Kirkut żydowski w Pasłęku
| Cmentarze | |
| | |
| typ obiektu: | kirkut żydowski |
| datacja: | 1817 |
| powiat: | elbląski |
| gmina: | Pasłęk |
| miejscowość: | Pasłęk |
Kirkut żydowski w Pasłęku
Spis treści
Położenie
Kirkut żydowski w Pasłęku założono poza miastem, na niewielkim pagórku, niedaleko ówczesnej ul. Krośnieńskiej (Krossenerstraße, obecnie ul. Wojska Polskiego).
Opis
Założenie kirkutu nastąpiło w 1817 roku (lub w 1814 roku). Wówczas to przedstawiciele diaspory za 30 talarów nabyli działkę od piekarza Zerloha, która przylegała do polnej drogi (obecnie bezimiennej alei lipowej) położonej na krawędzi skarpy. W 1864 roku kirkut został powiększony o grunt zakupiony od cukiernika Zachowskiego, co spowodowało poszerzenie cmentarza w kierunku południowo-zachodnim. Zapewne też wówczas, lub krótko potem, kirkut został otoczony ceglanym murem z żelazną bramą od strony ul. Krośnieńskiej, a w południowym narożniku wzniesiono niewielki dom pogrzebowy. Ostatecznie cmentarz funkcjonował na planie pięciokąta zbliżonego do prostokąta, o powierzchni około 0,3 ha. Kirkut został zdewastowany w czasie II wojny światowej przez hitlerowców. Zamknięto wówczas dojście od ul. Krośnieńskiej. Do dzisiaj zachowały się ślady po około 100 grobach. W starszej północno-zachodniej części przeważają mogiły ziemne, w części nowszej południowej – mogiły otoczone tumbami z podstawami pod macewy. Ocalały 22 macewy z piaskowca oraz nieliczne z marmuru, które pochodzą z 2. połowy XIX wieku. Na większości z nich da się jeszcze odczytać personalia zmarłych, zapisane w języku hebrajskim i niemieckim (zazwyczaj oddzielnie po obu stronach macewy). Najstarsza pochodzi z 1860 roku, zaś najmłodsza z 1902 roku. Daty zapisywane są według kalendarza hebrajskiego oraz gregoriańskiego (czasami występuje zapis mieszany). Na macewach zachowała się dekoracja o symbolice funeralnej charakterystyczna dla nagrobków żydowskich, m.in. dłonie w geście błogosławieństwa, złamane drzewo, skrzydlata klepsydra, Gwiazda Dawida. Na niektórych znajdują się sygnatury wytwórców: C. Mathias, Elbing (Elbląg) i S. Goldbaum, Braunsberg (Braniewo). W obrębie reliktów ceglanego muru kirkutu od strony południowej i częściowo wschodniej zachował się starodrzew, któremu towarzyszą rosnące tutaj krzewy.
W 2004 roku kirkut zdewastowali nieznani sprawcy. Na nagrobkach wymalowali nazistowskie znaki i hasła. Ślady profanacji zostały usunięte. Władze lokalne starają się dbać współcześnie o relikty cmentarza, który jednakże ze względu na odludną lokalizację jest nadal narażony na akty wandalizmu i zaśmiecania.
Ciekawostki
Kirkut w Pasłęku należy do najlepiej zachowanych cmentarzy żydowskich na Warmii i Mazurach.
Bibliografia
Cmentarz żydowski w Pasłęku. Opracowanie historyczno-konserwatorskie, red. K. Panimasz, Pasłęk 1996.
J. Salm, Z problematyki rozwoju przestrzennego Pasłęka, [w:] Pasłęk. Z dziejów miasta i okolic. 1297-1997, red. J. Włodarski, Pasłęk 1997.
A. Mrozek, Zabytkowe obiekty kształtowanej zieleni, [w:] Dziedzictwo kulturowe Warmii – Mazur – Powiśla. Stan zachowania, potencjały i problemy, red. J. Wysocki, Olsztyn 2006.
