Gadożer

Gadożer zwyczajny
Circaetus gallicus`
Gmelin, 1788
Circaetus gallicus Gmelin, 1788
Fot. Orchi. Źródło: Commons Wikimedia
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Rząd	szponiaste
Rodzina	jastrzębiowate
Rodzaj	Circaetus
Gatunek	gadożer zwyczajny
Synonimy
Falco gallicus Gmelin, 1788, gadożer, krótkoszpon

Gadożer zwyczajny (Circaetus gallicus) – duży, wędrowny ptak z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae) o długości ciała ok. 65 cm.

Gadożer w locie. Autor: Luis Jiménez Delgado. Źródło: Commons Wikimedia

Charakterystyka

Gatunek znacznie większy od myszołowa, o szerokich skrzydłach i wąskim, równo ściętym ogonie, a także szerokiej, jakby sowiej głowie (sowi wygląd nadaje mu również charakterystyczne obramowanie z miękkich piór wokół oczu oraz błyszczące, żółto-pomarańczowe tęczówki). Ubarwienie zmienne, ale spód ciała zwykle bardzo jasny (może być wręcz biały), ciemno plamkowany. Głowa i szyja ciemne, na ogonie zwykle dobrze widoczne trzy ciemne pręgi.

Występuje w rozległych kompleksach leśnych, najczęściej w starych, sosnowych, sąsiadujących z terenami podmokłymi (bagna i mokradła, a także torfowiska, mszary i olsy), na których poluje. Zasiedla głównie cieplejsze rejony, co wynika z diety złożonej ze zwierząt zmiennocieplnych, których liczebność jest ograniczającym czynnikiem populacji gadożera. Podczas polowania często zawisa w powietrzu, podobnie jak myszołów, lub długo szybuje na rozpostartych skrzydłach.

Żywi się niemal wyłącznie płazami i gadami, w tym wężami i jaszczurkami, choć ważnym uzupełnieniem diety mogą być też ssaki, ptaki i owady. W Polsce poluje m.in. na zaskrońce i jadowite żmije zygzakowate, chroniąc się przed ich jadem nie tylko gęstym upierzeniem skrzydeł (niewrażliwe pióra), ale i sprawnymi unikami oraz umiejętnym łapaniem łamiącym kręgosłup gada. Dodatkowym zabezpieczeniem jest to, że łapy gadożera pokrywa gruba i twarda łuska rogowa, czego nie mają inne ptaki drapieżne. Charakterystycznym dostosowaniem są też krótkie szpony.

Występowanie

Zamieszkuje środkową i południową Europę aż po Francję i Hiszpanię, zachodnią i południową Azję aż po Indie oraz północno-zachodnią Afrykę. Ptak wędrowny pokonujący dalekie dystanse; europejska populacja licząca zaledwie ok. 6000-7000 osobników, zimuje w północnej i środkowej Afryce, docierając aż w okolice równika. Przyloty w kwietniu i maju, a odloty od sierpnia do października.

W Polsce gatunek niegdyś liczniejszy, uznawany za ptaka lęgowego całego kraju. Obecnie skrajnie nielicznie lęgowy (ok. 20-30 par), gnieżdżący się już niemal tylko na wschodzie kraju, m.in.: w Puszczy Augustowskiej, Białowieskiej i Kampinoskiej, na Bagnach Biebrzańskich, w lasach Janowskich i w Bieszczadach. Przelotem może być jednak spotykany w całym kraju.

Na Warmii i Mazurach został odnotowany w rezerwacie przyrody Małga, a także na na obszarach należących do sieci Natura 2000: Lasy Iławskie oraz Doliny Omulwi i Płodownicy.

Objęty ochroną gatunkową ścisłą, wymieniony w Dyrektywie Ptasiej jako gatunek skrajnie zagrożony przez skrajnie niewielką liczebność populacji oraz przez zmiany środowiska wywoływane osuszaniem terenów podmokłych. Przekształcanie krajobrazu i wzrost kultury rolnej eliminują różne gatunki gadów, które są głównym źródłem pożywienia tego ptaka.

Ciekawostki

Wokół gniazd gadożerów obowiązuje strefa ochronna: przez cały rok w promieniu do 200 m, a okresowo (od 1 marca do 30 września) - w promieniu do 500 m od gniazda.

Zobacz też

Dziennik Ustaw 2004, nr 220, poz. 2237, isap.sejm.gov.pl [10.02.2015]
pl.wikipedia.org [10.02.2015]
ptaki-polski.com [10.02.2015]
ptaki.info [10.02.2015]

Bibliografia

Richarz Klaus, Ptaki - przewodnik, Warszawa, Wydawnictwo Muza, 2009.