Wyrandy

Wyrandy
Rodzaj miejscowości	wieś niesołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Purda
Liczba ludności (2010)	141
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Wyrandy
Położenie na mapie Polski Wyrandy
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Wyrandy (niem. Wiranden) – wieś niesołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Purda. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. W 2010 roku liczyła 141 mieszkańców. Wieś wchodzi w skład sołectwa Marcinkowo, w którym funkcję sołtysa sprawuje obecnie Marzena Kopczyńska.

Położenie

Wieś położona jest na Pojezierzu Olsztyńskim, 2 km na wschód od Purdy.

Dzieje miejscowości

Początki wsi (podobnie jak w przypadku wsi: Trękus, Trękusek, Kaborno) sięgają nadania przez kapitułę warmińską 130 łanów czterem pruskim braciom zwanym Karyothen. Wyrandy zostały wyodrębnione z tych dóbr. Przynajmniej od początku XVI stulecia majątek stanowił własność szlacheckiej rodziny Gnatowskich - właścicieli Prejłowa i Wipsowa. Z tego rodu wywodzili się dwaj kanonicy warmińscy urodzeni w Wyrandach: Samson (1515–1586) i Jan (1562–1606). W tym okresie spotykamy się z przeróżną pisownią tego nazwiska: de Worein, von Worein, Woreński, Woraiński.

W latach 1573–1578 na Wyrandach rezydował Krzysztof Woreński. Majątek obejmował wówczas obszar 35 łanów. W 1655 roku Wyrandy należały do szlachcica Zagórnego herbu Rogala, który gospodarzył tu wraz z żoną, córką i synem oraz 27 poddanymi. Do innej gałęzi tego rodu należały Pajtuny. Drugi z synów właściciela - Ludwik - poślubił Annę Ludwikę Ogińską. Ich syn wraz z żoną Katarzyną pochodzącą z Legin jeszcze w 1723 roku rezydował w Wyrandach, gdzie urodziła się ich córka - Joanna Eleonora. Po jakimś czasie rodzina przeniosła się do Legin. Później Zagórni zdecydowali się wyjechać do Warszawy. Wyrandy były sprzedawane chłopom po 100 guldenów za 1 łan. Zgłosiło się wówczas 14 nabywców.

Po 1772 roku Wyrandy były wsią obejmującą obszar 30 łanów, w której istniało 12 zagród chłopskich, a ponadto 16 zagrodników. We wsi działała też karczma prowadzona przez chłopa o nazwisku Miazgowski. Na wszystkich właścicieli zagród chłopskich przeszły uprawnienia przysługujące poprzednim szlacheckim właścicielom. W związku z tym każdy z nich miał prawo do... pędzenia wódki. Pierwotna szlachecka gorzelnia oraz zabudowania folwarczne znajdowały się na działce niejakiego Alojzego Ruchy. Dwór trafił w ręce Sokołowskiego. Wieś określano mianem szlacheckiej. W 1836 roku liczyła 130 mieszkańców i 26 chałup.

Po separacji gruntów dokonanej w 1848 roku wieś składała się z 10 zagród chłopskich, karczmy, 7 gospodarstwa zagrodników wraz z ogrodami. W miejscowości pracował 1 ogrodnik. Szkoła została założona w 1870 roku, cztery lata później otrzymała własny budynek. W 1875 uruchomiono polską bibliotekę. W 1925 roku Wyrandy były zamieszkane przez 245 osób. Dwa lata później zbudowano nową szkołę. Po 1945 roku majątek upaństwowiono.

Gospodarka

We wsi znajduje się siedziba leśnictwa należącego do Nadleśnictwa Olsztyn.

Zabytki

• dwie kapliczki przydrożne
• budynek dawnej szkoły
• tradycyjna wiejska zabudowa

Bibliografia

Przewodnik turystyczny po gminie Purda, Purda 2013.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Strona Gminy Purda [12.11.2013]
Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]
Verwaltungsgeschichte [12.11.2013]