Kukułka plamista

Kukułka plamista
Dactylorhiza maculata
(L.) Soó
Kukułka plamista. Fot. Bjørn Christian Tørrissen. Źródło: Commons Wikimedia
Systematyka
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny naczyniowe
Gromada	okrytonasienne
Klasa	jednoliścienne
Rząd	szparagowce
Rodzina	storczykowate
Rodzaj	kukułka
Gatunek	kukułka plamista
storczyk plamisty, stoplamek plamisty

Kukułka plamista (Dactylorhiza maculata (L.) Soó) – gatunek rośliny należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae), rzędu szpargowców (Asparagales).

Morfologia

Roślina wieloletnia z płaskimi, głęboko palczasto wcinanymi bulwami. Łodyga o wysokości 20-60 cm (70 cm), wypełniona rdzeniem lub pusta w środku, wzniesiona, soczysta, gruba, nierozgałęziona, górą fioletowo nabiegła. Liście w liczbie od 3 do 9 (12), z brunatnymi lub fioletowymi plamami (stąd nazwa), w zarysie lancetowate lub odwrotnie jajowate, tępe lub zaostrzone; dolne rozetowato skupione, obejmujące łodygę; górne przypominające przysadki kwiatowe.

Kwitnie od maja do lipca. Kwiaty zebrane w licznokwiatowy walcowaty kwiatostan typu kłosa, o zmiennej barwie, głównie w kolorze różowym/fioletowym, czasami też w białym. Kłos początkowo jest szerokostożkowaty, potem walcowaty. Ma długość 3-5 cm i składa się z 8-25 kwiatów. Boczne listki okwiatu są podniesione do góry, środkowa klapa warżki jest znacznie węższa od klap bocznych. Warżka ma długość 5-10 mm i szerokość 6,5-15 mm, 3-łatkowa z łatkami bocznymi rozpostartymi, posiada wyraźny ciemnoczerwony rysunek. Ostroga walcowata, znacznie krótsza od zalążni; zalążnia skręcona, zastępuje szypułkę kwiatową, czerwono nabiegła, prętosłup barwy jasnoróżowej. Owocem jest rozdęta torebka, o długości do 15 mm, zawierająca bardzo liczne i bardzo drobne nasiona.

Rozmieszczenie i ekologia

Występuje tylko w Europie, od strefy przyśródziemnomorskiej do arktycznej. Brak go w Norwegii oraz w południowo-wschodniej części Europy. W Polsce dość częsty na całym obszarze. W górach występuje po regiel dolny. Występują one na terenach wilgotnych, podmokłych łąkach, a także w lasach z dużą ilością docierającego światła. Najczęściej występuje na torfowiskach niskich i przejściowych. Najbardziej lubią gleby bogate w wapń.
Storczyk plamisty na terenie Warmii i Mazur odnotowano w Brodnickim Parku Krajobrazowym.

Wartość użytkowa

Gatunek w Polsce pod ścisłą ochroną gatunkową, znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski w grupie gatunków narażonych na wyginięcie (kategoria zagrożenia V). Głównym zagrożeniem dla gatunku jest osuszanie torfowisk i podmokłych łąk, zarastanie torfowisk i łąk przez trzcinę, drzewa i krzewy, regulację rzek, a także wycinanie lasów łęgowych.

Ciekawostki

Gatunek zróżnicowany na 10 podgatunków. Często krzyżuje się z innymi gatunkami kukułek oraz gółką długoostrogową.
Gatunkiem podobnym do storczyka plamistego jest kukułka Fuchsa (Dactylorhiza fuchsii). Jest rośliną większą, jej warżka jest głębiej 3-łatkowa, ostroga grubsza, rysunek warżki bardziej bogaty, plamki na liściach mniej wybitne.

Storczyk plamisty jest rośliną owadopylną. Kwiaty zwodnicze, imitujące kwiaty roślin owadopylnych, nie oferują jednak owadom nektaru. Nasiona nie zawierają żadnych substancji odżywczych i ich kiełkowanie oraz dalszy rozwój jest uzależniony od grzybni, której strzępki znajdują się już w nasionach. W symbiozę wchodzą z grzybami glebowymi. Okres kiełkowania jest bardzo długi, czasami wynosi nawet kilka lat. Grzyby dostarczają storczykom hormonów roślinnych, które niezbędne są przy uruchamianiu procesów fotosyntezy, witamin i prawdopodobnie także za ich pośrednictwem storczyki pobierają wodę i sole mineralne. W zamian grzyb otrzymuje produkty fotosyntezy.

Bibliografia

Piękoś-Mirkowa Halina, Mirek Zbigniew, Rośliny chronione, Warszawa, Multico Oficyna Wyd., 2006.
Zarzycki Kazimierz, Szeląg Zbigniew, Red list of the vascular plants in Poland, [w:] Red lists of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski, red. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda i Zbigniew Szeląg, Kraków 2006.

Zobacz też

[1]
[2]