Cierzpięty (gmina Orzysz)

Cierzpięty
Jezioro Buwałno Wikipedia [15.07.2014]
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina	Orzysz
Liczba ludności (2010)	219
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	12-250
Tablice rejestracyjne	NPI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Cierzpięty
Położenie na mapie Polski Cierzpięty
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Cierzpięty (niem. Czerspienten, od 1905 r. Seehöhe) – wieś sołecka w Polsce, położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.

Charakterystyka fizjograficzna

Wieś położona jest nad Jeziorem Buwełno, 10 km na północny zachód od Orzysza. Pomiędzy Cierzpiętami a Zastrużnem rozciągają się Bagna Nietlickie, na których terenie znajduje się zarośnięte, ok. 45 ha jezioro Wąż. Bagna te są największym i najlepiej zachowanym torfowiskiem niskim na terenie Pojezierza Mazurskiego.

Dzieje miejscowości

Osada została założona w 1539 roku jako wieś czynszowa na prawie chełmińskim na 44 łanach, z których cztery otrzymał sołtys. Co ciekawe, w przywileju znalazł się zapis, iż jeżeli sołtys nie zdoła w ciągu 10 lat zasiedlić całej wsi, będzie musiał sam płacić czynsz i odrabiać szarwark z brakujących łanów. Osada w tym czasie występowała pod nazwami Tirtel, Tirtell, później zaś Zierspiunt, Zierspienten, Cierspienten i Czerspienten. W 1564 roku wieś w dalszym ciągu obejmowała 44 łany; działała też już karczma. Szkołę założono w 1737 roku. W 1935 roku pracował w niej jeden nauczyciel, a naukę pobierało 43 uczniów. Dwór w Cierzpiętach, ładnie położony na brzegu jeziora Buwełno, powstał w drugiej połowie XIX wieku. W okresie międzywojennym należał do Roberta Mathinicka. W 1914 i 1915 roku w pobliżu Cierzpięt przebiegała linia frontu między wojskami rosyjskimi i niemieckimi. Po II wojnie światowej uruchomiono tu Państwowe Gospodarstwo Rolne, głównie na bazie dawnego dworu. We wsi znajduje się obecnie gościniec nad Jeziorem Buwełno oraz sklep spożywczy.

Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Bogumiła Maderska.

Liczba mieszkańców

1864 – 290 osób

1867 – 315 osób

1933 – 268 osób

1939 – 232 osoby

Zabytki:

• Zespół dworsko-parkowy z drugiej połowy XIX wieku: zachował się parterowy dwór, pozostałości parku dawniej schodzącego do jeziora oraz część zabudowań gospodarczych, m.in. spichlerz, kuźnia, obory
• Cmentarz wojenny z I wojny światowej, na którym pochowanych jest 73 żołnierzy armii niemieckiej i 63 żołnierzy armii rosyjskiej, poległych w 1914 roku. Na otwarciu cmentarza 2 września 1914 roku obecny był gen. Paul von Hindenburg
• Dawny cmentarz ewangelicki z połowy XIX wieku. Znajduje się na nim kwater wojenna z I wojny światowej, w której pochowanych jest 8 żołnierzy armii niemieckiej
• Cmentarz wojenny z czasów I wojny światowej, przy drodze w kierunku Drozdowa. Pochowanych jest na nim 26 żołnierzy armii niemieckiej; stan cmentarza dobry, został odrestaurowany

Turystyka

Przez wieś przebiega szlak rowerowy po „Szwajcarii Orzyskiej”.

Bibliografia:

1. Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I, Olsztyn 2011.
2. Białuński Grzegorz, Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku – starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie, Olsztyn 1996.
3. Hippel Rudolf von, Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868, Znad Pisy, nr 19-20, 2010-2011, s. 83-157.
4. Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 2001.
5. Łachacz Andrzej, Szymkiewicz Marian, Nietlickie Bagna – ostoja ginącej przyrody, Znad Pisy, nr 2, 1995, s. 53-55.
6. Pawlicki Ryszard Wojciech, Cmentarze i mogiły wojenne z okresu pierwszej wojny światowej na obszarze byłego powiatu piskiego, Znad Pisy, nr 4, 1996, s. 49-69.
7. Pawlicki Ryszard Wojciech, Sikorski Piotr, Wierzba Marek, Ziemia Orzyska. Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Orzysz 2004.
8. Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
9. Worobiec Antoni, Worobiec Krzysztof A., Z dziejów szkolnictwa na Ziemi Piskiej, Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, s. 73-90.
10. Żurkowska Tekla, Mazurskie cmentarze. Symbole w krajobrazie, Olsztyn 2008.
11. Bank Danych Lokalnych GUS:http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims [data dostępu: 9.09.2013]
12. Deutsche Verwaltungsgeschichte: http://www.verwaltungsgeschichte.de/johannisburg.html [data dostępu: 9.09.2013]
13. Gminna Ewidencja Zabytków http://www.orzysz.pl/index.php?k=631 [data dostępu: 9.09.2013]
14. Wojewódzka Ewidencja Zabytków http://www.wuoz.olsztyn.pl/ [data dostępu: 9.09.2013]
15. Wikipedia [15.07.2014]

Przypisy