Tolko: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
| Linia 34: | Linia 34: | ||
<br/><br/> | <br/><br/> | ||
== Położenie == | == Położenie == | ||
| − | Wieś położona jest w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego, na [[Równina Sępopolska|Równinie Sępopolskiej]], 6,5 km na południowy zachód od [[Bartoszyce|Bartoszyc]], przy drodze wojewódzkiej nr 512. W pobliżu wsi znajduje się | + | Wieś położona jest w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego, na [[Równina Sępopolska|Równinie Sępopolskiej]], 6,5 km na południowy zachód od [[Bartoszyce|Bartoszyc]], przy drodze wojewódzkiej nr 512. W pobliżu wsi znajduje się Kurek, pagórek o wysokości 109 m n.p.m. |
<br/> | <br/> | ||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| − | Wieś powstała w ramach kolonizacji północnych obszarów państwa [[Zakon | + | Wieś powstała w ramach kolonizacji północnych obszarów państwa [[Zakon krzyżacki|zakonu krzyżackiego]]. Brak jest informacji o dokładnej dacie jej założenia. Nazwa wywodzi się od pruskiego rodu Tolków lub od słowa oznaczającego [[Prusowie|pruskich]] tłumaczy (tolkowie, tołkowie). Prawdopodobnie już od XIV wieku istniał tu majątek rycerski. W XVI i XVII wieku Tolko stało się latyfundium należącym do baronów von Tettau, którzy wybudowali tu na przełomie XVII i XVIII wieku reprezentacyjny [[pałac w Tolku|pałac]] otoczony parkiem krajobrazowym. Powstał on na miejscu i z częściowym wykorzystaniem pierwszego dworu, który wzniesiono tu w drugiej połowie XVI wieku. Przeprowadzona pod koniec XIX wieku modernizacja budowli nie zniszczyła form z XVII wieku. |
| − | |||
| − | + | Pod koniec XIX wieku majątek obejmował obszar 1264 ha, zaliczając się do największych w powiecie bartoszyckim. W jego skład wchodziły folwarki: [[Cegielnia]], [[Kiersity]], [[Kurek]], [[Młynisko]], [[Spurławki]] i [[Wyręba]]. W okresie międzywojennym powierzchnia majątku jeszcze wzrosła i wynosiła 1330 ha. Słynął on z hodowli koni. | |
| − | + | Szkoła we wsi istniała już przed II wojną światową. W 1935 roku uczęszczało do niej 45 uczniów, a zatrudniony był jeden nauczyciel. Po 1945 roku uruchomiono ją ponownie; na początku lat 80. była to placówka czteroklasowa. | |
| − | + | Po 1945 roku we wsi uruchomiono na bazie dawnego majątku Państwowe Gospodarstwo Rolne Tolko o powierzchni 5992 ha (stan na rok 1982), a wieś należała do sołectwa [[Kiersity]]. W 1983 było tu 21 budynków mieszkalnych, a ponadto znajdowały się tu: świetlica, klub, punkt biblioteczny, sala kinowa na 50 miejsc i niewielki tartak. | |
| − | + | W pałacu po wojnie umieszczono biura PGR-u i mieszkania pracowników; w latach 70. budynek zaczął popadać w ruinę. W latach 80. zdecydowano się na przeprowadzenie kapitalnego remontu budowli. Dokumentacją i projektem adaptacji zajęło się [[Państwowe Przedsiębiorstwo Pracowni Konserwacji Zabytków Oddział w Olsztynie]], a remont przeprowadzony w latach 1983–1988 wykonała brygada budowlana PGR-u. Po 1989 roku pałac został wystawiony na sprzedaż i zakupiony wraz z częścią dawnego założenia przez osobę prywatną. | |
| − | 1933 | + | Liczba mieszkańców w następujących latach wynosiła: |
| − | + | *1933 – 522 osoby | |
| − | 1939 | + | *1939 – 494 osoby |
| − | + | *1983 – 352 osoby | |
| − | 1983 | ||
== Kultura == | == Kultura == | ||
*[[Gminny Ośrodek Kultury w Tolku]] | *[[Gminny Ośrodek Kultury w Tolku]] | ||
== Ludzie związani z miejscowością == | == Ludzie związani z miejscowością == | ||
| − | *[[Piotr z Tolka]] (XV w.) | + | *[[Piotr z Tolka]] (XV w.) – rycerz, członek [[Związek Pruski|Związku Pruskiego]] |
| − | *[[lkwim: Stefan Dąbkowski|Stefan Dąbkowski]] (ur. 1956) | + | *[[lkwim: Stefan Dąbkowski|Stefan Dąbkowski]] (ur. 1956) – rzeźbiarz amator, mieszka i tworzy w Tolku |
| − | *[[lkwim: Janusz Petryszyn|Janusz Petryszyn]] (ur. 1963) | + | *[[lkwim: Janusz Petryszyn|Janusz Petryszyn]] (ur. 1963) – rzeźbiarz amator, urodzony w Tolku |
== Zabytki == | == Zabytki == | ||
| − | *[[lkwim:Pałac w Tolko| | + | *[[lkwim:Pałac w Tolko|pałac w Tolku]] z przełomu XVII i XVIII wieku |
| − | * | + | *park pałacowy z końca XVII wieku; jego barokowy układ wciąż jest częściowo czytelny |
| − | * | + | *spichlerz z XIX wieku |
| + | {{Przypisy}} | ||
| + | <references/> | ||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
''Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic'', red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1987.<br/> | ''Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic'', red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1987.<br/> | ||
Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, ''Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich'', Olsztyn 1999.<br/> | Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, ''Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich'', Olsztyn 1999.<br/> | ||
''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/> | ''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/> | ||
| − | [http://www.wuoz.olsztyn.pl/| | + | [http://www.wuoz.olsztyn.pl/| Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, wojewódzka ewidencja zabytków] [05.03.2014]<br/> |
| − | [http://bip.warmia.mazury.pl/bartoszyce_gmina_wiejska/201/Planowanie_i_zagospodarowanie_przestrzenne/| Studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego gminy Bartoszyce] [05.03.2014]<br/> | + | [http://bip.warmia.mazury.pl/bartoszyce_gmina_wiejska/201/Planowanie_i_zagospodarowanie_przestrzenne/| bip.warmia.mazury.pl, Studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego gminy Bartoszyce] [05.03.2014]<br/> |
[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [05.03.2014]<br/> | [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [05.03.2014]<br/> | ||
| − | [http://www.verwaltungsgeschichte.de/bartenstein.html| | + | [http://www.verwaltungsgeschichte.de/bartenstein.html| verwaltungsgeschichte.de] [05.03.2014] |
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat bartoszycki]] [[Kategoria: Bartoszyce (gmina wiejska)]] [[Kategoria: | + | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat bartoszycki]] [[Kategoria: Bartoszyce (gmina wiejska)]] [[Kategoria: Wsie sołeckie]] |
Wersja z 14:35, 5 lis 2014
| Tolko | |
| | |
 Pałac w Tolku
| |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | bartoszycki |
| Gmina | Bartoszyce |
| Liczba ludności (2010) | 612 |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Tolko | |
| Położenie na mapie Polski  Tolko | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Tolko (niem. Tolks) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim, w gminie Bartoszyce. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego.
