Janowo
| Janowo | |||
| | |||
| |||
 Kościół św. Rocha w Janowie, źródło: http://wwww.mojemazury.pl, 12.09.2013.
| |||
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka | ||
| Państwo |  Polska
| ||
| Województwo | warmińsko-mazurskie | ||
| Powiat | nidzicki | ||
| Gmina | Janowo | ||
| Liczba ludności (Pole-obowiązkowe) | Pole-obowiązkowe | ||
| Strefa numeracyjna | (+48) 89 | ||
| Kod pocztowy | 13 - 113 | ||
| Tablice rejestracyjne | NNI | ||
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Janowo | |||
| Położenie na mapie Polski  Janowo | |||
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |||
Janowo (do XVI w. Janowo Miasto, niem. Iwanken) – wieś gminna w Polsce w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie nidzickim, w gminie Janowo. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. We wsi znajduje się siedziba gminy Janowo.
Spis treści
Charakterystyka fizjograficzna
Janowo umiejscowione jest nad rzeką Orzyc. Miejscowość położona jest na terenie gminy Janowo, która znajduje się w zasięgu trzech mezoregionów fizyczno-geograficznych: Równiny Kurpiowskiej, Równiny Mazurskiej, Wysoczyzny Ciechanowskiej. Rzeźba terenu Wysoczyzny jest falista, miejscami pagórkowata, z wysokościami rzędu 150-200 m. n.p.m. Część wschodnia jest natomiast równiną sandrową (Równina Kurpiowska) o rzędnych 140-150 m. n.p.m. Miejscami występują tutaj pagórki czołowomorenowe o wysokości względnej do 30 m. Na terenie gminy odnajdziemy osady polodowcowych piasków, żwirów oraz lokalnie glin zwałowych. Ponadto gdzieniegdzie znajdują się płytkie osady – torfy oraz mioceńskie piaski mułkowate. Znaczącą formą morfologiczną jest dolina rzeki Orzyc, o szerokości przeważnie od 200 m. do 700 m.
Dzieje miejscowości
Pierwotnie na terenie dzisiejszej wsi istniała osada i kościół, o których wspomina przywilej lokacyjny Janowa. Z założeniem Janowa wiąże się legenda. Książę Jan Starszy podczas polowania spadł z konia i złamał nogę. Znalazł go Jan - cieśla i zabrał do wioski, gdzie kolejni Janowie - zielarz, piekarz, medyk i wielu innych zadbali o zdrowie księcia. Za udzieloną opiekę, Jan lokował gród w miejsce ówczesnej wsi. Nadał jej też herb i pieczęć z wizerunkiem Jana Chrzciciela, który był jego patronem. Kościół pod wezwaniem Jana Chrzciciela w Janowie powstał w 1374 r. i stał się symbolem miasta. Janowo stanowiło dawniej (po lokacji) miasteczko rządowe nad rzeką Orzyc. Jan Starszy - książę mazowiecki w 1421 r. nadał dla miasta przywilej niemiecki, w którym ustanowił łaźnię i postrzygalnię. Obie instytucje miały przynosić dochód dla Janowa. Miejscowość lokowano na 30 łanach. Mieszkańcy wsi otrzymali prawo do korzystania z lasu oraz wagę, a kupcy zostali zwolnieni z ceł – oprócz wywozu towarów poza Mazowsze. Nazwa miejscowości pochodzi od imienia księcia Jana. Pierwszym wójtem Janowa był Mikołaj zwany Wańkiem.
Przed 1437 r. w obrębach miejscowości znalazła się wieś Mączki. Natomiast po inkorporacji Mazowsza do Polski, Janowo zostało miastem królewskim. W XV w. najprawdopodobniej tutaj odbywały się mazowiecko–krzyżackie zjazdy sądowe. Książęta mazowieccy wprowadzili targ i trzy jarmarki - w ciągu roku. Zygmunt I w 1553 r. uwolnił miasto od podatków - na okres 4 lat. W połowie XVI w. Janowo było trzecim miastem - co do wielkości na ziemi ciechanowskiej. Miało swoich kowali, zdunów, kuśnierzy, cieśli, bednarzy, szewców, rzeźników, piekarzy i komorników. Jednak mury miejskie nie były szczędzone przez ogień – spaliły się w XVII w., w 1826 r. i 1855 r.
W 1782 r. dzieci uczyły się jedynie zimą, gdyż latem musiały pracować na roli. W 1827 r. Janowo posiadało: synagogę, kościół murowany, młyn, urząd gminy i dwa wiatraki. W tym roku stanowiło odrębną gminę. W obszarze miasta znajdowało się 140 domów. Mieszkańców zaś było 2059. W 1862 r. w Janowie mieszkało 1616 osób, w tym: 1095 katolików, 11 ewangelików, 629 starozakonnych. Ci ostatni trudnili się rolnictwem i wyrobem płótna domowego. Janowo straciło prawa miejskie po powstaniu styczniowym.
Rynek był w Janowiec centralnym miejscem miasta/wsi. Od niego odprowadzono główne ulice miejscowości.
Gospodarka
We wsi funkcjonują sklepy spożywcze i odzieżowe, firmy hadnlowo-usługowe, agroturystyka, piekarnia. W Janowie mieści się Leśnictwo Janowo.
Kultura
W Janowie działa Zespół Szkół w Janowie, Gminny Ośrodek Kultury, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Janowskiej.
Ludzie związani z miejscowością
Z miejscowością związane są następujące postacie: Władysław Biały - ksiądz katolicki; Ryszard Juszkiewicz – polski prawnik, historyk, badacz dziejów ziemi mławskiej, senator I i II kadencji. Wójtem gminy Janowo jest Waldemar Szymański.
Zabytki
W Janowie znajduje się Parafia katolicka pw. św. Rocha, cmentarz żydowski, zabytkowy rynek z pomnikiem Józefa Piłsudskiego, drewniana zabudowa miejska, miejsca pamięci bohaterskiej śmierci bojowników o polskość.
Bibliografia
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich,pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. III, Warszawa 1882, 960 ss.
Wijaczka Jacek,Dzieje wsi do końca XVIII wieku, [w:] Historia Nidzicy i okolic, pod red. Waldemara Reznera, Nidzica 2012, s. 165 - 202.
Zobacz też
http://janowo.wm.pl
Kinlis (dyskusja) 09:52, 8 wrz 2013 (CEST)
