Bitwa pod Grunwaldem

Bitwa pod Grunwaldem – popularna w polskiej historiografii i literaturze (m.in. dzięki powieści Henryka Sienkiewicza pt. Krzyżacy i jej adaptacji filmowej w reżyserii Aleksandra Forda z 1960 r.) nazwa starcia pomiędzy wojskami polsko-litewsko-rusko-tatarskimi a wojskami zakonu krzyżackiego i jego gości stoczonego na polach wsi Stębark, Łodwigowo i Grunwald 15 lipca 1410 r. jako kluczowy element wojny Polski z zakonem krzyżackim w latach 1409-1411, zakończonej tzw. I pokojem toruńskim. Bitwa, ze względu na liczebność wojsk obydwu walczących stron zaliczana jest do największych starć zbrojnych późnego średniowiecza w Europie. Do dziś toczy się dyskusja pomiędzy historykami na temat szczegółów jej przebiegu i jej charakteru oraz precyzyjnej lokalizacji, jak również sposobu walki. Znamienne jest, że na miejscu bitwy współcześni archeolodzy odnaleźli stosunkowo nieliczne artefakty (prawdopodobnie pozostałości wyposażenia i uzbrojenia, jako cenne, zostały pieczołowicie zebrane po walce). Najbardziej wiarygodne z punktu widzenia lokalizacji bitwy, jest tu miejsce kryjące szczątki kaplicy pobitewnej, która mogła być wzniesionej już w 1411 r. i odnalezione pod nią w XX w. szczątki – prawdopodobnie uczestników bitwy.

Przebieg bitwy

Bitwa miała kilka faz i odbyła się po wkroczeniu wojsk posko-litewskich pod wodzą króla Polski Władysława II Jagiełły i Wielkiego Księcia Litewskiego Witolda na teren państwa zakonu krzyżackiego. Krzyżacy sądzili, że uda im się zatrzymać armię Jagiełły i Witolda w okolicach Nowego Miasta Lubawskiego, gdzie sprzyjało im ukształtowanie terenu oraz obsadzone brody na Drwęcy, ale Jagiełło nie dał się sprowokować, obchodząc ten rejon. W noc poprzedzającą bitwę wojska dotarły do położonego niedaleko wsi Grunwald miasteczka Dąbrówno i spaliły je. Starcie było konfrontacją dwóch koncepcji prowadzenia walnej bitwy w średniowieczu – wschodniej, którą po części zastosowała strona litewsko-rusko-tatarska i zachodniej realizowanej przez wojska Zakonu i jego gości. Dowodzący wojskami Zakonu wielki mistrz Urlyk von Jungingen dążył do bezpośredniego starcia w otwartym polu. Jagiełło natomiast ukrywał do samego końca swoje wojska w lesie, aby nie wpaść w ewentualną pułapkę. Starcie rozpoczęło się około południa od uderzenia wojsk lekkiej jazdy litewskiej na linię oobrony krzyżackiej tworzona przez nieliczne działa oraz łuczników i kuszników. Taobrona krzyżacka została pokonana, ale wojska krzyżackie uporały się w dalszej walce z Litwinami, zmuszając ich do odwrotu. Do dziś trwają spory historyków, czy był to ze strony Litwinów charakterystyczny dla armii wschodnich manewr taktyczny mający wciągnąć przeciwnika w forsowną pogoń, czy rzeczywista paniczna ucieczka. Faktem jest, że część sił krzyżackich podążyła w pogoni za uciekającymi Litwinami. Następnie rozgorzała bitwa pomiędzy rycerstwem polskim i krzyżackim. Wojska polskie były skoncentrowane na lewym skrzydle. Dopiero w tej fazie Jagiełło zdecydował się użyć ciężkiej jazdy koronnej. Prawdopodobnie był to ciąg uderzeń poszczególnych chorągwi przeradzający się następnie w szereg pojedynków rycerskich. W pewnym momencie nastąpił krytyczny moment zagrażający wojskom Jagiełły. Oto została zdobyta przez Krzyżaków Wielka Chorągiew Krakowska, co w myśl zwyczajów średniowiecznych mogło się równać klęsce wojsk polskich. Jednak Polakom udał się ją odbić. Dalsza faza bitwy wiąże się z powrotem sił krzyżackich, które ruszyły na początku starcia za Litwinami, ale ich udział w bitwie nie przesądził o przewadze wojsk Zakonu. Przedostatni akord rozegrał się w momencie ataku 16 odwodowych chorągwi wielkiego mistrza, które pod jego dowództwem usiłowały uderzyć na skrzydło wojsk polskich. Jednak przewaga Jagiełły i poddanie się chorągwi chełmińskiej za sprawą dzierżącego ją Mikołaja z Ryńska (za co Krzyżacy surowo go potem ukarali) oraz śmierć wielkiego mistrza na polu bitwy wraz z wszystkimi (około 200) dostojnikami i dowódcami Zakonu przesądziły o całkowitej klęsce Krzyżaków. Po bitwie Jagiełło podążył pod Malbork, który oblegał bez skutku od 25 lipca do 19 września. Nie mógł jednak wykorzystać efektu zaskoczenia, gdyż przybył tam ze swoimi wojskami, gdy już niebiorący udziału w starciu pod Grunwaldem komtur Świecia Henryk von Plauen zdołał przygotować obronę.

Pokój toruński

Efektem bitwy grunwaldzkiej było przede wszystkim obalenie mitu o sile militarnej zakonu krzyżackiego i zainicjowanie długiego procesu upadku Krzyżaków w Prusach. Jednak bezpośrednim skutkiem całej wojny był zawarty 1 lutego 1411 r. tzw. I pokój toruński. Traktat ten przede wszystkim przyznawał stronie zwycięskiej prawo do Żmudzi (próby jej zajęcia przez Zakon były bezpośrednia przyczyną wybuchu wojny), regulował sprawy odszkodowań dla strony plsko-litewskiej, wymiany jeńców i przynależności miast. Jednak nie był tak korzystny jak można by tego oczekiwać w kontekście rozmiarów klęski Zakonu pod Grunwaldem.

Źródła

Podstawowym źródłem mówiącym o bitwie pod Grunwaldem jest Kronika Jana Długosza oraz tzw. Historia konfliktu. Długosz opierał się na nieznanych nam źródłach oraz relacjach swoich krewnych, których dwóch brało udział w starciu, jak również relacji bp. Zbigniewa Oleśnickiego, późniejszego politycznego przeciwnika Władysława Jagiełły, ale jednocześnie uczestnika bitwy, w czasie której stanął czynnie w obronie króla.

Bibliografia

S. Kuczyćski, Wielka wojna z zakonem krzyżackim w latach 1409-1411, Warszawa 1987.
M. Biskup, Wojny Polski z zakonem krzyżackim (1308–1521), Gdańsk 1993.
M. Bisku, G. Labuda, Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach, Gdańsk 1986.
A. Nadolski, Grunwald: problemy wybrane, Olsztyn 1990.
S. Ekdahl, Die Schlacht bei Tannenberg 1410. Quellenkritische Untersuchungen, Berlin 1982.
S. Gouguenheim, Krzyżacy, Malbork 2012.
H. Leśniowski, R. Odoj, Tajemnice grunwaldzkiego pobojowiska, Olsztyn 2010.