Miejscowość w 2010 roku liczyła 612 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Andrzej Szarejko[1].
Spis treści
Położenie
Wieś położona jest w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego, na Równinie Sępopolskiej, 6,5 km na południowy zachód od Bartoszyc, przy drodze wojewódzkiej nr 512. W pobliżu wsi znajduje się Kurek, pagórek o wysokości 109 m n.p.m.
Dzieje miejscowości
Wieś powstała w ramach kolonizacji północnych obszarów państwa zakonu krzyżackiego. Brak jest informacji o dokładnej dacie jej założenia. Nazwa wywodzi się od pruskiego rodu Tolków lub od słowa oznaczającego pruskich tłumaczy (tolkowie, tołkowie). Prawdopodobnie już od XIV wieku istniał tu majątek rycerski. W XVI i XVII wieku Tolko stało się latyfundium należącym do baronów von Tettau, którzy wybudowali tu na przełomie XVII i XVIII wieku reprezentacyjny pałac otoczony parkiem krajobrazowym. Powstał on na miejscu i z częściowym wykorzystaniem pierwszego dworu, który wzniesiono tu w drugiej połowie XVI wieku. Przeprowadzona pod koniec XIX wieku modernizacja budowli nie zniszczyła form z XVII wieku.
Pod koniec XIX wieku majątek obejmował obszar 1264 ha, zaliczając się do największych w powiecie bartoszyckim. W jego skład wchodziły folwarki: Cegielnia, Kiersity, Kurek, Młynisko, Spurławki i Wyręba. W okresie międzywojennym powierzchnia majątku jeszcze wzrosła i wynosiła 1330 ha. Słynął on z hodowli koni.
Szkoła we wsi istniała już przed II wojną światową. W 1935 roku uczęszczało do niej 45 uczniów, a zatrudniony był jeden nauczyciel. Po 1945 roku uruchomiono ją ponownie; na początku lat 80. była to placówka czteroklasowa.
Po 1945 roku we wsi uruchomiono na bazie dawnego majątku Państwowe Gospodarstwo Rolne Tolko o powierzchni 5992 ha (stan na rok 1982), a wieś należała do sołectwa Kiersity. W 1983 było tu 21 budynków mieszkalnych, a ponadto znajdowały się tu: świetlica, klub, punkt biblioteczny, sala kinowa na 50 miejsc i niewielki tartak.
W pałacu po wojnie umieszczono biura PGR-u i mieszkania pracowników; w latach 70. budynek zaczął popadać w ruinę. W latach 80. zdecydowano się na przeprowadzenie kapitalnego remontu budowli. Dokumentacją i projektem adaptacji zajęło się Państwowe Przedsiębiorstwo Pracowni Konserwacji Zabytków Oddział w Olsztynie, a remont przeprowadzony w latach 1983–1988 wykonała brygada budowlana PGR-u. Po 1989 roku pałac został wystawiony na sprzedaż i zakupiony wraz z częścią dawnego założenia przez osobę prywatną.
Liczba mieszkańców w następujących latach wynosiła:
- 1933 – 522 osoby
- 1939 – 494 osoby
- 1983 – 352 osoby
Kultura
Ludzie związani z miejscowością
- Piotr z Tolka (XV w.) – rycerz, członek Związku Pruskiego
- Stefan Dąbkowski (ur. 1956) – rzeźbiarz amator, mieszka i tworzy w Tolku
- Janusz Petryszyn (ur. 1963) – rzeźbiarz amator, urodzony w Tolku
Zabytki
- pałac w Tolku z przełomu XVII i XVIII wieku
- park pałacowy z końca XVII wieku; jego barokowy układ wciąż jest częściowo czytelny
- spichlerz z XIX wieku
Przypisy
- ↑ gmina-bartoszyce.pl [05.03.2014]
Bibliografia
Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic, red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1987.
Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1999.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, wojewódzka ewidencja zabytków [05.03.2014]
bip.warmia.mazury.pl, Studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego gminy Bartoszyce [05.03.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS [05.03.2014]
verwaltungsgeschichte.de [05.03.2014]
