Gnidosz królewski

Gnidosz królewski
Pedicularis sceptrum-carolinum
L.
Gnidosz królewski (Pedicularis sceptrum-carolinum L.) Fot. http://pl.wikipedia.org/wiki/Gnidosz_królewski
Systematyka
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny naczyniowe
Gromada	okrytonasienne
Klasa	dwuliścienne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	zarazowate
Rodzaj	gnidosz
Gatunek	gnidosz królewski
Synonimy

Ggnidosz królewski (Pedicularis sceptrum-carolinum L .) – gatunek rośliny należący do rodziny zarazowatych (Orobanchaceae).

Morfologia

Gnidosz królewski jest rośliną wieloletnią wytwarzającą nierozgałęzioną, nagą łodygę o wysokości 30-100 cm, skąpo ulistnioną. Liście odziomkowe skupione w różyczkę, o podłużnym kształcie, nagie lub nieco omszone, pierzastodzielne o odcinkach jajowatych, karbowanych. Liście łodygowe podobne, ale mniejsze, ustawione skrętolegle. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Kwiaty grzbieciste, ustawione skrętolegle, w skupieniach po 1-3, zebrane w długie i luźne kłosy. Kielich nagi z 5 szerokimi, jajowatymi ząbkami. Korona kwiatu jasnożółta, o długości 30-35 mm. Rurka korony w górze dzwonkowato rozdęta. Warga dolna krwistoczerwona na szczycie.

Rozmieszczenie i ekologia

Gatunek występuje w Europie i Azji. W Polsce jest gatunkiem rzadkim; rośnie we wschodniej części nizin. Na Warmii i Mazurach gnidosz królewski odnotowany został w Rezerwacie Jeziorko koło Drozdowa. Rośnie głównie na torfowiskach niskich. Gatunek charakterystyczny dla klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae.

Wartość użytkowa

Gnidosz królewski objęty jest w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Roślina umieszczona na "Czerwonej liście roślin i grzybów Polski" (2006) w kategorii zagrożenia E, w grupie gatunków wymierających, krytycznie zagrożonych.

Ciekawostki

Gnidosz królewski jest rośliną półpasożytniczą.
Nazwa rodzajowa: gnidosz (z łac. Pediculus) oznacza wesz i związana jest z szorstkością na liściach, przypominającą te pasożyty. Gnidosz zawiera glikozyd ankubinę trującą dla owadów, dlatego napar z tej rośliny może być używany przeciwko wszom zwierzęcym.
W Polsce występuje jeszcze 7 innych gatunków z tego rodzaju. Wszystkie znajdują się pod ochroną: gnidosz błotny (Pedicularis palustris L.), gnidosz dwubarwny (Pedicularis oederi Vahl), gnidosz Hacqueta (Pedicularis hacquetii Graf), gnidosz okółkowy (Pedicularis verticillata L.), gnidosz rozesłany (Pedicularis sylvatica L.), gnidosz stepowy (Pedicularis kaufmannii Pinzger) i gnidosz sudecki (Pedicularis sudetica Willd.).
Zasięg geograficzny gnidosza królewskiego w Eurazji jest silnie podzielony. Analiza filogeograficzna z zastosowaniem markerów chloroplastowego DNA pokazała dwie wyodrębniające się linie ewolucyjne gnidosza królewskiego: Eurazjatycką i Karpacko-SE Azjatycką, co mogłoby sugerować niezależne powstawanie poliploidów w obrębie tego gatunku.

Bibliografia

Polakowski B.: Rośliny chronione. Atlas. PWN, Warszawa 1995.
Zarzycki K., Szeląg Z.: Red list of the vascular plants in Poland. W: Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z. (red.): Red lists of plants and fungi in Poland. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków 2006, 11-20.

Linki zewnętrzne

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gnidosz_królewski
http://labmol.uwb.edu.pl/index.php/pl/opisy/51-gnidosz-krolewski-pedicularis-sceptrum-carolinum.html