Pogorzel Wielka: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
| − | |||
{{Wieś infobox | {{Wieś infobox | ||
|nazwa = Pogorzel Wielka | |nazwa = Pogorzel Wielka | ||
| Linia 7: | Linia 5: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = Pogorzeli Wielkiej | |dopełniacz wsi = Pogorzeli Wielkiej | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = |
|rodzaj miejscowości =wieś sołecka | |rodzaj miejscowości =wieś sołecka | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 30: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }}<br/> |
| − | < | + | ''' Pogorzel Wielka''' (niem. ''Gross Pogorzellen'', od 1907 r. ''Brennen'') – wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat piski |powiecie piskim]], w [[Biała Piska (gmina miejsko-wiejska)|gminie Biała Piska]]. W latach 1975–1998 miejscowość [[Podział administracyjny|administracyjnie]] należała do [[Województwo suwalskie|województwa suwalskiego]]. W 2010 roku wieś liczyła 217 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Józef Zamojski]]<ref> [http://bialapiska.eu/index.php?option=com_content&task=view&id=18&Itemid=22/ Strona Gminy Biała Piska] [30.08.2013]</ref>. |
| + | <br/><br/> | ||
| + | ==Położenie== | ||
| + | Wieś położona jest na terenie [[Pojezierze Ełckie|Pojezierza Ełckiego]] wchodzącego w skład [[Kraina Wielkich Jezior Mazurskich|Krainy Wielkich Jezior Mazurskich]]. Miejscowość leży w odległości 13 km na północ od [[Biała Piska|Białej Piskiej]], przy drodze wojewódzkiej nr 667 w kierunku [[Ełk|Ełku]]; znajduje się tu dworzec kolejowy na linii [[Pisz]] – Ełk. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | == | + | == Dzieje miejscowości == |
| − | + | Osada w pierwszej połowie XV wieku stanowiła prawdopodobnie część dóbr [[Marcin Drygalski |Marcina Drygalskiego]]. W 1465 roku bracia [[Grzegorz Lankhemde |Grzegorz]] i [[ Wacław Lankhemde]], synowie Marcina z [[Ryn |Rynu]], otrzymali tu przywilej na 40 łanów na [[Prawo chełmińskie| prawie chełmińskim]] z pozwoleniem na budowę młyna. W 1484 roku z nadwyżki gruntów utworzono [[Pogorzel Mała|Pogorzel Małą]]. W 1519 roku powstał kolejny młyn (być może na miejscu poprzedniego) – przywilej wystawiono na jedenastu Grabowskich, mieszkańców Pogorzeli, na prawie chełmińskim. Nazwa wsi – w XV i XVI wieku zapisywana ''Pogorzelsker''' – pochodzi prawdopodobnie od zgliszczy, jakie pozostawały po wypaleniu części puszczy w celu założenia nowej osady. W połowie XVII wieku we wsi osiedlili się arianie (bracia polscy), rodzina Kęckich. W wyniku wielkiej epidemii dżumy, która dotarła do wsi we wrześniu 1710 roku, populacja wsi znacznie się zmniejszyła (zmarło 52 mieszkańców). | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
Szkoła we wsi powstała w 1762 roku. W 1935 roku jeden nauczyciel zajmował się edukacją 61 dzieci. | Szkoła we wsi powstała w 1762 roku. W 1935 roku jeden nauczyciel zajmował się edukacją 61 dzieci. | ||
| − | W 1885 roku w Pogorzeli Wielkiej zbudowano drewniany budynek dworca kolejowego na linii | + | W 1885 roku w Pogorzeli Wielkiej zbudowano drewniany budynek dworca kolejowego na linii Pisz – Ełk, zastąpiony w okresie międzywojennym murowanym zespołem budynków: dworzec, dwa budynki mieszkalne i dwa gospodarcze. Linia kolejowa na tym odcinku została obudowana w 1950 roku. |
| − | Aktualnie wieś jest siedzibą | + | Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa. |
| − | Liczba mieszkańców | + | Liczba mieszkańców w poszczególnych latach: |
| − | 1857 – 305 osób | + | *1857 r. – 305 osób |
| − | 1864 – 277 osób | + | *1864 r. – 277 osób |
| − | 1867 – 351 osób | + | *1867 r. – 351 osób |
| − | 1939 – 314 osób | + | *1939 r. – 314 osób |
| − | + | == Zabytki == | |
| − | + | *zespół dworca kolejowego okresu między wojennego: dworzec i dwa budynki gospodarcze, murowane | |
| − | * | + | *zespół budynków szkolnych: szkoła (obecnie zagroda nr 22) i dom, z początku XX wieku, murowane |
| − | * | + | *dawny cmentarz ewangelicki z XIX wieku |
| − | * | + | *kilka murowanych domów z początku XX wieku (nr 10, 11, 12, 20) |
| − | * | ||
| − | |||
| − | |||
| − | + | == Bibliografia == | |
#Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. I, Olsztyn 2011. | #Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. I, Olsztyn 2011. | ||
#Białuński Grzegorz, ''Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie)'', Olsztyn 2002. | #Białuński Grzegorz, ''Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie)'', Olsztyn 2002. | ||
| − | #Białuński Grzegorz, ''Przyczynek do przebiegu zarazy dżumy w starostwie piskim w latach 1709-1711'', Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, | + | #Białuński Grzegorz, ''Przyczynek do przebiegu zarazy dżumy w starostwie piskim w latach 1709-1711'', Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 51–57. |
| − | #Hippel Rudolf | + | #von Hippel Rudolf, ''Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868'', Znad Pisy, nr 19–20, 2010–2011, ss. 83–157. |
| − | #Jasiński Stanisław, Żywiczyński Adam, ''Węzeł kolejowy w Piszu (Część II)'', Znad Pisy, nr 11, 2002, | + | #Jasiński Stanisław, Żywiczyński Adam, ''Węzeł kolejowy w Piszu (Część II)'', Znad Pisy, nr 11, 2002, ss. 100–125. |
