Gołdap

Gołdap (niem. Goldap) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, siedziba powiatu i gminy miejsko-wiejskiej. W połowie 2014 miasto liczyło 13766 mieszkańców, funkcję burmistrza pełni Tomasz Luto. Miasto położone jest nad rzeką Gołdapą.

Nazwa

Nazwa miasta pochodzi od nazwy rzeki Gołdapy, którą potem przejęło jezioro Gołdap, a następnie sama osada. Etymologicznie wywodzi się ze staropruskich słów gelda ("dolina") i ape ("rzeka"), pierwotnie nazwa oznaczała zatem "rzekę płynącą w dolinie".

Położenie

Gołdap leży w północno-wschodniej części województwa, w odległości 132 km od Olsztyna (w linii prostej). Około 130 km dzieli Gołdap od Kaliningradu (do samej granicy z Rosją są 3 km), a 200 km – od Wilna.

Powierzchnia miasta wynosi 17,20 km².

Dzieje

Początek osadnictwa w okolicy dzisiejszej Gołdapi przypadł na połowę XVI wieku, a w latach 60. tego stulecia książę Albrecht postanowił utworzyć miasto dla zabezpieczenia nieodległej granicy z Litwą. Zasadźcą wyznaczono Bronisza Rostka, który miał zostać pierwszym sołtysem. Przywilej miejski wydany został w Królewcu w 1570. Miasto miało początkowo charakter rolniczy, na rozwój zaś przyszło nieco poczekać, a to ze względu na serię nieprzychylnych wydarzeń historycznych – pożary, epidemie, zniszczenia wojenne (m.in. tatarskie z 1657).

Pod koniec XVIII wieku stała się Gołdap miastem rolniczo-rzemieślniczym, o zaludnieniu rzędu trzech tysięcy osób. W 1818 uczyniono z miasta stolicę powiatu. Mimo kilku kolejnych dużych pożarów Gołdap rozwijała się, a w 1879 uzyskała połączenie kolejowe z Ełkiem (wkrótce przybyły inne linie kolejowe, obecnie stacja nie jest czynna). U schyłku XIX wieku mieszkało tu już ponad 7 tysięcy osób, w tym duża grupa Litwinów. Częstym gościem okolicznych lasów był polujący cesarz Wilhelm II.

W 1914 miasto zajęli na krótko Rosjanie. W okresie międzywojennym w Gołdapi nadal była siedziba powiatu. W 1938 doszło do spalenia synagogi. Z kolei zniszczenia wojenne z zimy 1945 sięgnęły 90% zabudowy.

Po przejęciu administracji przez Polskę Gołdap znalazła się w granicach województwa białostockiego, a po reformie administracyjnej z 1975 – województwa suwalskiego. Od lat 60. miasto cieszy się uznaniem jako kurort uzdrowiskowy, stawiając na turystykę i ekologię. W stanie wojennym stanowił miejsce internowania opozycjonistów.

Zabytki

Do najważniejszych zabytków Gołdapi należą:

• konkatedra Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła, dawny kościół ewangelicki z 1560, odbudowany w latach 80. XX wieku po zniszczeniach wojennych, od 1992 kościół współkatedralny katolickiej diecezji ełckiej;
• kościół św. Leona z 1894, obecnie katolicki;
• dwie wieże ciśnień z przełomu XIX i XX wieku;
• kamienice z XIX wieku;
• pozostałości kwatery głównej Luftwaffe, na zachodnim brzegu jeziora Gołdap.

Gospodarka

Gołdap czerpie zyski z turystyki i uzdrowiskowego charakteru, jest ośrodkiem sportów zimowych (narciarstwo, saneczkarstwo). Znaczenie w obrocie handlowym ma również bliskość granicy (3 km) z Federacją Rosyjską. Funkcjonuje szereg małych i średnich przedsiębiorstw, m.in. dwie fabryki kopert, zakłady odzieżowe, zakłady metalowe, tartak, zakład produkujący mrożonki oraz firmy produkujące elementy wyposażenia budynków.

Kultura

W Gołdapi działają m.in.:

• Dom Kultury wraz z kinem "Kultura" i galerią K-2;
• Ośrodek Sportu i Rekreacji, przy którym funkcjonuje Muzeum Ziemi Gołdapskiej;
• Biblioteka Publiczna.

Do znanych, cyklicznych imprez organizowanych w mieście należą Dni Gołdapi i Międzynarodowy Konkurs Krzyku.

Edukacja

W dziedzinie edukacji w Gołdapi działają:

• przedszkole samorządowe;
• trzy szkoły podstawowe;
• dwa gimnazja publiczne;
• Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Jana Pawła II;
• Zespół Szkół Zawodowych.

Religia

Funkcjonują w Gołdapi jednostki lub duchowni następujących kościołów i grup wyznaniowych:

• parafie Kościoła rzymskokatolickiego:
  • parafia Najświętszej Panny Maryi Matki Kościoła;
  • parafia św. Leona;
  • parafia św. Józefa Robotnika;
• Kościół ewangelicko-augsburski;
• Chrześcijańska Wspólnota Zielonoświątkowa;
• Kościół Boży w Chrystusie;
• Świadkowie Jehowy.

Współpraca z innymi miastami

Gołdap nawiązała wspólpracę partnerską z:

• rosyjskimi Gusiewem i Dubną;
• greckim Ano Syros;
• izraelskim Giv'at Shemuel;
• niemieckim Stade;
• litewskimi Szakami.

Ludzie związani z Gołdapią

Wśród osób urodzonych lub działających w Gołdapi byli:

• Sylwester Czereszewski, piłkarz;
• Herbert Ehrenberg, polityk, minister spraw socjalnych RFN;
• Jan Jakub Gräber, duchowny ewangelicki, wydawca pism religijnych;
• Alfred Partikel, malarz;
• Erich Sack, duchowny ewangelicki, przeciwnik hitleryzmu;
• Johannes Thiele, zoolog;
• Carl Zarniko, lekarz.

Emanuel Kant, o którym legenda głosi, że nigdy nie opuszczał Królewca, w rzeczywistości odbył podróż do Gołdapi, gdzie odwiedzał swojego przyjaciela generała von Lossowa.

Bibliografia

• Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany (pod redakcją Waldemara Mierzyw), Dąbrówno 2008;
• Gołdap w polskojęzycznej Wikipedii (dostęp: 9 stycznia 2015);
• portal Urzędu Miasta (dostęp: 9 stycznia 2015);
• baza informacji lokalnych o Gołdapi (dostęp: 9 stycznia 2015);
• Gołdapski Portal Informacyjny (dostęp: 9 stycznia 2015).