Wielosił błękitny
Wielosił błękitny (Polemonium caeruleum) – gatunek rośliny należący do rodziny wielosiłowatych (Polemoniaceae).
Spis treści
Morfologia
Bylina osiągająca wysokość 20-120 cm. Jest to jedna z najwcześniejszych naszych roślin wiosennych, rozpoczyna wegetację na przedwiośniu, gdy występują jeszcze nocne przymrozki i nawraca zima. Łodyga wzniesiona i rozgałęziająca się, dosyć gruba, dołem naga, w górnej części gruczołowata. Jest obła, ulistniona i pusta w środku. Pod ziemią mięsiste i silnie ukorzenione kłącze. Ulistnienie skrętoległe, liście odziomkowe ogonkowe, środkowe liście łodygowe na krótkich ogonkach, wyższe bezogonkowe, wszystkie zaś złożone z licznych (do 27), nieparzysto-pierzasto ułożonych listków. Listki mają eliptycznojajowaty kształt i zaostrzone końce. Kwiaty zebrane w wiechy na szczycie łodyg. Kielich zrosły o jajowatych, tępo zakończonych ząbkach. 5 płatków korony o barwie fioletowe lub niebieskiej, spotyka się jednak formy białe. Korona ma długość 15-20 mm, wolne części jej płatków są dwukrotnie dłuższe od części zrośniętej w rurkę. Słupek pojedynczy z trójdzielnym znamieniem. 5 pręcików z dużymi, pomarańczowymi pylnikami, o nitkach dołem owłosionych. Kwiaty wyrastają na pokrytych gruczołami szypułkach, pachną miodem. Kwiaty są przedprątne i zapylane przez błonkówki, lub samopylne. Kwitną od czerwca do sierpnia. Owocem jest trójdzielna torebka z licznymi trójgraniastymi nasionami o długości ok. 2,5 mm i ostrych kantach. Nasiona zachowują zdolność kiełkowania do 3 lat.
Rozmieszczenie i ekologia
Występuje w strefie klimatu umiarkowanego półkuli północnej. W Azji i Europie zwarty zasięg występowania ciągnie się od Europy Środkowej przez Europę Wschodnią po Syberię. Oprócz tego występuje na oderwanych od głównego zasięgu obszarach w Skandynawii, w Alpach, Pirenejach i Wielkiej Brytanii. Rośnie także w Ameryce Północnej (na Alasce i w północnej Kanadzie). W Polsce występuje na rozproszonych stanowiskach, głównie na niżu: na Pomorzu Zachodnim i Wschodnim, Podlasiu, na Lubelszczyźnie i w Puszczy Białowieskiej. Część z podanych dawniej w tych regionach stanowisk już nie istnieje. W Karpatach nie są obecnie znane żadne naturalne jego stanowiska.
Miejsce występowania rośliny stanowią zarośla, brzegi potoków, mokre łąki. Występuje tylko na wilgotnych siedliskach.
Wartość użytkowa
Roślina objęta ochroną gatunkową. Liczba stanowisk zmniejsza się z powodu melioracji terenów.
Roślina uprawna - uprawiany jako roślina ozdobna, lecznicza oraz miododajna. W uprawie wymaga jednak gleb żyznych i wilgotnych. Surowiec zielarski stanowią kłącza i korzenie, które zawierają: saponiny, kwasy organiczne, olejki eteryczne, tłuszcze, białka, skrobię, flawonoidy, kumarynę i inne. Napar ma działanie wykrztuśne, uspokajające, obniżające ciśnienie krwi, powoduje zmniejszenie poziomu cholesterolu, podnosi odporność organizmu na infekcje. Stosuje się go również w leczeniu schorzeń dróg oddechowych, chorobach wrzodowych żołądka i dwunastnicy oraz drgawkach, nerwicy i padaczce.
Czasami spotyka się osobniki zdziczałe, pochodzące z uprawy.
Ciekawostki
Nazwa rośliny pochodzi od słowa greckiego „polemos” (wojna) i łac. „coeruleum” (błękitny). W Starożytnej Grecji toczył się bowiem spór pomiędzy niejakim Polemonem z Pontu i Filetajrem z Kapadocji o to, kto jako pierwszy odkrył własności lecznicze tej rośliny.
Na Warmii i Mazurach gatunek ten występuje m.in. w Mazurskim Parku Krajobrazowym.
Bibliografia
Warmia i Mazury. Cud, tylko się rozejrzeć. Warmińsko-Mazurska Regionalna Organizacja Turystyczna. Olsztyn: Wyd. Agencja WIT Witold Mierzejewski, 2012.
