Pajtuński Młyn

Pajtuński Młyn
Pajtuński Młyn Rowery OL [15.10.2014]
Rodzaj miejscowości	osada
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Purda
Liczba ludności (2010)	127 (łącznie Pajtuny, Nowe Pajtuny, Pajtuński Młyn)
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Pajtuński Młyn
Położenie na mapie Polski Pajtuński Młyn
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Pajtuński Młyn (niem. Pathaunenmohle ) – osada położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Purda. W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego.

Miejscowość w 2010 roku 127 liczyła mieszkańców (łącznie Pajtuny, Nowe Pajtuny, Pajtuński Młyn).

Położenie

Wieś położona jest na Pojezierzu Olsztyńskim, 2 km od Pajtun nad rzeką Kośną.

Dzieje miejscowości

W 1374 roku założony został przez kapitułę warmińską majątek Pajtuny. W połowie XV wieku założono młyn na rzece Kośnie, położony w odległości o,5 km na zachód od Pajtun. Młyn stanowił osobną posiadłość uposażoną w trzy łany ziemi i nadawany przez kapitułę warmińską jako lenno. W 1486 roku administrator kapituły zwolnił młynarza Sandera na 8 lat od opłat czynszowych w zamian za to, że wyposaży młyn w drugie koło. Po upływie wolnizny młynarz miał płacić roczny czynsz. W 1619 roku młynarz gotów był wnieść na rzecz kapituły znaczą opłatę za prawo sprowadzenia ze Szwajcarii drugiego, bardziej wydajnego kamienia młyńskiego.

Młyn został spalony na początku wojny szwedzkiej (1655). Został odbudowany przez kapitułę w roku 1660. W tym okresie sprzedano go Maciejowi Kargowskiemu, z obowiązkiem płacenia rocznego czynszu. Niestety, z powodu zaniedbań młyn podupadł. Z tego powodu kapituła warmińska postanowiła nadać go Andrzejowi Hermannowi, co nastąpiło 6 lipca 1674 roku.. W spisie z 1772 roku młyn określano jako czynny. Posiadłość młyńska była związana z dwoma domami mieszkalnymi.

W 1820 roku właścicielem młyna był niejaki Poetsch. W tym okresie młynarzówka była zamieszkana przez 8 osób. W urzędowym spisie miejscowości z 1928 roku Pajtuny wymienione były jako majątek rycerski, jako wieś, jako młyn oraz wybudowanie, czyli Nowe Pajtuny. Wszystko razem liczyło 192 mieszkańców.W okresie międzywojennym posiadłość młyńska została wyodrębniona administracyjnie od wsi Pajtuny i nazwana Pathaunenmohle, czyli Pajtuński Młyn.22 stycznia 1945 roku młyn został obsadzony przez załogę Wehrmamachtu; w czasie walk budowla boleśnie ucierpiała.

Obecnie odróżnia się: Pajtuny jako wieś, Nowe Pajtuny – osiedle i Pajtuński Młyn – obszar administracyjny młyna wodnego.

Turystyka

W miejscowości znajduje się gospodarstwo agroturystyczne, zlokalizowane w dawnej młynarzówce oraz stadnina koni.

Zabytki

• Pierwszy młyn na rzece Kośna; obecna bryła młyna powstała na początku xx wieku. Swoją funkcję przestał pełnić w latach 80. XX wieku. W przybudówce obok mostu nadal pracuje turbina elektryczna, która produkuje prąd. Pośrodku dziedzińca, obok młyna i młynarzówki znajduje się niewielka figurka z piaskowca. Przez wiele lat podejrzewano, że figurka przedstawia św. Nepomucena. W czasie prac restauratorskich Andrzej Rzempołuch odkrył, że figurka przedstawia Chrystusa Sędziego. Figurka miała zostać ustawiona w 1791 roku przez ówczesnych dzierżawców młyna. Jednak zarówno figurka jak i granitowy postument są o wiele starsze. Figura jest najstarszym tego typu zabytkiem z piaskowca na Warmii.

Bibliografia

1. Przewodnik turystyczny po gminie Purda, Purda 2013.
2. Pensjonat Pajtuński Młyn [data dostępu: 12.11.2013]
3. Polska Niezwykła [data dostępu: 12.11.2013]
4. Bank Danych Lokalnych GUS [data dostępu: 12.11.2013]
5. Wojewódzka ewidencja zabytków [data dostępu: 12.11.2013]
6. Verwaltungsgeschichte [data dostępu: 12.11.2013