Pogorzel Wielka

Pogorzel Wielka
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina	Biała Piska
Liczba ludności (2010)	217
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	12-230
Tablice rejestracyjne	NPI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Pogorzel Wielka
Położenie na mapie Polski Pogorzel Wielka
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Pogorzel Wielka (niem. Gross Pogorzellen, od 1907 r. Brennen) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Biała Piska. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. W 2010 roku wieś liczyła 217 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Józef Zamojski.

Położenie

Wieś położona jest na terenie Pojezierza Ełckiego wchodzącego w skład Krainy Wielkich Jezior Mazurskich. Miejscowość leży w odległości 13 km na północ od Białej Piskiej, przy drodze wojewódzkiej nr 667 w kierunku Ełku; znajduje się tu dworzec kolejowy na linii Pisz – Ełk.

Dzieje miejscowości

Osada w pierwszej połowie XV wieku stanowiła prawdopodobnie część dóbr Marcina Drygalskiego. W 1465 roku bracia Grzegorz i Wacław Lankhemde, synowie Marcina z Rynu, otrzymali tu przywilej na 40 łanów na prawie chełmińskim z pozwoleniem na budowę młyna. W 1484 roku z nadwyżki gruntów utworzono Pogorzel Małą. W 1519 roku powstał kolejny młyn (być może na miejscu poprzedniego) – przywilej wystawiono na jedenastu Grabowskich, mieszkańców Pogorzeli, na prawie chełmińskim. Nazwa wsi – w XV i XVI wieku zapisywana Pogorzelsker' – pochodzi prawdopodobnie od zgliszczy, jakie pozostawały po wypaleniu części puszczy w celu założenia nowej osady. W połowie XVII wieku we wsi osiedlili się arianie (bracia polscy), rodzina Kęckich. W wyniku wielkiej epidemii dżumy, która dotarła do wsi we wrześniu 1710 roku, populacja wsi znacznie się zmniejszyła (zmarło 52 mieszkańców).

Szkoła we wsi powstała w 1762 roku. W 1935 roku jeden nauczyciel zajmował się edukacją 61 dzieci.

W 1885 roku w Pogorzeli Wielkiej zbudowano drewniany budynek dworca kolejowego na linii Pisz – Ełk, zastąpiony w okresie międzywojennym murowanym zespołem budynków: dworzec, dwa budynki mieszkalne i dwa gospodarcze. Linia kolejowa na tym odcinku została obudowana w 1950 roku.

Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa.

Liczba mieszkańców w poszczególnych latach:

• 1857 r. – 305 osób

• 1864 r. – 277 osób

• 1867 r. – 351 osób

• 1939 r. – 314 osób

Zabytki

• zespół dworca kolejowego okresu między wojennego: dworzec i dwa budynki gospodarcze, murowane
• zespół budynków szkolnych: szkoła (obecnie zagroda nr 22) i dom, z początku XX wieku, murowane
• dawny cmentarz ewangelicki z XIX wieku
• kilka murowanych domów z początku XX wieku (nr 10, 11, 12, 20)

Bibliografia

1. Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I, Olsztyn 2011.
2. Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
3. Białuński Grzegorz, Przyczynek do przebiegu zarazy dżumy w starostwie piskim w latach 1709-1711, Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 51–57.
4. von Hippel Rudolf, Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868, Znad Pisy, nr 19–20, 2010–2011, ss. 83–157.
5. Jasiński Stanisław, Żywiczyński Adam, Węzeł kolejowy w Piszu (Część II), Znad Pisy, nr 11, 2002, ss. 100–125.
6. Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
7. Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
8. Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
9. Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
10. Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
11. Bank Danych Lokalnych GUS [15.08.2013]
12. Deutsche Verwaltungsgeschichte [15.08.2013]
13. Strona Urzędu Gminy Biała Piska [15.08.2013]