Żelazna Góra

Żelazna Góra
Kościół w Żelaznej Górze. Źródło: archipelag.ceik.eu
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	braniewski
Gmina	Braniewo
Liczba ludności (2010)	391
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Żelazna Góra
Położenie na mapie Polski Żelazna Góra
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Budynek dawnej Gromadzkiej Rady Narodowej w Żelaznej Górze.
Źródło: archipelag.ceik.eu

Żelazna Góra (niem. Eisenberg) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie braniewskim, w gminie Braniewo. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego. W 2010 roku liczyła 391 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Andrzej Jarzębski.

Położenie

Wieś położona jest w północnej części województwa warmińsko–mazurskiego, na obszarze Wzniesień Górowskich, pomiędzy strumieniami Banówka i Omaza, 16 km na wschód od Braniewa, na południe od drogi krajowej nr 22.

Dzieje miejscowości

Wieś otrzymała przywilej lokacyjny w 1308 roku. W latach 1482–1590 wielokrotnie była oddawana w dzierżawę. Istniały tu obok siebie: majątek szlachecki oraz wieś. Stan ten utrzymał się aż do II wojny światowej. W Żelaznej Górze znajdował się dawniej kościół ewangelicki wybudowany z polnych kamieni oraz z cegły już w XIV wieku jako świątynia katolicka w stylu gotyckim, przejęty przez ewangelików po reformacji. Obecnie pozostały z niego ruiny. Tutejszy pastor odprawiał msze w Pieniężnie po I rozbiorze Polski i osiedleniu się w mieście pierwszych protestantów; dopiero w 1817 roku zbór ewangelicki w Pieniężnie otrzymał własnego duszpasterza. Z kolei w jednym z domów mieszkalnych z drugiej połowy XIX wieku urządzono kaplicę, do której w 1948 roku przeniesiono z kościoła ewangelickiego barokowy ołtarz (1700).

Po II wojnie światowej Żelazna Góra była siedzibą gminy, a następnie gromady. Założono tu Państwowe Gospodarstwo Rolne, w roku szkolnym 1955/1956 uruchomiono siedmioklasową szkołę podstawową, a także bibliotekę gromadzką i świetlicę. W tym samym okresie powstał we wsi ośrodek zdrowia oraz urząd pocztowy.

Gospodarka

We wsi znajduje się siedziba leśnictwa należącego do Nadleśnictwa Zaporowo.

Kultura

• W miejscowości organizowane są plenery malarskie.
• We wsi realizowany jest projekt Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie pod nazwą "Archipelag - atlas miejsc niezwykłych Warmii i Mazur".

Szkolnictwo

• szkoła podstawowa

Zabytki

• kościół pw. św. Rodziny wraz z cmentarzem katolicko–ewangelickim z XIV wieku oraz plebania
• domy nr: 6, 10, 12, 13, 14, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 26, 27, 28, 29, 30, 32, 34

Bibliografia

Braniewo. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1973.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [12.11.2013]
Strona Urzędu Gminy Braniewo [12.11.2013]
Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]
Verwaltungsgeschichte [12.11.2013]