Opieńka
Opieńka miodowa (w szerokim znaczeniu) (= Armillaria mellea sensu lato) – gatunki grzybów wielkoowocnikowych z rodziny Physalacriaceae, rzędu pieczarkowców (Agaricales).
Spis treści
Owocnik
Opieńka miodowa jest tzw. gatunkiem zbiorowym (sensu lato), grupuje kilka bardzo podobnych (i zmiennych) gatunków. Opieńka tworzy owocniki złożone z kapelusza i trzonu. Kapelusz średnicy 3-10 cm, ochrowo-brązowy, miodowo-brązowy do czerwono-brązowego, oliwkowo-brązowy, mniej lub bardziej higrofaniczny. Młode okazy początkowo półkuliste, potem wypukłe, do rozpostartych, często z tępym garbkiem. Powierzchnia kapelusza jest sucha, z łuseczkami, dającymi się zetrzeć; brzeg słabo prążkowany. Trzon cielistobrązowy, u podstawy czasem żółtawy; 50-150(170) x 5-15(30) cm, równogruby, powyginany, u podstawy może być zgrubiały lub wrzecionowaty; powierzchnia gładka, z kłaczkami lub włókienkami, pierścień zwykle wyraźny i dość trwały, błonkowaty lub włókienkowaty, białawy, brązowiejący, od spodu często z żółtymi lub brązowymi łuseczkami. Wysyp zarodników biały.
Cechą charakterystyczną opieniek jest tworzenie sznurów grzybniowych, tzw. ryzomorf. Są to skupienia strzępek, rozchodzące się pod ziemią i stanowiące źródło infekcji osłabionych drzew.
Rozmieszczenie i ekologia
Opieńki to grzyby bardzo pospolite. Owocniki wyrastają masowo, zwłaszcza jesienią, zwykle od połowy września do końca listopada, w niektórych latach mogą pojawić się nawet z początkiem sierpnia. Rozwijają się na martwym drewnie i na porażonych drzewach, zarówno liściastych, jak i iglastych. Mogą też wyrastać na ziemi, w pobliżu drzew. Najczęściej spotykanym gatunkiem jest opieńka ciemna (Armillaria ostoyae), zwykle w licznych wiązkach na drewnie, oraz opieńka żółtawa (Armillaria lutea) – ta przeważnie owocnikuje pojedynczo i na ziemi.
Opieńki to grzyby prowadzące saprotroficzny tryb życia z uzdolnieniami pasożytniczymi. Dlatego często występują jako bardzo szkodliwe pasożyty drzew, powodując ogromne straty w gospodarce leśnej.
Opieńka, obok innego groźnego pasożyta korzeniowca wieloletniego, stanowi największe zagrożenie drzewostanów w lasach województwa warmińsko-mazurskiego.
Wartość użytkowa
Wszystkie gatunki opieniek są jadalne, niektóre wysoko cenione. Można jeść jedynie młode egzemplarze po odpowiednim przygotowaniu, które musi uwzględniać obgotowanie przez ok. 5 minut z odlaniem wody i ponowną obróbkę termiczną. Wywaru nie należy używać do sporządzania potraw. W stanie surowym smak łagodny, po chwili nieco gorzki, drapiący i cierpki. Grzyb mogący wywoływać uczulenie na zawarte w nim składniki.
Gatunkiem często mylonym z opieńką jest np. łuskwiak nastroszony (Pholiota squarrosa) - nie ma, tak jak opieńka w stanie surowym, cierpkiego smaku, pachnie korzennie, miąższ jest żółty, a wysyp zarodników brązowy. Gatunkiem rosnącym gromadnie na pniakach i mylonym z opieńką jest silnie trująca maślanka wiązkowa (Hypholoma fasciculare) o zielonkawych blaszkach i siarkowożółtym, bardzo gorzkim w smaku miąższu.
Ciekawostki
Ryzomorfy mogą rozwijać się przez bardzo długi okres czasu, zajmując przy tym ogromne powierzchnie. Takiego odkrycia dokonano na przykład w amerykańskim stanie Oregon, gdzie stwierdzono, że sznury grzybniowe rozwinęły się na powierzchni ok. 9 tys. ha (!) i należały do jednego gatunku – opieńki ciemnej (Armillaria ostoyae). Uznano go za największy organizm świata.
Bibliografia
Gumińska B., Wojewoda W.: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985.
Mańka K.: Fitopatologia leśna. Warszawa: PWRiL, 1998.
Linki zewnętrzne
http://www.grzyby.pl/gatunki/Armillaria.htm
http://www.indexfungorum.org/names/Names.asp
http://www.extremescience.com/biggest-living-thing.htm