Karnity

Karnity
Pałac w Karnitach. Źródło: www.marienburg.pl [31.08.2014]
Rodzaj miejscowości	wieś niesołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	ostródzki
Gmina	Miłomłyn
Liczba ludności (2010)	209
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Kod pocztowy	14-140
Tablice rejestracyjne	NOS
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Karnity
Położenie na mapie Polski Karnity
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Karnity (niem. Karnitten,od 1938 r. Groß Karnitten) – wieś niesołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie ostródzkim, w gminie Miłomłyn. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W 2010 roku wieś liczyła 209 mieszkańców.

Wnętrze pałacu w Karnitach. Stan obecny.
Źródło: www.marienburg.pl [31.08.2014]

Pałacowa lodownia w Karnitach.
Źródło: www.marienburg.pl [31.08.2014]

Położenie

Miejscowość jest położona na Mazurach Zachodnich (Pojezierze Iławsko–Ostródzkie), nad jeziorem Kocioł, około 13 km na zachód od Miłomłyna i około 27 km na północny zachód od Ostródy.

Dzieje miejscowości

Nazwa wsi wywodzi się najprawdopodobniej z języka staropruskiego. W pokrewnym do niego języku litewskim karna oznacza korę. Miejscowość po raz pierwszy została wymieniona w źródłach w 1349 roku. Jej nazwę podano w przywileju dla wsi Bożęcin. Na początku istniał tutaj folwark należący do Zakonu Krzyżackiego. W 1470 roku dobra ziemskie zostały nadane Hansowi von Schönaich – dowódcy wojsk zaciężnych, który pełnił służbę w wojsku zakonnym. Majątek znajdował się w rękach rodu von Schönaich przez około 300 lat.

Pierwsi polscy osadnicy zaczęli przybywać w okolice po zakończeniu wojny trzynastoletniej w roku 1466. Jednak wzmożony napływ Polaków z terenu Mazowsza dostrzegalny był dopiero od XVII wieku. W roku 1782 we wsi odnotowano istnienie 11 domów. W 1815 roku majątek karnicki został sprzedany baronowi von Albedyhy, pochodzącemu z Rygi. W roku 1858 w 11 gospodarstwach domowych żyło 184 mieszkańców. Rodzina von Albedyhy posiadała dobra do lat 20. XX wieku. Wówczas drogą małżeństwa przeszedł on w ręce rodziny von Günther. W latach 1937–1939 Karnity były zamieszkane przez 218 osób. Przed rokiem 1945 pałac z przylegającym do niego zespołem parkowym był nazywany Małymi Karnitami (Klein Karnitten). W ten sposób dokonywano rozróżnienia od wcześniej lokowanego folwarku Duże Karnity (Groß Karnitten), położonego nad Jeziorem Karnickim. W roku 1973 Karnity należały do powiatu morąskiego.

Religia

Wieś znajduje się na terenie parafii rzymskokatolickiej w Borecznie.

Zabytki

We włączonych administracyjnie do wsi Karnity pobliskich Karnitkach znajduje się zespół pałacowo–parkowy z neogotyckim pałacem w stylu romantycznym. Pałac wzniesiony został w 1856 roku, w miejscu dworu spalonego podczas wojen polsko–szwedzkich. Rozległy park krajobrazowy rozciąga się od Jeziora Kocioł w kierunku wschodnim. Pałac usytuowany jest na terenie parku w pobliżu jeziora. Na północ od pałacu znajdują się domy mieszkalne dla służby, stajnie, wozownia, ujeżdżalnia i zabudowania gospodarcze. Na wzgórzu w części południowej parku znajduje się cmentarz rodowy dawnych właścicieli. Po II wojnie światowej w pałacu mieścił się ośrodek wypoczynkowy. Na terenie dawnych sadów wybudowano domki letniskowe. Pałac wraz z parkiem od 1995 stanowi własność prywatną.

Turystyka

• niebieski szlak rowerowy o zasięgu regionalnym – przebieg trasy: Zalewo – Rąbity – Międzychód – Śliwa – Boreczno – Duba – Mózgowo – Karnity – Dębinka – Miłomłyn – Lubień – Liwa – Zalewo – Gil Mały – Gil Wielki – Wiewiórka – Frednowy – Tynwałd – Jezierzyce – Jażdżówki – Kwiry – Szałkowo – Iława
• szlak rowerowy o długości 25 km – przebieg trasy: Kaletka – Sąpy – Urowo – Mózgowo – Karnity – Mózgowo – Wielowieś – Boreczno – Duba – Urowo – Sąpy – Kaletka

Bibliografia

Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 2001.
Morąg. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1973.
Ostróda. Z dziejów miasta i okolic, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1976.
Bank Danych Lokalnych GUS [30.08.2013]
Hotel Karnity [30.08.2013]
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [30.08.2013]
Marienburg.pl [31.08.2014]