Cierzpięty (gmina Orzysz): Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
| Linia 30: | Linia 30: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }}<br/> |
| − | < | + | ''' Cierzpięty''' (niem. ''Czerspienten'', od 1905 r. ''Seehöhe'') – wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat piski | powiecie piskim]], w [[Orzysz (gmina miejsko-wiejska)|gminie Orzysz]]. W latach 1975–1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo suwalskie|województwa suwalskiego]]. W 2010 roku wieś liczyła 219 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Bogumiła Maderska]]<ref>[http://www.bip.orzysz.pl/ Strona Urzędu Gminy Orzysz] [30.08.2013]</ref>. |
| + | <br/><br/> | ||
| + | == Położenie == | ||
| + | Wieś położona jest nad jeziorem [[Jezioro Buwełno|Buwełno]], 10 km na północny zachód od [[Orzysz|Orzysza]]. Pomiędzy Cierzpiętami a [[Zastrużne|Zastrużnymi]] rozciągają się [[Bagna Nietlickie]], na których terenie znajduje się zarośnięte jezioro [[Jezioro Wąż|Wąż]]. Bagna te są największym i najlepiej zachowanym torfowiskiem niskim na terenie [[Pojezierze Mazurskie|Pojezierza Mazurskiego]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | == | + | == Dzieje miejscowości == |
| − | + | Osada została założona w 1539 roku jako [[Wieś czynszowa|wieś czynszowa]] na [[Prawo chełmińskie |prawie chełmińskim]] na 44 łanach, z których cztery otrzymał sołtys. Co ciekawe, w przywileju znalazł się zapis, iż jeżeli sołtys nie zdoła w ciągu 10 lat zasiedlić całej wsi, będzie musiał sam płacić czynsz i odrabiać [[Szarwark |szarwark]] z brakujących łanów. Osada w tym czasie występowała pod nazwami ''Tirtel'', ''Tirtell'', później zaś ''Zierspiunt'', ''Zierspienten'', ''Cierspienten'' i ''Czerspienten''. W 1564 roku wieś w dalszym ciągu obejmowała 44 łany; działała też karczma. | |
| − | + | Szkołę założono w 1737 roku. W 1935 roku pracował w niej jeden nauczyciel, a naukę pobierało 43 uczniów. | |
| − | + | [[Dwór w Cierzpiętach]], ładnie położony na brzegu jeziora Buwełno, powstał w drugiej połowie XIX wieku. W okresie międzywojennym należał do [[Robert Mathinick|Roberta Mathinicka]]. | |
| − | |||
| − | |||
| − | Dwór w Cierzpiętach, ładnie położony na brzegu jeziora | ||
| − | |||
| − | + | W 1914 i 1915 roku w pobliżu Cierzpięt przebiegała linia frontu między wojskami rosyjskimi i niemieckimi. Po [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach|II wojnie światowej]] uruchomiono tu [[Państwowe Gospodarstwo Rolne]], głównie na bazie dawnego dworu. We wsi znajduje się obecnie gościniec nad jeziorem Buwełno oraz sklep spożywczy. | |
| + | Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa. | ||
| − | |||
| − | + | Liczba mieszkańców w poszczególnych latach: | |
| − | + | *1864 r. – 290 osób | |
| − | + | *1867 r. – 315 osób | |
| − | + | *1933 r. – 268 osób | |
| − | + | *1939 r. – 232 osoby | |
| − | + | == Zabytki == | |
| − | *[[Zespół dworski w Cierzpiętach| | + | *[[Zespół dworski w Cierzpiętach|zespół dworsko–parkowy]] z drugiej połowy XIX wieku: parterowy dwór, pozostałości parku dawniej schodzącego do jeziora oraz część zabudowań gospodarczych, m.in. spichlerz, kuźnia, obory |
| − | * | + | *cmentarz wojenny z [[I wojna światowa na Warmii i Mazurach |I wojny światowej]], na którym pochowanych jest 73 żołnierzy armii niemieckiej i 63 żołnierzy armii rosyjskiej, poległych w 1914 roku; na otwarciu cmentarza 2 września 1914 roku obecny był gen. Paul von Hindenburg |
| − | * | + | *dawny cmentarz ewangelicki z połowy XIX wieku |
| − | * | + | *cmentarz wojenny z czasów I wojny światowej, przy drodze w kierunku [[Drozdowo|Drozdowa]]; stan cmentarza dobry |
| − | + | ==Turystyka== | |
Przez wieś przebiega [[Szlak rowerowy po „Szwajcarii Orzyskiej” |szlak rowerowy po „Szwajcarii Orzyskiej”]]. | Przez wieś przebiega [[Szlak rowerowy po „Szwajcarii Orzyskiej” |szlak rowerowy po „Szwajcarii Orzyskiej”]]. | ||
