Czosnek niedźwiedzi

Czosnek niedźwiedzi
Allium ursinum
L.
Czosnek niedźwiedzi. Kwiatostan. Fot. Oswald Engelhardt. Źródło: Commons Wikimedia
Systematyka
Królestwo	rośliny
Gromada	rośliny naczyniowe
Klasa	okrytonasienne
Rząd	szparagowce
Rodzina	amarylkowate
Rodzaj	czosnek
Gatunek	czosnek niedźwiedzi
Synonimy

Czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum L.) – gatunek z podrodziny czosnkowych (Allioideae) z rodziny amarylkowatych (Amaryllidaceae), do niedawna zwykle w randze rodziny czosnkowate (Alliaceae).

Morfologia

Bylina o wysokości do 50 cm, z wąską, podługowatą, białą, podziemną cebulą złożoną z nasad dwóch liści, okrytą żółtawymi łuskami. Boczne cebulki tworzą się rzadko i tylko w małych ilościach.

Łodyga (głąbik) jest prosto wzniesiona, trójkanciasta, pełna, bezlistna. Liście tylko odziomkowe, przeważnie dwa, rzadko trzy, długoogonkowe, szerokolancetowate lub eliptycznie lancetowate, żywozielone, miękkie.

Szczytowy baldach pozorny przed rozwinięciem się jest otulony błoniastą okrywą z 2-3 listków, które po przekwitnieniu szybko opadają. Śnieżnobiałe kwiaty, na długich, szorstkich szypułkach, są zebrane w kulisty baldach pozorny. Pręciki, długości połowy działek okwiatu, maja nitki słabo rozszerzone u nasady. Kwiaty kwitną od kwietnia do maja. Zapylane są przez trzmiele i muchy.

Rozmieszczenie i ekologia

Czosnek niedźwiedzi jest gatunkiem euroazjatyckim znajdującym optymalne warunki w klimacie oceanicznym. Jest to roślina leśna, występująca w cienistych lasach liściastych, na wyżynach oraz na pogórzu, ale także na niżu. Wymaga dobrze rozłożonej próchnicy, gleb świeżych, gliniasto-piaszczystych, zasobnych w składniki mineralne. Jest niewrażliwa na właściwości chemiczne skał macierzystych, ale najczęściej występuje na podłożu wapiennym.

Na Warmii i Mazurach czosnek niedźwiedzi występuje rzadko. Stwierdzony został m.in. w rezerwatach "Borki", "Buki Wysoczyzny Elbląskiej" i "Las Warmiński im. prof. Benona Polakowskiego".

Wartość użytkowa

Liście czosnku niedźwiedziego zawierają dużo witaminy C, mają bardzo silny aromat, pobudzają apetyt. Są zalecane jako warzywo do zup wiosennych.

Czosnek niedźwiedzi ma podobne własności lecznicze jak czosnek pospolity i inne gatunki czosnków. Ma silne działanie bakteriobójcze, obniża ciśnienie krwi, korzystnie działa na serce, zapobiega nowotworom złośliwym, miażdżycy. Jego silne działanie bakteriobójcze szczególnie przydatne jest przy leczeniu chorób górnych dróg oddechowych, przy tym dodatkowo oprócz zabijania bakterii czosnek pobudza wydzielanie śluzu w oskrzelach.

Roślina ta objęta jest w Polsce częściową ochroną gatunkową. Na obszarze kraju jest to gatunek narażony na wymarcie (kategoria zagrożenia V na "Czerwonej liście"). Głównym zagrożeniem jest nieprawidłowa gospodarka leśna: przebudowa lasów mieszanych na monokulturowe lasy iglaste oraz niszczenie jego siedlisk w lasach łęgowych podczas regulacji rzek.

Bibliografia

Traczyk Tadeusz, Rośliny lasu liściastego. Atlas, Warszawa 1975.
Cincura Frantisek, Ferakova Viera, Majovsky Jozef, Somsak Ladislav, Zaborsky Jan, Pospolite rośliny środkowej Europy, Warszawa 1990.
pl.wikipedia.org, czosnek niedźwiedzi [27.06.2014]
pl.wikipedia.org, lista gatunków roślin objętych ochroną częściową w Polsce [27.06.2014]