Pisz

Pisz
Herb Pisza
Kościół św. Jana Chrzciciela w Piszu
Rodzaj miejscowości	miasto
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina	Pisz
Liczba ludności (2012)	19 599
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	12-200
Tablice rejestracyjne	NPI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Pisz
Położenie na mapie Polski Pisz
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Pisz (prus. Pisis, dawniej Jańsbork, Jońsbork, Jansbork, niem. Johannisburg) – miasto w Polsce, położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim,w gminie Pisz. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa suwalskiego. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Pisz.

Charakterystyka fizjograficzna

Miasto jest położone w południowo-wschodniej części Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, nad Jeziorem Roś i nad wypływającą z niego rzeką Pisą. Miasto otacza Puszcza Piska.

Dzieje miejscowości

Nazwa wywodzi się z języka staropruskiego, w którym wyraz pisa oznaczał bagno. Było to nawiązanie do rzeki Pisy, której brzegi należały do bagnistych i trudno dostępnych.

W okresie staropruskim obszar zamieszkiwało plemię Galindów. Zamek obronny został zbudowany na prawy brzegu Pisy, nieopodal jej ujścia z Jeziora Roś. Prace budowlane rozpoczęto w okolicach 1344 i 1345 roku, a legenda głosi, że jego nazwa stanowi nawiązanie do postaci św. Jana Apostoła . Od 1360 roku zamek był siedzibą prokuratora, podlegając komturowi w Bałdzie. W 1361 i 1366 padł ofiarą oblężenia litewskiego, które w obu przypadkach zakończyło się jego podpaleniem. W 1367 roku Pisz otrzymał lokację . W XVI wieku zamek zaczął odgrywać ważną rolę w handlu, będąc przystankiem dla kupców z Rusi i Mazowsza w drodze do Gdańska i z powrotem. W 1451 roku wielki mistrz Ludwik von Erlichshausen nadał osadzie prawa miejskie . Pisz utracił jednak przywilej miejski, kiedy w okresie wojny trzynastoletniej doszło do wystąpienia mieszczan piskich przeciw Zakonowi w 1455 roku. Ponowna lokacja miała miejsce już w 1645 roku . Od 1525 roku Pisz stał się siedzibą książęcego starosty, a w okresie zarazy szalejącej w Królewcu w 1538 roku, na piskim zamku schroniła się sama rodzina książęca wraz z dworem. W czasie drugiej wojny szwedzkiej 1655 roku w Piszu stacjonował szwedzki garnizon, który mieszkańcy zmuszeni byli utrzymywać . Sytuację Pisza pogorszył dodatkowo najazd tatarski w 1656 i 1657 roku, który oszczędził samo miasto, rujnując jednocześnie handel. W roku1698 na zamku odbyło się spotkanie króla Augusta II i elektora brandenburskiego Fryderyka III Hohenzollerna. Podczas "wielkich łowów" towarzyszących wizycie zabito ostatnie żubry w Puszczy Piskiej . Epidemia dżumy, która zaatakowała miasto w 1709 roku, pozostawiła przy życiu zaledwie 15 osób . W 1787 roku twierdzę zamkową zlikwidowano, zamek zaś trafił w ręce prywatne. W 1837 roku rozpoczęto jego rozbiórkę . W 1806 roku w Piszu kwaterowały wojska pod dowództwem generała Ostermana-Tołstoja. Po zajęciu miasta przez Francuzów z Pisza została ściągnięta kontrybucja za pomoc udzieloną Rosjanom. W 1812 roku kwaterowali w mieście Bawarczycy, a następnie ponownie Francuzi. Niedobitki armii cesarza Francuzów, które w grudniu 1812 i styczniu 1813 roku przechodziły przez okolice nie ułatwiały i tak ciężkiej w tym okresie egzystencji. Grabiono i niszczono wszystko co pojawiało się po drodze. 15 stycznia w Piszu zjawił się car Aleksander I, który spędził w mieście trzy dni . W 1885 roku uruchomiono linię kolejową łączącą Pisz z Olsztynem i z Ełkiem. W 1905 roku miasto otrzymało połączenie przez Orzysz z Giżyckiem, a w 1908 roku z Dłutowem. W 1907 roku uruchomiono w Piszu wodociągi. Szkoła w Piszu powstała prawdopodobnie w wieku XV. Ukończenie szkoły umożliwiało w późniejszych okresach podjęcie studiów uniwersyteckich . W 1731 roku zorganizowano w Piszu szkołę żeńską. W roku 1918 w miejsce dotychczas działającej szkoły dla chłopców utworzono progimnazjum realne, natomiast cztery lata wcześniej powołano do życia tzw. wyższą szkołę dla dziewcząt z programem nauczania szkoły licealnej . W czasie I wojny światowej Pisz był dwukrotnie zajmowany przez Rosjan. Przy dzisiejszej ulicy Dworcowej pochowano na cmentarzu ewangelickim 200 żołnierzy rosyjskich i niemieckich. W roku 1986 cmentarz został wpisany do krajowego rejestru zabytków. W czasie II wojny światowej znajdował się podobóz jeniecki, w którym umieszczono Anglików, Francuzów, a później jeszcze Włochów. Aż do roku 1945 były to tereny graniczne między Prusami a Mazowszem. W styczniu 1945 roku miasto zostało zniszczone w 70%. Pod dawnym zamku pozostał obecnie jedynie plac i pozostałości murów fundamentowych . W 1948 roku uruchomiono Piskie Zakłady Przemysłu Sklejek . W 1969 roku otwarto Muzeum Ziemi Piskiej . W 1995 roku ukazał się pierwszy numer nowej edycji czasopisma popularno – naukowego "Znad Pisy" – periodyk wydawany przez Muzeum Ziemi Piskiej. W 1999 roku ponownie powołano do życia starostwo powiatowe. 4 lipca 2002 roku nad Puszczą Piską przeszedł największy w historii huragan. W samym nadleśnictwie Pisz zniszczeniu bądź uszkodzeniu uległo 12 tys. ha lasów. W 2004 roku w mieście uruchomiono największą w Polsce ekologiczną ciepłownię, wykorzystującą jedynie odnawialne źródła energii.