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | == Bibliografia == | |
#Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. I, Olsztyn 2011. | #Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. I, Olsztyn 2011. | ||
#Białuński Grzegorz, ''Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku – starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie'', Olsztyn 1996. | #Białuński Grzegorz, ''Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku – starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie'', Olsztyn 1996. | ||
| − | #Hippel Rudolf von, ''Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868'', Znad Pisy, nr 19-20, 2010-2011, | + | #Hippel Rudolf von, ''Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868'', Znad Pisy, nr 19-20, 2010-2011, ss. 83-157. |
#Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, ''Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich'', Olsztyn 2001. | #Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, ''Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich'', Olsztyn 2001. | ||
| − | #Łachacz Andrzej, Szymkiewicz Marian, ''Nietlickie Bagna – ostoja ginącej przyrody'', Znad Pisy, nr 2, 1995, | + | #Łachacz Andrzej, Szymkiewicz Marian, ''Nietlickie Bagna – ostoja ginącej przyrody'', Znad Pisy, nr 2, 1995, ss. 53-55. |
| − | #Pawlicki Ryszard Wojciech, ''Cmentarze i mogiły wojenne z okresu pierwszej wojny światowej na obszarze byłego powiatu piskiego'', Znad Pisy, nr 4, 1996, | + | #Pawlicki Ryszard Wojciech, ''Cmentarze i mogiły wojenne z okresu pierwszej wojny światowej na obszarze byłego powiatu piskiego'', Znad Pisy, nr 4, 1996, ss. 49-69. |
#Pawlicki Ryszard Wojciech, Sikorski Piotr, Wierzba Marek, ''Ziemia Orzyska. Przewodnik po ścieżkach rowerowych'', Orzysz 2004. | #Pawlicki Ryszard Wojciech, Sikorski Piotr, Wierzba Marek, ''Ziemia Orzyska. Przewodnik po ścieżkach rowerowych'', Orzysz 2004. | ||
#''Pisz. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970. | #''Pisz. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970. | ||
| − | #Worobiec Antoni, Worobiec Krzysztof A., ''Z dziejów szkolnictwa na Ziemi Piskiej'', Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, | + | #Worobiec Antoni, Worobiec Krzysztof A., ''Z dziejów szkolnictwa na Ziemi Piskiej'', Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 73-90. |
#Żurkowska Tekla, ''Mazurskie cmentarze. Symbole w krajobrazie'', Olsztyn 2008. | #Żurkowska Tekla, ''Mazurskie cmentarze. Symbole w krajobrazie'', Olsztyn 2008. | ||
| − | # | + | #[http://www.stat.gov.pl/ Bank Danych Lokalnych GUS] [09.09.2013] |
| − | # | + | #[http://www.verwaltungsgeschichte.de/ Deutsche Verwaltungsgeschichte] [09.09.2013] |
| − | # | + | #[http://www.orzysz.pl/ Strona Gminy Orzysz] [09.09.2013] |
| − | # | + | #[http://www.wuoz.olsztyn.pl/ Wojewódzka Ewidencja Zabytków ] [09.09.2013] |
#[http://www.wikipedia.org/ Wikipedia] [15.07.2014] | #[http://www.wikipedia.org/ Wikipedia] [15.07.2014] | ||
| + | |||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
<references/> | <references/> | ||
Wersja z 15:05, 15 lip 2014
| Cierzpięty | |
| | |
![Jezioro Buwałno Wikipedia [15.07.2014]](/index.php/Plik:Buwelno.jpg) Jezioro Buwałno Wikipedia [15.07.2014]
| |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | piski |
| Gmina | Orzysz |
| Liczba ludności (2010) | 219 |
| Strefa numeracyjna | (+48) 87 |
| Kod pocztowy | 12-250 |
| Tablice rejestracyjne | NPI |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Cierzpięty | |
| Położenie na mapie Polski  Cierzpięty | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Cierzpięty (niem. Czerspienten, od 1905 r. Seehöhe) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. W 2010 roku wieś liczyła 219 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Bogumiła Maderska[1].