#Kossert Andreas, ''Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich'', przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004. | #Kossert Andreas, ''Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich'', przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004. | ||
#''Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany'', red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008. | #''Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany'', red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008. | ||
| Linia 79: | Linia 73: | ||
#''Pisz. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970. | #''Pisz. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970. | ||
#''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen'', Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857. | #''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen'', Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857. | ||
| − | # | + | #[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims/ Bank Danych Lokalnych GUS] [15.08.2013] |
| − | # | + | #[http://www.verwaltungsgeschichte.de/johannisburg.html/ Deutsche Verwaltungsgeschichte] [15.08.2013] |
| − | # | + | #[http://bip.bialapiska.pl/zalaczniki/art/050506130925.doc/ Strona Urzędu Gminy Biała Piska] [15.08.2013] |
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
Wersja z 18:02, 26 paź 2014
| Pogorzel Wielka | |
| | |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | piski |
| Gmina | Biała Piska |
| Liczba ludności (2010) | 217 |
| Strefa numeracyjna | (+48) 87 |
| Kod pocztowy | 12-230 |
| Tablice rejestracyjne | NPI |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Pogorzel Wielka | |
| Położenie na mapie Polski  Pogorzel Wielka | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Pogorzel Wielka (niem. Gross Pogorzellen, od 1907 r. Brennen) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Biała Piska. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. W 2010 roku wieś liczyła 217 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Józef Zamojski[1].
Położenie
Wieś położona jest na terenie Pojezierza Ełckiego wchodzącego w skład Krainy Wielkich Jezior Mazurskich. Miejscowość leży w odległości 13 km na północ od Białej Piskiej, przy drodze wojewódzkiej nr 667 w kierunku Ełku; znajduje się tu dworzec kolejowy na linii Pisz – Ełk.
Dzieje miejscowości
Osada w pierwszej połowie XV wieku stanowiła prawdopodobnie część dóbr Marcina Drygalskiego. W 1465 roku bracia Grzegorz i Wacław Lankhemde, synowie Marcina z Rynu, otrzymali tu przywilej na 40 łanów na prawie chełmińskim z pozwoleniem na budowę młyna. W 1484 roku z nadwyżki gruntów utworzono Pogorzel Małą. W 1519 roku powstał kolejny młyn (być może na miejscu poprzedniego) – przywilej wystawiono na jedenastu Grabowskich, mieszkańców Pogorzeli, na prawie chełmińskim. Nazwa wsi – w XV i XVI wieku zapisywana Pogorzelsker' – pochodzi prawdopodobnie od zgliszczy, jakie pozostawały po wypaleniu części puszczy w celu założenia nowej osady. W połowie XVII wieku we wsi osiedlili się arianie (bracia polscy), rodzina Kęckich. W wyniku wielkiej epidemii dżumy, która dotarła do wsi we wrześniu 1710 roku, populacja wsi znacznie się zmniejszyła (zmarło 52 mieszkańców).
Szkoła we wsi powstała w 1762 roku. W 1935 roku jeden nauczyciel zajmował się edukacją 61 dzieci.
W 1885 roku w Pogorzeli Wielkiej zbudowano drewniany budynek dworca kolejowego na linii Pisz – Ełk, zastąpiony w okresie międzywojennym murowanym zespołem budynków: dworzec, dwa budynki mieszkalne i dwa gospodarcze. Linia kolejowa na tym odcinku została obudowana w 1950 roku.
Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa.
Liczba mieszkańców w poszczególnych latach:
- 1857 r. – 305 osób
- 1864 r. – 277 osób
- 1867 r. – 351 osób
- 1939 r. – 314 osób
Zabytki
- zespół dworca kolejowego okresu między wojennego: dworzec i dwa budynki gospodarcze, murowane
- zespół budynków szkolnych: szkoła (obecnie zagroda nr 22) i dom, z początku XX wieku, murowane
- dawny cmentarz ewangelicki z XIX wieku
- kilka murowanych domów z początku XX wieku (nr 10, 11, 12, 20)
Bibliografia
- Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I, Olsztyn 2011.
- Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
- Białuński Grzegorz, Przyczynek do przebiegu zarazy dżumy w starostwie piskim w latach 1709-1711, Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 51–57.
- von Hippel Rudolf, Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868, Znad Pisy, nr 19–20, 2010–2011, ss. 83–157.
- Jasiński Stanisław, Żywiczyński Adam, Węzeł kolejowy w Piszu (Część II), Znad Pisy, nr 11, 2002, ss. 100–125.
- Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
- Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
- Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
- Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
- Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
- Bank Danych Lokalnych GUS [15.08.2013]
- Deutsche Verwaltungsgeschichte [15.08.2013]
- Strona Urzędu Gminy Biała Piska [15.08.2013]
Przypisy
- ↑ Strona Gminy Biała Piska [30.08.2013]
