Jan Zbąski

Jan Stanisław Zbąski
Jan Stanisław Zbąski, biskup warmiński, źródło: wikimedia.org dostęp 21 listopada 2013
Data i miejsce urodzenia	1639 Smardzewice
Data i miejsce śmierci	21 maja 1697 Lidzbark Warmiński
Miejsce spoczynku	Frombork
Zawód	biskup warmiński

Jan Stanisław Zbąski (ur. w 1639 roku w Smardzewicach, zm. 21 maja 1697 roku w Lidzbarku Warmińskim) – biskup warmiński.

Życiorys

Szkoła i wykształcenie

Jan Zbąski pochodził z zamożnej kalwińskiej rodziny szlacheckiej h. Nałęcz. Był synem Stanisława ze Zbąszyna i Heleny Konstancji z domu Przyjemskiej.

Do szkoły uczęszczał w Lublinie. Była to szkoła jezuicka. Tam tez przeszedł na katolicyzm, święcenia kapłańskie przyjął w 1663 roku.

Działalność

Po przyjęciu święceń został sekretarzem królewskim i otrzymał szereg beneficjów. Był kanonikiem gnieźnieńskim, warszawskim, krakowskim, proboszczem miechowskim, archidiakonatem gnieźnieńskim, dziekanem łowickim. Otrzymał też opactwo sulejowskie. Dodatkowo pełnił urząd marszałka Trybunału Koronnego w Piotrkowie i Lublinie w 1672 roku.

Posłował w latach 1673, 1687 do Rzymu i Republiki Weneckiej. Był doradcą króla Jana III Sobieskiego. Towarzyszył mu w wyprawach wojennych organizowanych przeciwko Turkom i Tatarom. Sprawował urząd kanclerza królowej Marii Kazimiery od 1687 roku.

Następnie mianowano go w 1676 roku na biskupa przemyskiego. Z tego tytułu 11 października 1677 roku otrzymał prowizję papieską. Ufundował klasztor braci świętego Jana Bożego. Sprowadził do Warszawy teatynów. W 1687 roku został desygnowany przez króla na biskupstwo warmińskie. Gdy papież Innocenty XI przyznał mu kanonika warmińskiego, poza przewidzianym ustawami gremium kapituły, ta zaprotestowała w Rzymie i dopiero po zapewnieniach ze strony króla, papieża i samego zainteresowanego, że będzie on respektował jej ustawy, wybrała go kanonikiem, a 3 września 1688 roku biskupem warmińskim. Papież wybór zatwierdził 6 grudnia 1688 roku.

Zbąski rozpoczął rządy na Warmii dopiero w połowie maja 1689 roku. Włączył się jednocześnie w życie polityczne Prus Królewskich. Przewodniczył obradom sejmiku w Malborku z tego tytułu, że stany przyznały mu indygenat pruski. Zbąski rozpoczął ożywioną akcję polegającą na obsadzaniu różnych stanowisk w biskupstwie ludźmi sprowadzonymi z Kowry. Samodzielnie wyznaczał kontrybucję na rzecz Polski, obciążając nią głównie chłopów, a tym samym oszczędzając szlachtę. Był to człowiek porywczy nie znający języka niemieckiego. Na tym tle zrodził się konflikt miedzy biskupem a kapitułą, między innymi w związku z obsadzeniem stanowiska generalnego wikariusza oraz sposobu lustracji dóbr kapitulnych w komornictwie olsztyńskim. W 1651 roku została złożona przez kapitułę skarga na Zbąskiego do papieża, co było przyczyną przewlekłego procesu w kurii rzymskiej.

Ciekawostki

Zbąski jako biskup i senator otaczał się przepychem. W Lidzbarku Warmińskim rozpoczął budowę barokowego pałacu. Nie ukończył go jeszcze a już został spalony przez Szwedów. Zbąski był człowiekiem wykształconym i oczytanym, dobrym mówcą i kaznodzieją. W 1693 roku konsekrował w Świętej Lipce słynny kościół barokowy. Zostało to upamiętnione specjalną tablicą na filarze nawy północnej. Został pochowany w katedrze fromborskiej i tam znajduje się barokowa płyta nagrobna Zbąskiego.

Bibliografia

Oracki Tadeusz, Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla od połowy XV wieku do 1945 roku, Warszawa 1963.
Oracki Tadeusz, Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych I Ziemi Malborskiej od połowy XV do końca XVIII wieku, t. 2, Olsztyn 1980.