Bęsia
| Bęsia | |
| | |
 Pałac w Bęsi.
Fot. Mieczysław Kalski | |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | olsztyński |
| Gmina | Kolno |
| Liczba ludności (2010) | 668 |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Bęsia | |
| Położenie na mapie Polski  Bęsia | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Bęsia (niem. Bansen) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Kolno.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Miejscowość w 2010 roku była zamieszkana przez 867 osób[1]. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Jacek Markowicz[2].
Spis treści
Położenie
Miejscowość jest położona na Pojezierzu Olsztyńskim nad Jeziorem Bęskim, w odległości 9 km na północny wschód od Biskupca.
Dzieje miejscowości
Pierwsza informacja dotycząca miejscowości pochodzi z 1379 roku[3]. Jednak pierwszy dokument lokacyjny pochodzi z roku 1389. Biskup warmiński nadawał w nim Mikołajowi Lengmannowi 70 włók do zasiedlenia. Granice wsi w pierwszym dokumencie lokacyjnym stanowiły: Węgój, Stryjewo, Zamek biskupi w Biskupcu, Kruzy, Kolno oraz Kabiny. Przywilej na młyn został wystawiony w 1397 roku. Potwierdzenie nadania nastąpiło jednak dopiero w roku 1527. Dokument został wystawiony przez biskupa Maurycego Ferbera. Bęsia stawała się majątkiem lennym. Odbiorcą nadania stał się szlachcic z Mazowsza, niejaki Stanisław Ossar - właściciel w latach 1527–1537. Ossar nie należał widocznie do szczególnie gospodarnych, wkrótce bowiem majątek przeszedł w ręce burgrabiego z Reszla – Krzysztofa Wantkowskiego. W 1598 roku Bęsia stała się własnością Jana Biki. Majątek na przestrzeni wieków przechodził z rąk do rąk – właścicielami stawała się szlachta i starostowie reszelscy. W 1399 roku wystawiono przywilej na założenie karczmy w Bęsi. W okresie wojny trzynastoletniej Bęsia z pewnością nie uniknęła zniszczeń, zważywszy choćby na fakt, że położony niedaleko Biskupiec leżał w gruzach. Miejscowość boleśnie ucierpiała w latach 1519–1521, w czasie wojny polsko–krzyżackiej. Andrzej Batory – biskup warmiński w latach 1589–1599 i jednocześnie królewski bratanek – będąc zapalonym myśliwym, zdecydował o budowie w Bęsi dworku myśliwskiego. Przez długi czas Prusowie stanowili największy odsetek miejscowej ludności. Naturalnie z czasem sytuacja ta uległa zmianie. Pierwotnych mieszkańców pod względem demograficznym zaczęli wyprzedzać Polacy i Niemcy. Większość polskich kolonistów przybywała z Mazowsza. Wieś należała do polskiego obszaru językowego – w XIX wieku obok kazań w języku niemieckim, wygłaszano również polskie. Początek wieku XVIII bez wątpienia został zapamiętany w Bęsi jako czas szalejącej epidemii dżumy (1709–1711). Od 1818 roku, po przeprowadzonej reformie administracyjnej, pierwszym starostą reszelskim został Karl von Knoblauch – właściciel majątku w Bęsi. Tym sposobem wieś stała się siedzibą urzędu starosty. Knoblauch zdecydował się na sprzedaż majątku po śmierci swojej żony w roku 1843. Małżonka starosty spoczęła na cmentarzu zlokalizowanym na terenie pałacowego parku. Nowym właścicielem Bęsi został – kolejny starosta – von Lavergno–Peguilhen. Wkrótce siedzibę starostwa przeniesiono do Kłopotowa. W przyszłości wieś stała się jednak integralną częścią Bęsi. Ostatecznie urzędowanie starostów w majątku skończyło się w roku 1857. Jednak aż do roku 1885 w miejscowej karczmie odbywały się sejmiki powiatowe. W 1911 roku, w czasie wyborów do pruskiego parlamentu, większość mieszkańców wsi zagłosowała za polskim kandydatem ks. Walentego Barczewskiego. Po 1945 roku w Bęsi uruchomione zostało Państwowe Gospodarstwo Rolne.
Pierwsze informacje o miejscowej szkoły pochodzą z 1935 roku. Do placówki uczęszczało wówczas 86 uczniów. Po zakończeniu II wojny światowej szkoła wznowiła działalność w 1949 roku. W styczniu 1945 roku w Jeziorze Bęskim został zatopiony niemiecki transport wojskowy. Samochody zostały wydobyte w roku 1946. Od 1956 roku w miejscowości działa jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej. W 1972 roku we wsi zostało uruchomione przedszkole.
