał we wsi punkt biblioteczny, przystanek PKS (połączenia autobusowe uruchomiono w 1968 roku), sklep spożywczy. Dzieci uczęszczały do szkoły w Ukcie. Obecnie wieś znana jest z hodowli koni oraz pokazów koni i jazdy konnej Gałkowo Cup.

Do sołectwa Gałkowo należy przysiółek Iwanowo, również założony przez staroobrzędowców (około 1840 roku, Iwan Łarywanow). W 1987 roku osada ta liczyła 18 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Stanisław Grala.

Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych

1839 – 66 osób, 8 gospodarstw

1939 – 297 osób

1946 – około 150 osób

1949 – 35 gospodarstw

1970 – 172 osób, 43 gospodarstwa

1977 – 30 gospodarstw

1987 – 230 osób

Zabytki:

• Zespół budynków szkolnych z początku XX wieku: szkoła i budynek gospodarczy
• Gospoda – Dwór Łowczego Aleksandra Potockiego z początku XIX wieku
• Cmentarz starowierców z pierwszej połowy XIX wieku (zob. Cmentarze starowierskie na Mazurach), na północno-zachodnim krańcu wsi
• Cmentarz ewangelicki z początku XIX wieku, w centrum wsi
• Cmentarz ewangelicki z początku XIX wieku, w centrum wsi
• Kilka przykładów dawnego budownictwa z początku XX wieku (domy nr 6, 7, 11, 13, 16, 24, 37, 38)
• Dawny cmentarz ewangelicki, na zachód od przysiółka Iwanowo, ogrodzony, zadbany
• Cmentarz starowierców w przysiółku Iwanowo, uporządkowany

Bibliografia:

1. Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. II, Olsztyn 2011.
2. Bielawny Krzysztof, Nekropolie w granicach parafii ewangelickich Nawiady, Piecki i Stara Ukta, Znad Pisy, nr 15, 2006, s. 162-211.
3. Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
4. Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
5. Mrągowo. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1975.
6. Śliwiński Józef, Z dziejów Rucianego-Nidy i okolic, Olsztyn 1993.
7. Żurkowska Tekla, Mazurskie cmentarze. Symbole w krajobrazie, Olsztyn 2008.
8. Bank Danych Lokalnych GUS:http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims [data dostępu: 10.09.2013]
9. Gminna Ewidencja Zabytków www.bip.ruciane-nida.pl/zalaczniki/prawo/130215093910.pdf [data dostępu: 10.09.2013]
10. Wojewódzka Ewidencja Zabytków http://www.wuoz.olsztyn.pl/ [data dostępu: 10.09.2013]
11. Wikipedia [10.07.2014]

Przypisy