Nowolatki

Nowolatki
Tradycyjne nowolatki

Nowolatki – ciasteczka z pytlowej mąki i wody przygotowywane w Sylwestra, rodzaj ciasta obrzędowego, któremu przypisywano właściwości wzmacniające i uzdawiające. Nowolatkom nadawano kształty antropomorficzne lub zwierzęce. Nazwa wiąże się określeniem Nowe lato oznaczającym Nowy Rok.

Nowolatki wykonywano także na sąsiadujących z Mazurami Kurpiach.

Zwyczaje na Warmii i Mazurach

Jak podaje Anna Szyfer, zwyczaj pieczenia nowolatków był pozostałością dawnych zabiegów magicznych. Służyły one bowiem do wróżenia, miały przynosić ludziom pomyślność. Dawało się je zwierzętom, na których podobieństwo zostały wykonane, a resztę chowano, ponieważ nowolatki miały służyć w późniejszym czasie jako lekarstwo w razie chorób.

Nowolatki wtykano również w korę drzew owocowych i do uli, co miało przynieść dobre zbiory i obfite miodobranie. W dzień Nowego Roku obwiązywano drzewa słomą, która wcześniej stała w domu i "karmiono" drzewa nowolatkiem, jednocześnie strasząc je siekierą i mówiąc np.: Ja ci daje nowolatko, a ty mi daj owoc za to. Poza tym nowolatki wkładano pod słomę roślin obwiązanych na zimę, co miało je chronić przed przemarznięciem. Nowolatki miały zapewnić dobrobyt, pomyślność i zdrowy chów zwierząt.

Sposób przygotowania

Mąkę zaczyniano z piwem kandyzowanym lub jałowcowym, przy czym oba składniki musiały być wcześniej poświęcone w trzeci dzień świąt Bożego Narodzenia. Z ciasta wylepiano zwierzęta, kłosy zboża, drzewa, ptactwo i postaci, którym przypisywano właściwości magiczne.Najważniejszymi figurkami byli Trzej Królowie wyobrażeni zazwyczaj jako trzy paluszki z ciasta zagniecione na krzyż. Ciasteczek nie piekło się, lecz suszyło na rozgrzanej blasze kuchni.

Przepis

Przepis na nowolatki pieczone brzmi następująco:

"50 dkg mąki krupczatki, 1 jajko, 1 żółtko, 25 dkg masła, 5 łyżek śmietany, czubata łyżeczka proszku do piecznia, czubata łyżka grubej soli kamiennej"

"Wszystkie składniki połączyć i wyrobić ciasto. Musi być na tyle elastyczne, by dało się rozwałkować na grubość ok. 5 mm. Wykrawać ciasteczka – w okresie karnawału obowiązkowo w kształcie ptaków – wypiekać na niesmarowanej tłuszczem blaszce".

Bibliografia

Chłosta Jan, Doroczne zwyczaje i obrzędy na Warmii, Olsztyn 2009.
Hochleitner Janusz, Kuchnia świąteczna na Warmii, [w:] Życie codzienne na dawnych ziemiach pruskich. Kuchnia dawnych ziem pruskich - tradycja i nowoczesność, red. Tomasz Chrzanowski, Olsztyn 2011, s. 132-148.
Jankowska-Buttitta Małgorzata K., Niezapomniana kuchnia Warmii i Mazur, Zakroczym 2007.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Smak Mazur. Kuchnia dawnych Prus Wschodnich, wybór Tadeusz Ostojski, opracowanie Rafał Wolski, Dąbrówno 2006.
Szyfer Anna, Zwyczaje, obrzędy i wierzenia Mazurów i Warmiaków, Olsztyn 1968.
Warmiacy i Mazurzy. Życie codzienne ludności wiejskiej w I połowie XIX wieku, red. Bogumił Kuźniewski, Olsztynek 2002.