W 1956 roku w Bęsi uruchomiono Rejonowy Zakład Doświadczalny. Po reformie administracyjnej w 1975 roku zmieniono nazwę zakładu na Wojewódzki Ośrodek Postępu Rolniczego. Ośrodek został zlikwidowany w 1991 roku. W okresie działalności Rejonowego Zakładu Doświadczalnego w Bęsi działała również Zasadnicza Szkoła Rolnicza. W latach 1991–1993 doszło do utworzenia Państwowego Przedsiębiorstwa Rolnego. Jego zadanie polegało na sprzedaży mienia WOPR. W roku 1993 PPR zostało zlikwidowane, a mienie przejęte przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa.
W 1959 roku w miejscowości zostało założone Stowarzyszenie Społeczno–Kulturalne Pojezierze, które obecnie liczy 25 członków. Od samego początku prezesem lokalnego oddziału jest dr Irena Modrzejewska.
Szkolnictwo
W miejscowości funkcjonuje przedszkole samorządowe, szkoła podstawowa oraz filia Zespołu Szkół Rolnych w Kolnie.
Kultura
W Bęsi zostało założone Stowarzyszenie Nasza Bęsia; funkcjonuje również Centrum Kultury, będące filią Gminnego Ośrodka Kultury w Kolnie. Działa tutaj także zespół „Wiatrak”.
Religia
Wieś znajduje się na terenie parafii greckokatolickiej w Reszlu.
Sport
We wsi istnieje klub sportowy Warmianka.
Turystyka
- ośrodek szkoleniowo–wypoczynkowy
- szlak rowerowy o długości 25,5 km - przebieg trasy: Kolno – Bęsia – Samławki – Kolno
Zabytki
- Wiatrak murowany typu holenderskiego, którego budowę rozpoczęto w 1808 roku, ukończono zaś dwa lata później. Wiatrak jako młyn pracował do 1955 roku, kiedy w czasie wichury doszło do znacznych uszkodzeń i zniszczeń. Do 1962 roku budowla służyła jako magazyn a nawet...obora. Członkowie lokalnego oddziału Stowarzyszenia Pojezierze w latach 1973–1974 wespół z mieszkańcami i pracownikami WOPR doprowadzili do renowacji obiektu. Wnętrza zaadoptowano na potrzeby kulturalne: uruchomiono kawiarnię, salę wystawową, salę taneczną, muzeum młynarstwa. W latach 90. budowla stała się własnością prywatną. Od 2009 roku muzeum młynarstwa jest nieczynne. Wiatrak obecnie znajduje się w złym stanie technicznym i wymaga podjęcia działań konserwatorsko-remontowych.
- Pałac, wybudowany w stylu barokowym w latach 1720–1730, rozbudowany w XIX wieku. Pod koniec XIX stulecia starosta Karl von Knobloch zlecił postawienie w salonie pałacu pieca kaflowego. Piec został wykonany wyłącznie przez lokalnych rzemieślników, a fakt ten urósł do swoistego symbolu walki z masowym napływem wyrobów, sprowadzanych z Berlina i Welten. Po 1945 roku pałac stał się siedzibą PGR–u w Górowie. Od 1958 roku służył jako siedziba dyrekcji Rejonowego Zakładu Doświadczalnego. W 1967 roku pałac został wpisany do wojewódzkiego rejestru zabytków. W latach 70. w pałacu przeprowadzono remont i modernizację wnętrz. Od 1991 roku następował smutny proces degradacji pałacu. W 1998 roku pałac stał się własnością prywatną. Niestety, w żaden sposób nie poprawiło to jego kondycji – pałac niszczeje.
Ludzie związani z miejscowością
- Irena Modrzejewska – pracownik naukowy, działaczka społeczna i kulturalna, animatorka kultury
Bibliografia
Biskupiec. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1969.
Bogucka Bogumiła, Biskupiec i okolice, Olsztyn 2009.
Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 2001.
Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Bank Danych Lokalnych GUS [17.12.2013]
Ciekawe Mazury [17.12.2013]
Nasza Bęsia [17.12.2013]
Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy w Bęsi] [17.12.2013]
Polska Niezwykła [17.12.2013]
Wikipedia [17.12.2013]
Przypisy
- ↑ łącznie Bęsia, Bocianowo, Oterki, Wólka
- ↑ Strona Urzędu Gminy Kolno
- ↑ Dzieje miejscowości zostały opracowane w dużej mierze w oparciu o interesujący Zarys historii Bęsi autorstwa Eryki Niepokoyczyckiej i Jerzgo Czarnockiego. Opracowanie udostępnione jest na ciekawej i, co ważne, przygotowanej ze szczerą pasją stronie Stowarzyszenia Nasza Bęsia