Od 1951 roku w mieście działa piłkarski Klub Sportowy Mazur Pisz. W mieście swą siedzibę ma klub piłkarski Mazur Pisz. Aktualnie występuje w klasie okręgowej, w I grupie warmińsko-mazurskiej. Natomiast w roku 1996 założono klub koszykarski TSK Roś Pisz.

Gospodarka

Kultura

Ludzie związani z miejscowością:

• Jerzy Krzysztof Pisański (1725-1790), uczony, autor pierwszej historii Prus
• Gustaw Gizewiusz (1810-1848), działacz mazurski, autor głośnej pracy "Polska kwestia językowa w Prusach", współredaktor dwóch gazet wychodzących w języku polskim na Mazurach

Sport

Od 1951 roku w mieście działa piłkarski Klub Sportowy Mazur Pisz. W mieście swą siedzibę ma klub piłkarski Mazur Pisz. Aktualnie występuje w klasie okręgowej, w I grupie warmińsko-mazurskiej. Natomiast w roku 1996 założono klub koszykarski TSK Roś Pisz.

Szkolnictwo

W mieście funkcjonują 2 przedszkola, 3 szkoły podstawowe, 7 gimnazjów, 8 liceów, 3 szkoły policealne, technikum oraz zasadnicza szkoła zawodowa .

Zabytki

• Kościół św. Jana Chrzciciela, wzniesiony w 1843 roku
• Neogotycki ratusz z 1900 roku
• Zespół ośmiu niemieckich schronów wojskowych wybudowanych w latach 1939-1944.Kompleks tworzy trasę historyczną "Piska Pozycja Ryglowa"
• Wieża ciśnień z 1907 roku

Bibliografia:

1. Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2011.
2. Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, Warmia. Mazury, Białystok 1998.
3. Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach, Olsztyn 2006.
4. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2012 r., Warszawa 2012  ; http://www.stat.gov.pl/gus/5840_13647_PLK_HTML.htm
5. Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
6. Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
7. Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
8. Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
9. Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.
10. Pisz Kulturalnie: http://piszkulturalnie.pl/muzeum-ziemi-piskiej [data dostępu: 23.08.2013]
11. Piska Pozycja Ryglowa. Stowarzyszenie Historyczne: http://www.rygielpisz.eu/ [data dostępu: 23.08.2013]
12. Rejestr Zabytków Nieruchomych województwa warmińsko-mazurskiego: http://www.wuoz.olsztyn.pl/ [data dostępu: 23.08.2013]

Przypisy

Zobacz też

Emzet (dyskusja) 03:42, 29 wrz 2013 (CEST) Emzet (dyskusja) 01:33, 28 wrz 2013 (CEST)