Pajtuny

Pajtuny
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Purda
Liczba ludności (2010)	127
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Pajtuny
Położenie na mapie Polski Pajtuny
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Pajtuny (niem. Pathaunen ) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Purda. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. Miejscowość w 2010 roku liczyła 127 mieszkańców . Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Dorota Pacholuk.

Położenie

Wieś położona jest na Pojezierzu Olsztyńskim, 3 km na północ od Purdy.

Dzieje miejscowości

Przywilej lokacyjny dla wsi został wystawiony przez kapitułę warmińską 26 stycznia 1374 roku. Odbiorcą nadania na 30 łanów był Prus Peuthune - od jego imienia osadę nazwano Peythunen. Nazwa funkcjonowała obok spolszczonej wersji Pajtuny. Wojny polsko–krzyżackie w XV wieku doprowadziły do utraty właściciela. Majątek ponownie wrócił do rąk kapituły warmińskiej i stawał się przedmiotem kolejnych nadań. Wieś zasiedlali przybysze z Mazowsza: Monder Matzki, Janko Sterki, Jakub Schippelsky, Piotr Szafraniec. Majątek obejmował ostatecznie obszar 22,5 łana. 3 łany od 2. połowy XVII wieku zostały ujęte na rzecz młyna. Pod koniec XV wieku właścicielem majątku był Polak, niejaki Jakub.

W 1614 roku Pajtuny trafiły do rąk nowego właściciela von Wildenaw–Kozłowski. Jednak już od 1631 roku dobra należały do szlacheckiej rodziny Zagórnych herbu Rogala. Pajtuny oraz majątek Wyrandy odziedziczył jeden z potomków – Piotr Zagórny. W 1697 roku dobra były własnością Mikołaja Wołowskiego herbu Prus. W pobliskim Prejłowie rezydował jego stryj Jan. W 1708 roku majątek należał do szlacheckiej rodziny Młodzianowskich herbu Dąbrowa. W latach 1740–1787 stanowił własność Badyńskich herbu Jelita. W 1774 roku majątek i pozostałe dobra należały do wdowy po Antonim Badyńskim. Prawdopodobnie po jej śmierci Pajtuny sprzedano. W latach 1787–1806 dobra należały do rodziny von Pastau.

Po zaborze Warmii przez Prusy w Pajtunach rozróżniano wieś królewską i majątek szlachecki, które w 1820 roku liczyły łącznie 132 mieszkańców i 17 domów. W tym czasie we wsi działała karczma, której właścicielem był Jan Lengowski. Na początku XIX stulecia w Pajtunach powstała niewielka posiadłość majątkowa obejmująca obszar 144 ha. Powstały tzw. Nowe Pajtuny, położone nieco dalej na północny wschód od właściwych Pajtun. Z czasem majątek rozwinął się w większe gospodarstwo chłopskie. Natomiast Pajtuny od 1889 roku obejmowały powierzchnię 370 ha. W tym czasie należały do Karla Wiepkinga. Pajtuny stanowiły jego własność z pewnością do 1905 roku.

W 1907 majątek w Pajtunach należał do generała w stanie spoczynku von Berckena, który uruchomił w dobrach produkcję torfu opałowego. Był również właścicielem Prejłowa. Po jego śmierci w roku 1922 Pajtuny przeszły w ręce spadkobierców. W 1928 roku Pajtuny wraz z Nowymi Pajtunami były zamieszkane przez 193 osoby.

Ludzie związani z miejscowością

• Andrzej Zagórny (ur.1641) – urodzony w Pajtunach potomek właściciel majątku, kanonik warmiński, proboszcz w Olsztynie

Zabytki

• pozostałości założenia dworsko–parkowego
• tradycyjne kapliczki przydrożne
• budynek dawnej szkoły
• tradycyjne chałupy warmińskie i zabudowania gospodarcze
• niewielki kurhan
• cmentarz ewangelicki

Bibliografia

Przewodnik turystyczny po gminie Purda, Purda 2013.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [12.11.2013]
Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]
Verwaltungsgeschichte [12.11.2013]