Wojnowo

Wojnowo
Wojnowo. Fot. Marek i Ewa Wojciechowscy. Źródło: Commons Wikimedia [12.11.2013]
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina	Ruciane-Nida
Liczba ludności (2010)	307
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	12-220 Ruciane-Nida
Tablice rejestracyjne	NPI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Wojnowo
Położenie na mapie Polski Wojnowo
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Wojnowo (niem. Eckertsdorf, pol. Wejnowo, Ekiertowo) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Ruciane–Nida. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa suwalskiego. W 2010 r liczyła 307 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Jan Małż.

Brama wjazdowa do klasztoru w Wojnowie. Fot. Mieczysław Kalski.

Położenie

Wieś położona jest 8 km na wschód od Rucianego–Nidy, nad malowniczym jeziorem Duś, na pograniczu Pojezierza Mrągowskiego i Równiny Mazurskiej, w odległości 3 km na południe od Ukty .

Dzieje miejscowości

Wieś została założona przez rosyjskich staroobrzędowców (starowierców, filiponów), którzy nie podporządkowali się reformom prawosławia podjętym w 1651 roku. Zmuszeni z powodu prześladowań do ucieczki, rozpoczęli osiedlanie się w Prusach od 1831. W 1836 roku Ławrientij Rastopin założył nad jeziorem niewielką pustelnię. W 1839 roku we wsi mieszkało 298 osób. W 1847 roku w miejscu pustelni na jeziorem Duś powstał klasztor. Pierwszym przeorem był Michał Chawromin. Od 1849 roku klasztor był filią Cmentarza Prieobrażeńskiego w Moskwie – jednego z ugrupowań w środowisku staroobrzędowców . Największy rozkwit klasztor odnotował w latach 1852–1867, kiedy przeorem został Paweł Pruski, z inicjatywy którego wydawano w Piszu pisma liturgiczne . Po jego wyjeździe z Wojnowa klasztor przeżywał kryzys. W 1884 roku został zamknięty. Budynki stały się własnością zamożnego staroobrzędowca Uljana Słowikowa. W 1885 roku zjawiła się młoda zakonnica Jewpraksija (Olga Dikopolska) przysłana przez moskiewską wspólnotę staroobrzędowców. Wykupiła klasztorne budynki, które stały się domem żeńskiego klasztoru starowierców. Organizatorką klasztoru była Anastazja Sokołowa. Do roku 1884 był klasztorem męskim, następnie aż do śmierci ostatniej mniszki w 2005 roku. – żeńskim . Przed wybuchem I wojny światowej klasztor zamieszkiwało 65 osób. W latach 1908-1928 przeoryszą była Jewpraksija, a od 1928 – Antonina Kondratjewa. W 1920 roku jednowiercy, będący przedstawicielami odłamu kościoła prawosławnego skupiającego byłych staroobrzędowców, otrzymali stałego duchownego Aleksandra Awajewa. Awajew zorganizował parafię i zainicjował budowę drewnianej cerkwi z dzwonnicą. W 1946 roku parafia została podporządkowana jurysdykcji prawosławnego metropolity warszawskiego. Po śmierci Aleksandra Awajewa w roku 1957 jego obowiązki przejął Aleksander Makal, pełniący funkcję do roku 1970.

W 1876 roku w Wojnowie zaczęła działać szkoła. W 1935 roku pracowało w niej trzech nauczycieli, a uczęszczało do niej 118 uczniów.

Po I wojnie światowej liczba staroobrzędowców zaczęła się zmniejszać wskutek przechodzenia coraz większej liczby wiernych na prawosławie. Doszło do zawarcia unii z Kościołem prawosławnym, a w zamian hierarchia zezwoliła do kontynuowanie dawnych obrzędów. Po 1945 roku doszło do połączenia starowierców z Polskim Autokefalicznym Kościołem Prawosławnym. Ostatnia przeorysza, Antonina Kondratjewa, zmarła w 1972 roku. Klasztor i ziemię zapisała mniszkom oraz Leonowi Ludwikowskiemu, który zobowiązał się do opieki nad siostrami i klasztornym dobytkiem. Po jego śmierci obowiązki przejął syn Krzysztof Ludwikowski. W 1939 roku Wojnowo zamieszkiwało 605 osób, w tym 210 staroobrzędowców. W styczniu 1945 roku wieś nie została dotknięta zniszczeniami. Pod koniec 1945 roku w miejscowości mieszkało około 280 osób. Po wojnie, w latach 50. i 60., Wojnowo zasłynęło z wyrobów tkackich, a prym w tej dziedzinie wiodła Anastazja Makarowska. Od lat 70. XX wieku ikony z Wojnowskiego klasztoru zaczęło gromadzić olsztyńskie Muzeum Warmii i Mazur.

Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa.

Religia

We wsi znajduje się siedziba parafii prawosławnej.

Ludzie związani z miejscowością

• Anastazja Makarowska (1897–1981) - tkaczka ludowa, artystka amatorka
• Anna Kunzendorf-Samulowska (1933–2007) – historyk sztuki, muzealnik, opiekowała się zbiorem ikon z miejscowego klasztoru, nie dopuszczając do jego rozproszenia, w ten sposób ustanowiła początek kolekcji

Zabytki

• na wschodnim brzegu Jeziora Duś, na skarpie przyjeziornej cmentarz staroobrzędowców; nagrobki pochodzą z drugiej połowy XIX wieku, przełomu XIX i XX stulecia i wieku XX; udało się odczytać inskrypcje na ponad 100 nagrobkach
• drugi cmentarz staroobrzędowców położony tuż przy klasztorze, nad samym brzegiem jeziora Duś (zob. Cmentarze starowierskie na Mazurach)
• cmentarz położony przy drodze prowadzącej z Ukty do Wojnowa, zachowało się 9 nagrobków (koniec wieku XIX i pierwsza połowa XX) z czytelnymi napisami w języku niemieckim
• cmentarz z zachowanymi niemieckojęzycznymi inskrypcjami, położony przy skrzyżowaniu dróg Ruciane-Nida - Zgon i Wojnowo
• molenna, czyli dom modlitwy staroobrzędowców

Bibliografia

Mazury. Przewodnik Pascala, oprac. Sylwia Kulczyk i in., Bielsko-Biała 2006.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.
Śliwiński Józef, Z dziejów Rucianego-Nidy i okolic, Olsztyn 1993.
Żurkowska Tekla, Mazurskie cmentarze. Symbole w krajobrazie, Olsztyn 2008.
Bank Danych Lokalnych GUS [29.08.2013]
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [29.08.2013]