Ruś

Ruś
Ruś. Tradycyjna kapliczka. Fot. S. Czachorowski. Źródło: Commons Wikimedia
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Stawiguda
Liczba ludności (2012)	456
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Ruś
Położenie na mapie Polski Ruś
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Ruś (niem. Reussen) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Stawiguda. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

W 2012 roku miejscowość liczyła 456 mieszkańców (łącznie z osadami Binduga, Jełguń, Muchorowo i Sójka). Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Przemysław Westfeld.

Położenie

Miejscowość położona jest na Pojezierzu Olsztyńskim, 7 km na południe od Olsztyna, nad rzeką Łyną, w pobliżu Jeziora Kielarskiego.

Dzieje miejscowości

Miejscowość została lokowana przez kapitułę warmińską w 1374 roku. Na terenie przyszłej wsi zostali osadzeni pruscy bartnicy: Jerzy, Michał, Mikołaj, Ludwik oraz Piotr. Poza bartnikami Ruś zamieszkiwali rybacy, rolnicy i młynarze. Od XIV wieku w Rusi funkcjonowało kilka młynów. Ze względu na swoje położenie była określana mianem Warmińskiej Szwajcarii. Nazwa wsi ma pruskie korzenie. W 1594 roku miejscowy kotlarz, niejaki Marcin Schimmelpfenig, otrzymał pozwolenie na budowę kolejnego we wsi młyna. W XVI stuleciu w miejscowości działał również tartak. W czasie wojen szwedzkich Ruś dotkliwie ucierpiała – Szwedzi dwukrotnie podpalili wieś. Kolejne stulecie sprowadziło na miejscowość epidemię dżumy, w wyniku której zmarła część mieszkańców. W 1783 roku Ruś składała się z 12 budynków mieszkalnych.

W XIX wieku w Rusi pojawiła się grupa nowych osadników przybywających z terenu powiatu lidzbarskiego. Około 1838 roku w Rusi wybudowano szkołę, w której nauczano po polsku do 1873 roku. W 1861 roku wieś liczyła 391 katolików, 12 ewangelików i 4 Żydów; w tym 360 mieszkańców posługiwało się językiem polskim.

W 2. połowie XIX wieku w Rusi powstał ważny ośrodek handlu drewnem. W 1892 roku uruchomiona została biblioteka polska Towarzystwa Czytelni Ludowych. W plebiscycie 1920 roku za Prusami oddano 387 głosów, natomiast za Polską – 37. W okresie międzywojennym założono Ochotniczą Straż Pożarną oraz wzniesiono budynek remizy. Po zakończeniu II wojny światowej Ruś stała się wsią sołecką; w miejscowości uruchomiono również szkołę. Budynek szkoły został odnowiony w 1999 roku dzięki wsparciu Warmiaków zamieszkałych w Niemczech.

Liczba mieszkańców na przestrzeni lat:

• 1817 – 94 osoby
• 1846 – 230 osób
• 1871 – 562 osoby
• 1895 – 690 osób
• 1925 – 768 osób
• 1939 – 870 osób

Edukacja

W miejscowości działa szkoła podstawowa.

Ludzie związani z miejscowością

• Antoni Neuman (1901–1974) – urodzony w Rusi działacz oświatowy, nauczyciel
• Adam Cieślak (ur. 1981) – rzeźbiarz, mieszka w Olsztynie i w Rusi

Zabytki

• tradycyjna kapliczka warmińska
• przykłady budownictwa drewnianego i murowanego z drugiej połowy XIX i pierwszej połowy XX wieku, m.in. trzy chałupy (nr 39, 30 i 62) oraz dwie chałupy bliźniacze (nr 27 i 28)
• młyn wodny

Zobacz też

Ruś (gmina Morąg)

Bibliografia

Chłosta Jan, Słownik Warmii, Olsztyn 2002.
Ruś nad Łyną, praca zbiorowa, Olsztyn 2004.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Wojewódzka ewidencja zabytków [05.03.2014]
Dane Statystyczne, stawiguda.pl [05.03.2014]