Tojad dzióbaty

Tojad dzióbaty
Aconitum variegatum L.
L.
Tojad dzióbaty (Aconitum variegatum). Fot. Bernd Haynold. Źródło: Commons Wikimedia
Systematyka
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny naczyniowe
Gromada	okrytonasienne
Klasa	dwuliścienne
Rząd	jaskrowce
Rodzina	jaskrowate
Rodzaj	tojad
Gatunek	tojad dzióbaty
tojad pstry

Tojad dzióbaty (Aconitum variegatum L.) – gatunek rośliny należący do rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae).

Morfologia

Łodyga wysokości do 1,5 m, wzniesiona, naga i zwykle rozgałęziona, pusta w środku. Liście dłoniastodzielne, głęboko podzielone na kilka odcinków, 5-7-sieczne, głęboko ząbkowane, ułożone skrętolegle. Kwiaty zebrane w groniasty kwiatostan w górnej części łodygi. Grona mają fioletowo-granatową barwę (wyjątkowo zdarzają się białe kwiaty lub pstre). Kwiaty grzbieciste, o opadającym okwiecie, do 5 cm długości i do 2 cm szerokości. Posiadają wąskopłatkowe podkwiatki. Hełm kwiatów ma owłosione brzegi, jest otwarty, wydłużony i pochylony do przodu, a nad samym dzióbkiem jest silnie wklęsły. Wewnątrz znajdują się miodniki o zgrubiałej i odgiętej do tyłu ostrodze. Nitki pręcików są nagie.

Roślina zakwita od czerwca do września, zapylana jest przez trzmiele. Owocem jest mieszek zawierający liczne drobne nasiona o gładkich ścianach oraz oskrzydlone krawędzie. Owoce dojrzewają od września. Korzeń bulwiasty, o barwie czarnobrunatnej. Długie oraz silne korzenie umacniają w górach osypujące się zbocza.

Rozmieszczenie i ekologia

Gatunek występujący w środkowej, południowej i wschodniej Europie oraz w Turcji. W Polsce występuje głównie w Karpatach i Sudetach, poza nimi jeszcze na przedgórzu Sudetów, na Wyżynie Małopolskiej i Lubelskiej, na Pojezierzu Kaszubskim i Pobrzeżu Gdańskim.

Na Warmii i Mazurach notowany w rezerwatach: Rezerwacie Doliny rzeki Wałszy i Rezerwacie Dolina Stradanki.

Roślina wieloletnia. Gatunek charakterystyczny dla zespołu Arunco-Doronicetum austriaci. Występuje w zespołach ziołorośli i w lasach, szczególnie nad potokami, na obrzeżach lasów, na polanach, upłazach i ustalonych piargach.

Wartość użytkowa

W Polsce gatunek ten objęty jest prawną ochroną gatunkową. Znaczna część jego stanowisk jest chroniona w parkach narodowych i rezerwatach, zagrożone są tylko niektóre stanowiska nadrzeczne wskutek regulacji rzek i potoków, sporadycznie bywa też niszczony przez zrywanie lub przesadzanie do ogródków.

Ciekawostki

Wszystkie części rośliny są silnie trujące.

Gatunek o dużej zmienności. W Polsce występuje tylko podgatunek typowy Aconitum variegatum subsp. Variegatum. Tworzy mieszańce z tojadem mocnym, wiechowatym i wschodniokarpackim.

Tojad dzióbaty można uprawiać. Rośnie na żyznych i wilgotnych glebach w lekkim półcieniu. Roślina nie wymaga zabezpieczenia na zimę; w warunkach środowoweuropejskich jest w pełni mrozoodporna.

Bibliografia

Polakowski B., Rośliny chronione. Atlas, Warszawa 1995. pl.wikipedia.org