Położenie
Wieś położona jest nad jeziorem Buwełno, 10 km na północny zachód od Orzysza. Pomiędzy Cierzpiętami a Zastrużnymi rozciągają się Bagna Nietlickie, na których terenie znajduje się zarośnięte jezioro Wąż. Bagna te są największym i najlepiej zachowanym torfowiskiem niskim na terenie Pojezierza Mazurskiego.
Dzieje miejscowości
Osada została założona w 1539 roku jako wieś czynszowa na prawie chełmińskim na 44 łanach, z których cztery otrzymał sołtys. Co ciekawe, w przywileju znalazł się zapis, iż jeżeli sołtys nie zdoła w ciągu 10 lat zasiedlić całej wsi, będzie musiał sam płacić czynsz i odrabiać szarwark z brakujących łanów. Osada w tym czasie występowała pod nazwami Tirtel, Tirtell, później zaś Zierspiunt, Zierspienten, Cierspienten i Czerspienten. W 1564 roku wieś w dalszym ciągu obejmowała 44 łany; działała też karczma.
Szkołę założono w 1737 roku. W 1935 roku pracował w niej jeden nauczyciel, a naukę pobierało 43 uczniów.
Dwór w Cierzpiętach, ładnie położony na brzegu jeziora Buwełno, powstał w drugiej połowie XIX wieku. W okresie międzywojennym należał do Roberta Mathinicka.
W 1914 i 1915 roku w pobliżu Cierzpięt przebiegała linia frontu między wojskami rosyjskimi i niemieckimi. Po II wojnie światowej uruchomiono tu Państwowe Gospodarstwo Rolne, głównie na bazie dawnego dworu. We wsi znajduje się obecnie gościniec nad jeziorem Buwełno oraz sklep spożywczy.
Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa.
Liczba mieszkańców w poszczególnych latach:
- 1864 r. – 290 osób
- 1867 r. – 315 osób
- 1933 r. – 268 osób
- 1939 r. – 232 osoby
Zabytki
- zespół dworsko–parkowy z drugiej połowy XIX wieku: parterowy dwór, pozostałości parku dawniej schodzącego do jeziora oraz część zabudowań gospodarczych, m.in. spichlerz, kuźnia, obory
- cmentarz wojenny z I wojny światowej, na którym pochowanych jest 73 żołnierzy armii niemieckiej i 63 żołnierzy armii rosyjskiej, poległych w 1914 roku; na otwarciu cmentarza 2 września 1914 roku obecny był gen. Paul von Hindenburg
- dawny cmentarz ewangelicki z połowy XIX wieku
- cmentarz wojenny z czasów I wojny światowej, przy drodze w kierunku Drozdowa; stan cmentarza dobry
Turystyka
Przez wieś przebiega szlak rowerowy po „Szwajcarii Orzyskiej”.
Bibliografia
- Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I, Olsztyn 2011.
- Białuński Grzegorz, Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku – starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie, Olsztyn 1996.
- Hippel Rudolf von, Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868, Znad Pisy, nr 19-20, 2010-2011, ss. 83-157.
- Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 2001.
- Łachacz Andrzej, Szymkiewicz Marian, Nietlickie Bagna – ostoja ginącej przyrody, Znad Pisy, nr 2, 1995, ss. 53-55.
- Pawlicki Ryszard Wojciech, Cmentarze i mogiły wojenne z okresu pierwszej wojny światowej na obszarze byłego powiatu piskiego, Znad Pisy, nr 4, 1996, ss. 49-69.
- Pawlicki Ryszard Wojciech, Sikorski Piotr, Wierzba Marek, Ziemia Orzyska. Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Orzysz 2004.
- Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
- Worobiec Antoni, Worobiec Krzysztof A., Z dziejów szkolnictwa na Ziemi Piskiej, Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 73-90.
- Żurkowska Tekla, Mazurskie cmentarze. Symbole w krajobrazie, Olsztyn 2008.
- Bank Danych Lokalnych GUS [09.09.2013]
- Deutsche Verwaltungsgeschichte [09.09.2013]
- Strona Gminy Orzysz [09.09.2013]
- Wojewódzka Ewidencja Zabytków [09.09.2013]
- Wikipedia [15.07.2014]
Przypisy
- ↑ Strona Urzędu Gminy Orzysz [30.08.2013]
